با خودکشی شوخی نکنیم

معصومه اصغری: در هفته گذشته خودکشی «کیانوش سنجری»، فعال سیاسی موضوع بحث پرواکنش کاربران شبکه‌های مجازی بود. او قبل از اقدام به خودکشی در صفحه توییترش اعلام کرد به دلیل مسائل سیاسی این تصمیم را گرفته است.

این متن کیانوش سنجری با واکنش‌های تحریک و تحقیرآمیز فعالان شبکه‌های مجازی مواجه شد و در نهایت وقتی خودکشی این روزنامه‌نگار خبری شد، بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی این رفتار فعالان مجازی را غیر اخلاقی و نوعی جرم تلقی کردند.

حال سوال این است که جامعه ما به چه سمتی رفته که برخی‌ها با موضوع خودکشی یک فرد این چنین رفتار می‌کند؟ مهمتر اینکه این برخوردهای تحریک آمیز چه اندازه در تصمیم فرد تاثیر گذار بوده است؟

خودکشی واکنشی نسبت به شرایط جامعه

علی نجفی توانا، جامعه‌شناس و جرم‌شناس در پاسخ به «شبکه شرق» می‌گوید: «خودکشی در هر نوع خودخواهانه یا دگرخواهانه به مثابه یک‌هنجار واکنشی نسبت به شرایط جامعه بررسی می‌شود.

فردیکه دست به تهدید حیات خود می‌زند به نقطه‌ای رسیده است که دیگر توان مدیریت شرایط اقتصادی،

اجتماعی یا اخلاقی و موضوعات دیگر دنیای اطراف خود را ندارد و با گزینه تهدید حیات، به دنبال مدیریت بحران شرایط خود است.

آیا مردم نسبت به خودکشی افراد بی تفاوت شده‌اند؟

نجفی توانا می‌گوید: «در این‌سال‌ها تحقیقات جامعی در مورد خودکشی‌ها صورت نگرفته و اگر هم تحقیقاتی توسط ارگانها صورت می‌گیرد، نتایج آن در اختیار محققان و عموم نیست، لذا تحلیل علمی و منطقی محققان و جامعه بر اساس شواهد و آمار غیررسمی و رسانه‌ها خواهد بود. از آنجایی که تعداد موارد خودکشی به خصوص در میان جوانان به شدت افزایش داشته، لازم است درباره آن‌ها و دلایل گرایش به‌ خودکشی و مهمتر از آن واکنش و رفتارهای مردم‌نسبت به خودکشی مطالعات گسترده‌ای انجام شود. واکنش مردم و جامعه چه درباره خودکشی فردی با انگیزه ‌سیاسی و در حمایت از آزادی بیان و افراد زندانی و چه خودکشی یک دختر از پشت بام‌ مدرسه، یکسان است؛ بی تفاوتی !» خواسته ها و نیازهای نسل جوان دیده نمی شود.

نجفی توانا به گسست عمیق بین نسل نوجوان و جوان با نسل گذشته، خانواده‌ها و مسئولان اشاره می‌کند و می‌گوید: «خواسته‌ها و نیازهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی نسل جوان دیده نمی‌شود.

جوانان و نوجوانان به دنبال راهی برای رسیدن به خواسته‌های خود ممکن است با بن بست مواجه شوند و به سراغ هنجارگریزی بروند. مسئولان به جای حل مسائل‌، یک مسئله جدید می‌سازند و نمونه آن همین ایجاد کلیلینک‌ «ترک‌ بی‌حجابی» است. باید پرسید تا چه اندازه با جوانان و‌ نوجوانان درباره نگاهشان به حجاب و خواسته‌هایشان صحبت شده؟ ‌چرا قبل از هر تصمیم و‌ هزینه‌تراشی از جوانان و زنان و‌ دختران نمی‌پرسند که چرا به دنبال اعتراض مدنی هستند؟!

مردم هیجانشان را در شبکه‌های مجازی تخلیه می‌کنند

این جامعه شناس تاکید می‌کند: «با هر رخداد و حادثه تلخ در جامعه شاهد نوعی خودزنی فرهنگی و اجتماعی و اخلاقی هستیم. ما تبدیل به ملتی شده‌ایم درگیر فردگرایی که خودکشی و خودزنی دیگران و افول ارزش‌های انسانی در مقابل دیدگانمان کم اهمیت و‌ تبدیل به ابزاری برای فرار از مشکلات خودمان شده است.

دیگر خودکشی، اختلاس و فساد، دعوا و تصادف و مرگ … برای مردم عادی شده و نه تنها باعث تاسف آن‌ها نمی‌شود بلکه زمینه‌ای می‌شود تا با هر اتفاقی هیجانات‌شان را در فضای مجازی تخلیه کنند.»

«در دنیای امروز، اخبار تکان دهنده روزانه، تصاویر و پیام‌ها در فضای مجازی تاثیر مستقیم بر عملکرد مردم و اخلاق اجتماعی دارد؛ وقتی بود و ‌نبود افراد برای یکدیگر مهم‌ نباشد و‌ در انبوه مشکلات معیشتی و دغدغه های دیگر مردم گم شود دیگر انگیزه‌ای برای واکنش نسبت به بی اخلاقی‌ها و آسیب‌ها باقی نمی‌ماند. در جامعه‌ای که تعداد ناامیدان از افراد امیدوار بیشتر است، ممکن است افرادی پیدا شوند که راه حل را در خودکشی و مرگ ببینند و باید گفت که بزرگترین خطر برای جامعه حساسیت‌زدایی از مرگ و خودکشی و حتی شوخی کردن و عادی سازی آن است.»

خودکشی را عادی نکنیم

در سوی دیگر حسین روزبهانی، روانشناس بالینی معتقد است: «نوعی تبلیغ یا ایجاد توجه مستقیم و غیرمستقیم‌ به سمت مرگ‌ خودخواسته یا خودکشی در فضای مجازی وجود دارد و کسی توجهی به تبعات آن ندارد.

انتخاب زمان و نوع تولد و مرگ به عنوان آزادی‌های بنیادی غیرقابل تغییر هستند اما با داده‌های اشتباه در میان جوانان عادی انگاری می‌شود. در چند سال اخیر پس از رخدادهای تکان دهنده‌ای که رخ‌ می‌دهد، بلافاصله جوک و‌ شوخی برای آن‌ ساخته می‌شود و در این مدت هم برای خودکشی‌های رخ داده به خصوص در میان جوانان شوخی‌ها شروع شده است.

فرد را به زندگی امیدوار کنید

روزبهانی تاکید می‌کند: « قدرت تجزیه و تحلیل ذهن افراد در زمان خودکشی به یک سوم می‌رسد و نمی توانند تصمیم درست را بگیرند، به همین دلیل واکنش اطرافیان و مواجهه آن‌ها در لحظه تصمیم به خودکشی فرد تاثیر زیادی روی تصمیم آنها دارد. در مواردی که فرد درباره تصمیم به خودکشی یا تمایل به آن در فضای مجازی صحبتی می‌کند، به دنبال همین واکنش‌ها و دریافت پاسخی برای ادامه زندگی و یا هدف خود می‌گردد و وقتی که با رفتارها و حرف‌های تهییج کننده و منفی مواجه می‌شود تصمیم می‌گیرد زودتر خود را از این وضعیت خارج‌کند.»