درباره آهنگساز فیلم «زوربای یونانی»
هنرمندی آزادیخواه
محمدامین شکاری
هیچکسی تاکنون مانند «میکیس تئودوراکیس» (Mikis Theodorakis) نتوانسته اندیشه و ذهنیت یونانیها را به شکل موسیقی تفسیر و آن را به سراسر دنیا عرضه کند. تئودوراکیس البته صرفا یک آهنگساز فیلم، موسیقیدان و رهبر ارکستر نیست؛ او در دوران زندگی بلندبالایش، نقش مبارز نهضت مقاومت و سیاستمدار را نیز بهخوبی ایفا کرده است؛ بهگونهای که اگر هر اتفاقی در یونان رخ دهد، مردم آن کشور میخواهند عقیده میکیس تئودوراکیس را درباره آن موضوع بدانند. مردم یونان او را «میکیس» میخوانند؛ مردی که 29 جولای (شش مرداد) 95ساله شد.
میکیس تئودوراکیس مدتهاست دیگر در انظار عمومی ظاهر نمیشود؛ بااینحال خالق ملودیهای جاودانه «زد» و «زوربا»، هنوز همچون گذشته درباه رویدادهای سیاسی و اجتماعی اظهارنظر میکند؛ برای نمونه وقتی «کرونا» بهطور گسترده در یونان شیوع پیدا کرد، بهشدت از دولت آتن به خاطر فراموشکردن اهدای یارانه به موزیسینهای از کار بیکارشده انتقاد کرد. اما دیگر ظاهر اسطوره تقریبا دومتری یونانی را باید تنها در ویدئوهای قدیمیاش که اغلب هم او را پرشور در حال رهبری ارکستر نشان میدهند، مشاهده کرد. تئودوراکیس این روزها به گفته خودش بیشتر اوقات را در خانهاش در کنار آکروپولیس آتن میگذراند و تنها به رصدکردن رویدادها میپردازد.
میکیس تئودوراکیس 29 جولای 1925 در جزیره خیوس زاده شد. او شور و شوقش به موسیقی را با دیدن یک فیلم کلاسیک از زندگی بتهوون به دست آورد. خودش دراینباره جایی گفته است: «آن فیلم را با پدرم دیدم. شیفته فیلم شده بودم. از پدرم که برای کار به آتن میرفت، خواستم هر چیزی را که در پایتخت به موسیقی ربط دارد، برای من بیاورد. اینگونه بود که همهچیز آغاز شد». میکیس پس از آن به کنسرواتوار آتن رفت و درس موسیقی را آنجا فراگرفت.
او البته پیش از آنکه بهعنوان آهنگساز معروف شود، یک فعال سیاسی بود. در خلال جنگ جهانی دوم، در گروه مقاومت کمونیستها حضور داشت. در دوران جنگ داخلی یونان بین سالهای 1947 تا 1949، جانب چپها را گرفت که نتیجهاش برای او چیزی جز شکنجه و تبعید نبود. در نیمه دهه 60 بود که با ساخت موسیقی متن فیلم «زوربای یونانی» (ساخته مایکل کاکویانیس، با بازی آنتونی کویین) همان موسیقیای که برای بسیاری از مردم یونان حکم سرود ملی مخفی کشورشان را پیدا کرد، و شهرتش از مرزهای یونان فراتر رفت. با آغاز شهرت میکیس، موضعگیریهای سیاسی او بیشتر شد. تئودوراکیس در این زمان به مخالفت با حکومت سرهنگها برخاست که نتیجه این ستیزش موجب ممنوعشدن آثار موسیقایی او در یونان شد. مردم یونان آن زمان که تشنه کارهای میکیسشان بودند، موسیقی او را در خفا و در پستوی خانه یا از طریق رادیوهای بیگانه، جایی که منبع اخبار مستقل بود، میشنیدند.
ممنوعیت کارهای این آهنگساز سرانجام با دستگیری او وارد فاز دیگری شد. اعتراضهای بینالمللی موجب شد خالق ملودی «زوربای یونانی» اجازه پیدا کند خاک یونان را ترک کرده و به پاریس برود. دوران تبعید در پاریس تا سال 1974 ادامه داشت. در این مدت، تئودوراکیس تورهای جهانی متعددی برای احیای دموکراسی در یونان برپا کرد. ملاقاتهایش با رهبران سیاسی دنیا ازجمله سالوادور آلنده نیز از او یک چهره پرنفوذ سیاسی و فرهنگی ساخت. میلیونها نفر از مردم دنیا او را دیگر صرفا بهعنوان یک آهنگساز نمیشناختند، بلکه او نماد مبارزه با دیکتاتوری حاکم بر یونان شده بود. بعد از بازگشت دموکراسی به یونان و سقوط حکومت سرهنگها در سال 1974، موزیسین آزادیخواه پنج روز مانده به تولد 51سالگیاش به کشور خود بازگشت و فعالیتهای سیاسی و موسیقایی خود را در خاک یونان از سر گرفت. تئودوراکیس بعدها چندین بار در دهه 80 بهعنوان نماینده راهی پارلمان یونان شد. یکی از آخرین موضعگیریهای سیاسی میکیس تئودوراکیس به سال 2015 برمیگردد؛ جایی که الکسیس سیپراس چپگرا در انتخابات یونان به قدرت رسید. سیپراس پس از تصدی عنوان نخستوزیری، به خانه تئودوراکیس آمد تا زیر چتر
حمایتی آهنگساز اسطورهای قرار گیرد. میکیس 90ساله هم او را پذیرفت و با گفتن جمله «من با تو هستم»، برایش آرزوی موفقیت کرد و البته سیپراس که چند ماه بعد با انتقادهای سنگین از سوی تئودوراکیس مواجه شد، بهتر از همه میدانست حمایت اسطوره از او همیشگی نیست؛ چون پیرمرد هرگز به صاحبان قدرت، حتی همفکرانش، باج نداده و همواره علیه بیعدالتی مبارزه کرده است.
هیچکسی تاکنون مانند «میکیس تئودوراکیس» (Mikis Theodorakis) نتوانسته اندیشه و ذهنیت یونانیها را به شکل موسیقی تفسیر و آن را به سراسر دنیا عرضه کند. تئودوراکیس البته صرفا یک آهنگساز فیلم، موسیقیدان و رهبر ارکستر نیست؛ او در دوران زندگی بلندبالایش، نقش مبارز نهضت مقاومت و سیاستمدار را نیز بهخوبی ایفا کرده است؛ بهگونهای که اگر هر اتفاقی در یونان رخ دهد، مردم آن کشور میخواهند عقیده میکیس تئودوراکیس را درباره آن موضوع بدانند. مردم یونان او را «میکیس» میخوانند؛ مردی که 29 جولای (شش مرداد) 95ساله شد.
میکیس تئودوراکیس مدتهاست دیگر در انظار عمومی ظاهر نمیشود؛ بااینحال خالق ملودیهای جاودانه «زد» و «زوربا»، هنوز همچون گذشته درباه رویدادهای سیاسی و اجتماعی اظهارنظر میکند؛ برای نمونه وقتی «کرونا» بهطور گسترده در یونان شیوع پیدا کرد، بهشدت از دولت آتن به خاطر فراموشکردن اهدای یارانه به موزیسینهای از کار بیکارشده انتقاد کرد. اما دیگر ظاهر اسطوره تقریبا دومتری یونانی را باید تنها در ویدئوهای قدیمیاش که اغلب هم او را پرشور در حال رهبری ارکستر نشان میدهند، مشاهده کرد. تئودوراکیس این روزها به گفته خودش بیشتر اوقات را در خانهاش در کنار آکروپولیس آتن میگذراند و تنها به رصدکردن رویدادها میپردازد.
میکیس تئودوراکیس 29 جولای 1925 در جزیره خیوس زاده شد. او شور و شوقش به موسیقی را با دیدن یک فیلم کلاسیک از زندگی بتهوون به دست آورد. خودش دراینباره جایی گفته است: «آن فیلم را با پدرم دیدم. شیفته فیلم شده بودم. از پدرم که برای کار به آتن میرفت، خواستم هر چیزی را که در پایتخت به موسیقی ربط دارد، برای من بیاورد. اینگونه بود که همهچیز آغاز شد». میکیس پس از آن به کنسرواتوار آتن رفت و درس موسیقی را آنجا فراگرفت.
او البته پیش از آنکه بهعنوان آهنگساز معروف شود، یک فعال سیاسی بود. در خلال جنگ جهانی دوم، در گروه مقاومت کمونیستها حضور داشت. در دوران جنگ داخلی یونان بین سالهای 1947 تا 1949، جانب چپها را گرفت که نتیجهاش برای او چیزی جز شکنجه و تبعید نبود. در نیمه دهه 60 بود که با ساخت موسیقی متن فیلم «زوربای یونانی» (ساخته مایکل کاکویانیس، با بازی آنتونی کویین) همان موسیقیای که برای بسیاری از مردم یونان حکم سرود ملی مخفی کشورشان را پیدا کرد، و شهرتش از مرزهای یونان فراتر رفت. با آغاز شهرت میکیس، موضعگیریهای سیاسی او بیشتر شد. تئودوراکیس در این زمان به مخالفت با حکومت سرهنگها برخاست که نتیجه این ستیزش موجب ممنوعشدن آثار موسیقایی او در یونان شد. مردم یونان آن زمان که تشنه کارهای میکیسشان بودند، موسیقی او را در خفا و در پستوی خانه یا از طریق رادیوهای بیگانه، جایی که منبع اخبار مستقل بود، میشنیدند.
ممنوعیت کارهای این آهنگساز سرانجام با دستگیری او وارد فاز دیگری شد. اعتراضهای بینالمللی موجب شد خالق ملودی «زوربای یونانی» اجازه پیدا کند خاک یونان را ترک کرده و به پاریس برود. دوران تبعید در پاریس تا سال 1974 ادامه داشت. در این مدت، تئودوراکیس تورهای جهانی متعددی برای احیای دموکراسی در یونان برپا کرد. ملاقاتهایش با رهبران سیاسی دنیا ازجمله سالوادور آلنده نیز از او یک چهره پرنفوذ سیاسی و فرهنگی ساخت. میلیونها نفر از مردم دنیا او را دیگر صرفا بهعنوان یک آهنگساز نمیشناختند، بلکه او نماد مبارزه با دیکتاتوری حاکم بر یونان شده بود. بعد از بازگشت دموکراسی به یونان و سقوط حکومت سرهنگها در سال 1974، موزیسین آزادیخواه پنج روز مانده به تولد 51سالگیاش به کشور خود بازگشت و فعالیتهای سیاسی و موسیقایی خود را در خاک یونان از سر گرفت. تئودوراکیس بعدها چندین بار در دهه 80 بهعنوان نماینده راهی پارلمان یونان شد. یکی از آخرین موضعگیریهای سیاسی میکیس تئودوراکیس به سال 2015 برمیگردد؛ جایی که الکسیس سیپراس چپگرا در انتخابات یونان به قدرت رسید. سیپراس پس از تصدی عنوان نخستوزیری، به خانه تئودوراکیس آمد تا زیر چتر
حمایتی آهنگساز اسطورهای قرار گیرد. میکیس 90ساله هم او را پذیرفت و با گفتن جمله «من با تو هستم»، برایش آرزوی موفقیت کرد و البته سیپراس که چند ماه بعد با انتقادهای سنگین از سوی تئودوراکیس مواجه شد، بهتر از همه میدانست حمایت اسطوره از او همیشگی نیست؛ چون پیرمرد هرگز به صاحبان قدرت، حتی همفکرانش، باج نداده و همواره علیه بیعدالتی مبارزه کرده است.