منافع متقابل مبنای احیای رابطه آنکارا - تل‌آویو

محمود فاضلی، تحلیگر بین‌الملل: اسحاق هرتزوگ، رئیس‌جمهوری اسرائیل، برای اولین‌بار در 14 سال گذشته به ترکیه سفر کرد و با رجب اردوغان، همتای ترک‌ خود دیدار داشت. این اولین سفر یک مقام اسرائیلی به ترکیه پس از سال 2008 است. روابط دو طرف در سال 2010 و زمانی که کماندوهای اسرائیلی به یک کاروان حامل فعالان ترک که برای شکستن محاصره نوار غزه از سوی ارتش اسرائیل، راهی غزه شده بودند، حمله کرد،‌ تیره شد.

پیش‌بینی می‌شود روابط دیپلماتیک بین آنکارا و تل‌آویو در سطح سفیر که از سال 2018 به حالت تعلیق در‌آمده، مجددا احیا شود. این سفر با موجی از محکومیت‌ها در بین شهروندان ترکیه، گروه‌های مقاومت فلسطینی و ملت‌های مسلمان منطقه روبه‌رو شد. جنبش حماس و جنبش جهاد اسلامی فلسطین در واکنش به سفر هرتزوگ به ترکیه، استقبال از او را مایه تأسف و پشت‌کردن به قدس و آرمان فلسطین ارزیابی کردند. هرتزوگ در چارچوب دیدار رسمی دو‌روزه خود به ترکیه بعد از ادای احترام به مقبره آتاتورک در دفتر یادبود چنین نوشت: «بازدید از این مکان تاریخی که یاد مصطفی کمال آتاتورک، رهبر آینده‌نگر را ماندگار کرده است، یک امتیاز است. با پیروی از میراث صلح و پیشرفت خردمندانه این رهبر بزرگ و انتخاب مسیر همکاری شجاعانه او، به جهان امن‌تر و با‌ثبات‌تر برای ملت‌ها، اعتقادات، منطقه و جهان برسیم». رئیس‌جمهوری اسرائیل، در یک نشست خبری مشترک ضمن بیان اینکه همه ما فرزندان ابراهیم هستیم، مدعی شد از‌ این ‌پس روابط با ترکیه بر‌ اساس و پایه احترام متقابل خواهد بود. اردوغان نیز این سفر تاریخی را نقطه عطفی در روابط دوجانبه خواند و هدف از این سفر را احیای گفت‌وگوهای سیاسی بر‌ اساس منافع متقابل دانست.

اما این سفر در داخل ترکیه مخالفان پرقدرتی دارد. تمل کاراملااوغلو، رهبر حزب «سعادت»، با انتقاد از این سفر گفت: «اردوغان در سال 2017 در یک مراسم به حزب ما تاخته و مقامات ارشد حزب‌مان را به دیدار با مقامات اسرائیلی متهم کرده بود. اکنون ببینید چه کسانی با چه کسانی دیدار می‌کنند». اعضای این حزب با «شرم‌آور»‌خواندن این سفر، بیانیه‌ای را منتشر کردند. در بیانیه آنها آمده است: «ما ارائه ناهنجاری‌ها به‌عنوان عادی‌سازی را رد می‌کنیم. آنهایی که بر بیت‌‎المقدس و غزه بمب می‌اندازند، قبله اول ما مسجدالاقصی را با چکمه‌های کثیف خود زیر پا می‌گیرند و مظلومان اعم از کودکان، زنان و سالمندان را قتل عام می‌کنند، در کشور ما جایی نخواهند داشت!». یکی از اعضای این حزب خطاب به دولت گفت: «چه تغییری ایجاد شده که چنین دعوتی صورت گرفته است؟ هرتزوگ چه تفاوتی با قاتلی به نام بنیامین نتانیاهو دارد؟ آیا آزار و اذیت برادران مسلمان ما در فلسطین به‌ پایان رسیده است؟ آیا محاصره غزه لغو شده است؟ امکان «عادی‌سازی» برای اسرائیل وجود نداشته و برای ترکیه «خیانت به فلسطینی‌ها» محسوب می‌شود. سرزمین ترکیه سرزمین رهایی از اشغال، استثمار و سلطه است. نه این سرزمین‌های مقدس و نه سینه‌های این ملت هیچ تهاجم و مهاجمی را نمی‌پذیرد! تا زمانی که رئیس‌جمهوری ترکیه متوجه نشود که بر کدام سرزمین‌ها حکومت می‌کند، ما سکوت نخواهیم کرد». علی باباجان، رهبر حزب «دوا» در سخنانی میزبانی اردوغان از اسحاق هرتزوگ را «ناسازگاری» ارزیابی کرده و گفت: «از سال 2009 که اردوغان با گفتن «شما کشتن را خیلی خوب بلدید» به شیمون پرز، رئیس‌جمهوری سابق اسرائیل، نشست داووس را ترک کرد، تا به امروز چه چیزی تغییر کرده است؟ ترکیه یک سیاست خارجی ندارد و سیاست‌هایی که بر‌ اساس روابط شخصی اردوغان تعریف می‌شود، به اعتبار ترکیه صدمه می‌زند. داوداوغلو، رئیس حزب «آینده» نیز مدعی شد اردوغان با خواهش و تمنا، رئیس‌جمهوری اسرائیل را به ترکیه آورده است. دوغو پرینچک، رهبر حزب «وطن» نیز اعتقاد دارد اردوغان باید در دیدار با همتای خود یک‌سری شرایط برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل مطرح کند و بگوید باید از تشکیل اسرائیل دوم تحت عنوان کردستان دست بردارید. تا زمانی که از پ‌ک‌ک و گروه فتح‌الله گولن حمایت می‌کنید، نمی‌توانیم روابط دوستانه با شما داشته باشیم. اسرائیل همواره در شرق مدیترانه رزمایش برگزار می‌کند. اسرائیل با آمریکا و یونان نیز رزمایش برگزار کرد. اسرائیل باید از این اقدامات دست بردارد. تا زمانی که سلاح‌های آنها به سمت کشور ما نشانه گرفته شده است، نمی‌توانیم روابط حسنه‌ای میان ترکیه و اسرائیل برقرار کنیم. 

یکی از دلایل این سفر و ترمیم روابط آنکارا و تل‌آویو، زمینه‌سازی انتقال گاز اسرائیل به ترکیه با یک خط لوله از شرق مدیترانه است. پروژه انتقال گاز اسرائیل به ترکیه برای استفاده در داخل کشور و صدور به اروپا حداقل از هشت سال پیش مطرح بوده و تغییر نکرده است. با ارزیابی حوادث اخیر در اوکراین و نیاز به دسترسی فوری به گاز طبیعی، در کنار تلاش‌های ترکیه برای نزدیک‌شدن به اسرائیل و سایر بازیگران خاورمیانه در دوره اخیر، موانع سیاسی سابق قابل حل هستند. اردوغان در جریان گفت‌وگو با هرتزوگ درخواست پیشبرد پروژه خط لوله گاز مدیترانه را که هدف آن انتقال گاز به اروپا از طریق ترکیه است، مطرح کرد. او با بیان اینکه «ما می‌توانیم درباره انتقال گاز اسرائیل به اروپا گفت‌وگو کنیم»، باب مذاکرات را باز کرد. اروپا که با مشکل وابستگی به منابع انرژی روسیه مواجه است، دیدار اردوغان با هرتزوگ را با علاقه و از نزدیک دنبال می‌کند. این اتحادیه که درخصوص اشتراک و انتقال ذخایر هیدروکربنی در مدیترانه شرقی در مقابل ترکیه قرار داشت، وقتی با تهدیدات نفت و گاز روسیه دچار مشکل شد، مجددا به ترکیه امید بسته است.