پیامدهای ايجاد ائتلاف دريايي آمريکا
کوروش احمدي
در پي پنج ماه تلاش آمريکا براي ايجاد نوعي ائتلاف با هدف ادعايي حفظ امنيت دريايي در آبهاي اطراف شبهجزيره عربستان، در نهايت پنجشنبه گذشته در بحرين اعلام شد که چنين ائتلافي با نام «نيروي عملياتي ديدهباني» (CTFS) ايجاد شده است. فرمانده نيروي دريايي آمريکا در خاورميانه در نشستي که دراينباره برگزار شد، ادعا کرد اقدام تهاجمي در دستور کار اين ائتلاف نيست و وظيفه آن «بازدارندگي در برابر فعاليتهاي سوء، اعتلاي امنيت و ثبات دريايي و اطمينان از آزادي کشتيراني و جريان آزاد تجارت» در خليجفارس، تنگه هرمز، تنگه بابالمندب و درياي عمان است. اين مقام آمريکايي همچنين مقابله با اتفاقاتي مانند ساقطکردن پهپاد آمريکايي، حمله به تأسيسات نفتي سعودي و توقيف کشتيهاي تجاري را در زمره اهداف این ائتلاف ذکر کرده است. اعلام شده که آبهاي خليجفارس تا بابالمندب در محدوده شرح وظايف ائتلاف قرار دارد و در اجراي مأموريت ائتلاف، از ناو و ناوشکن براي نظارت بر تنگهها و از شناورهاي کوچکتر براي نظارت بر حدفاصل بين تنگهها و امکانات هوايي براي کنترل مسير استفاده خواهد شد. از مرکز فرماندهي ائتلاف نيز بهعنوان ستادي براي گردآوري اطلاعات از کشورهاي عضو و نيز از شرکتهاي تجاري و تبادل آن با واحدهاي عملياتي استفاده خواهد شد. ايجاد اين ائتلاف در خاتمه يک رزمايش دريايي بينالمللي سههفتهاي در نزديکي آبهاي بحرين که با حضور پنج هزار نظامي، 40 کشتي جنگي و 17 هواپيماي جنگي از 50 کشور انجام شد، اعلام شده است. تلاش آمريکا از ژوئن گذشته و در پي ادعاهايي درباره حمله به برخي نفتکشها در حوالي فجيره و درياي عمان شروع شد. انگليس و استراليا مهمترين کشورهاي غربي هستند که به اين ائتلاف پيوسته و کشتي جنگي براي اسکورت کشتيهاي تجاري اعزام کردهاند. بحرين، امارات و عربستان با تأخير در سپتامبر به ائتلاف آمريکايي پيوستند و آلباني نیز چند روز پيش پيوستن به ائتلاف را اعلام کرد. ژاپن در 19 اکتبر ضمن تأکيد بر اهميت بسيار زياد منطقه براي جامعه بينالمللي، اعلام کرده بود به ائتلاف مدنظر آمريکا نميپيوندد، اما ضمن هماهنگي با آمريکا، رأسا براي اعزام نيرو به درياي عمان و شمال درياي عرب با هدف حفاظت از نفتکشهاي ژاپني اقدام خواهد کرد.
اکثر کشورهاي اروپا، ازجمله آلمان، فرانسه و اسپانيا، از ابتدا به صورت علنی اعلام کردند به اين ائتلاف نخواهند پيوست. کندي و ضعف آمريکا در ايجاد ائتلافي عليه ايران، برخلاف وجود ساختارهاي دريايي چندجانبهاي با مشارکت دهها کشور با هدف مبارزه با تروريسم و دزدي دريايي در منطقه از سالها قبل بوده است. در پنج سال گذشته نيز ائتلافي براي محاصره دريايي يمن با يک هدف عام، يعني اعاده دولت قبلي طبق قطعنامه 2216 شوراي امنيت، در منطقه فعال بوده است. علاوه بر اکراه و تأخير متحدان نزديک آمريکا در پيوستن به آن، ديگر دوستان سنتي آمريکا مانند فرانسه، آلمان، اسپانيا و... نيز بهطور علنی دعوت آمريکا را براي پيوستن به ائتلاف رد کردند. روشن است که مانع اصلي بر سر راه شکلگيري ائتلافی گسترده عليه ايران، نبود اهداف مشترک قابل قبول براي کشورهاي مدنظر است. تاکنون بسياري از متحدان سنتي آمريکا با اهداف «فشار حداکثري» آمريکا عليه ايران و تشديد تنش در منطقه، مخالفت کرده و بر راهحل ديپلماتيک با هدف حفظ برجام متمرکز بودهاند؛ بنابراین سرنوشت اين ائتلاف تاکنون به فرازونشيبهاي ديپلماتيک و روندهاي سياسي موجود بستگي داشته است. پيشفرض مخالفان ائتلاف مدنظر آمريکا، اين است که پيوستن به آن در حکم همراهشدن با فشار حداکثري آمريکا و کنارهگيري از تلاش براي حفظ برجام تلقي خواهد شد. در چنين شرايطي، برخي مدعياند حمله 14 سپتامبر به تأسيسات نفتي در عربستان، تا حدي موجب تحرک در تلاش آمريکا براي ايجاد ائتلاف شده و الحاق عربستان و امارات را در ارتباط با اين تحول دانستهاند. ايران از ارديبهشت سال گذشته به نحوي قابل درک بر آن بوده که «فشار حداکثري» آمريکا نبايد بدون جواب بماند و تنها راه واداشتن آمريکا به عقبنشيني از فشار حداکثري، مقاومت و بيپاسخنگذاشتن آن در حوزه برجام و غيربرجام است. ظاهرا هدف آمريکا نيز اين است که ضمن حفظ فشار حداکثري، از طريق ابزاري مانند ائتلاف دريايي، تلاش ايران براي مقابله را خنثي کند. اگر شرايط بهگونهای شکل گيرد که بر اثر بيعملي اروپا در کمک به تأمين منافع ايران از برجام، ايران ناچار به ادامه کاهش تعهدات خود ذيل برجام شود، در اين صورت ممکن است برجام بهطور جدي به خطر بيفتد و در آن صورت برخي کشورهاي اروپايي به روندي که از اواسط سپتامبر شکل گرفت و در جريان مجمع عمومي سازمان ملل تسريع شد، سرعت بيشتري بدهند.
در پي پنج ماه تلاش آمريکا براي ايجاد نوعي ائتلاف با هدف ادعايي حفظ امنيت دريايي در آبهاي اطراف شبهجزيره عربستان، در نهايت پنجشنبه گذشته در بحرين اعلام شد که چنين ائتلافي با نام «نيروي عملياتي ديدهباني» (CTFS) ايجاد شده است. فرمانده نيروي دريايي آمريکا در خاورميانه در نشستي که دراينباره برگزار شد، ادعا کرد اقدام تهاجمي در دستور کار اين ائتلاف نيست و وظيفه آن «بازدارندگي در برابر فعاليتهاي سوء، اعتلاي امنيت و ثبات دريايي و اطمينان از آزادي کشتيراني و جريان آزاد تجارت» در خليجفارس، تنگه هرمز، تنگه بابالمندب و درياي عمان است. اين مقام آمريکايي همچنين مقابله با اتفاقاتي مانند ساقطکردن پهپاد آمريکايي، حمله به تأسيسات نفتي سعودي و توقيف کشتيهاي تجاري را در زمره اهداف این ائتلاف ذکر کرده است. اعلام شده که آبهاي خليجفارس تا بابالمندب در محدوده شرح وظايف ائتلاف قرار دارد و در اجراي مأموريت ائتلاف، از ناو و ناوشکن براي نظارت بر تنگهها و از شناورهاي کوچکتر براي نظارت بر حدفاصل بين تنگهها و امکانات هوايي براي کنترل مسير استفاده خواهد شد. از مرکز فرماندهي ائتلاف نيز بهعنوان ستادي براي گردآوري اطلاعات از کشورهاي عضو و نيز از شرکتهاي تجاري و تبادل آن با واحدهاي عملياتي استفاده خواهد شد. ايجاد اين ائتلاف در خاتمه يک رزمايش دريايي بينالمللي سههفتهاي در نزديکي آبهاي بحرين که با حضور پنج هزار نظامي، 40 کشتي جنگي و 17 هواپيماي جنگي از 50 کشور انجام شد، اعلام شده است. تلاش آمريکا از ژوئن گذشته و در پي ادعاهايي درباره حمله به برخي نفتکشها در حوالي فجيره و درياي عمان شروع شد. انگليس و استراليا مهمترين کشورهاي غربي هستند که به اين ائتلاف پيوسته و کشتي جنگي براي اسکورت کشتيهاي تجاري اعزام کردهاند. بحرين، امارات و عربستان با تأخير در سپتامبر به ائتلاف آمريکايي پيوستند و آلباني نیز چند روز پيش پيوستن به ائتلاف را اعلام کرد. ژاپن در 19 اکتبر ضمن تأکيد بر اهميت بسيار زياد منطقه براي جامعه بينالمللي، اعلام کرده بود به ائتلاف مدنظر آمريکا نميپيوندد، اما ضمن هماهنگي با آمريکا، رأسا براي اعزام نيرو به درياي عمان و شمال درياي عرب با هدف حفاظت از نفتکشهاي ژاپني اقدام خواهد کرد.
اکثر کشورهاي اروپا، ازجمله آلمان، فرانسه و اسپانيا، از ابتدا به صورت علنی اعلام کردند به اين ائتلاف نخواهند پيوست. کندي و ضعف آمريکا در ايجاد ائتلافي عليه ايران، برخلاف وجود ساختارهاي دريايي چندجانبهاي با مشارکت دهها کشور با هدف مبارزه با تروريسم و دزدي دريايي در منطقه از سالها قبل بوده است. در پنج سال گذشته نيز ائتلافي براي محاصره دريايي يمن با يک هدف عام، يعني اعاده دولت قبلي طبق قطعنامه 2216 شوراي امنيت، در منطقه فعال بوده است. علاوه بر اکراه و تأخير متحدان نزديک آمريکا در پيوستن به آن، ديگر دوستان سنتي آمريکا مانند فرانسه، آلمان، اسپانيا و... نيز بهطور علنی دعوت آمريکا را براي پيوستن به ائتلاف رد کردند. روشن است که مانع اصلي بر سر راه شکلگيري ائتلافی گسترده عليه ايران، نبود اهداف مشترک قابل قبول براي کشورهاي مدنظر است. تاکنون بسياري از متحدان سنتي آمريکا با اهداف «فشار حداکثري» آمريکا عليه ايران و تشديد تنش در منطقه، مخالفت کرده و بر راهحل ديپلماتيک با هدف حفظ برجام متمرکز بودهاند؛ بنابراین سرنوشت اين ائتلاف تاکنون به فرازونشيبهاي ديپلماتيک و روندهاي سياسي موجود بستگي داشته است. پيشفرض مخالفان ائتلاف مدنظر آمريکا، اين است که پيوستن به آن در حکم همراهشدن با فشار حداکثري آمريکا و کنارهگيري از تلاش براي حفظ برجام تلقي خواهد شد. در چنين شرايطي، برخي مدعياند حمله 14 سپتامبر به تأسيسات نفتي در عربستان، تا حدي موجب تحرک در تلاش آمريکا براي ايجاد ائتلاف شده و الحاق عربستان و امارات را در ارتباط با اين تحول دانستهاند. ايران از ارديبهشت سال گذشته به نحوي قابل درک بر آن بوده که «فشار حداکثري» آمريکا نبايد بدون جواب بماند و تنها راه واداشتن آمريکا به عقبنشيني از فشار حداکثري، مقاومت و بيپاسخنگذاشتن آن در حوزه برجام و غيربرجام است. ظاهرا هدف آمريکا نيز اين است که ضمن حفظ فشار حداکثري، از طريق ابزاري مانند ائتلاف دريايي، تلاش ايران براي مقابله را خنثي کند. اگر شرايط بهگونهای شکل گيرد که بر اثر بيعملي اروپا در کمک به تأمين منافع ايران از برجام، ايران ناچار به ادامه کاهش تعهدات خود ذيل برجام شود، در اين صورت ممکن است برجام بهطور جدي به خطر بيفتد و در آن صورت برخي کشورهاي اروپايي به روندي که از اواسط سپتامبر شکل گرفت و در جريان مجمع عمومي سازمان ملل تسريع شد، سرعت بيشتري بدهند.