میانکاله در مثلث خطر

تالاب میانکاله در شبه‌جزیره میانکاله در جنوب شرق دریای خزر قرار دارد. شبه‌جزیره‌ای که بیش از 20 سال است که‌ شهرتی فرا‌تر از گرگان پیدا کرده و به یکی از مقاصد مهم گردشگری بدل شده‌ است؛ این منطقه به همین نام در خلیج گرگان در منتهی‌الیه جنوب شرقی دریای خزر واقع شده است. میانکاله دارای تپه‌های شنی ساحلی، درختچه‌های انار، پرندگانی مانند حواصیل، قوهای سیاه و پلیکان و پستاندارانی مانند فوک خزری است. اما میانکاله نیز، مانند بسیاری از ثروت‌های ملی، از آماج گزندها و تهدیدها در امان نمانده و حالا جان میانکاله در خطر است.

مدت‌هاست میانکاله دیگر تنها به پرندگان و طبیعت بکرش مشهور نیست. اتفاقاتی شرایط این بافت رؤیایی را متزلزل کرده و آن را به مکانی سوق‌الجیشی بدل کرده است؛ مسئله‌ای که باعث شد، ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، به این نقطه سفر کند. اسفندماه سالی که گذشت، رئیس‌جمهور کشور، به دو استان گلستان و مازندران سفر کرد و در این سفر به میانکاله هم سری زد. او در این سفر با اهمیت حفظ این منطقه، تصریح کرد که گسترش طبیعت‌گردی در میانکاله می‌تواند برای مردم محلی ایجاد اشتغال کرده و باعث جذب توریست در کشور شود. سخنان رئیسی در این منطقه در حالی مطرح می‌شد که وزیر کشور او، هم‌زمان، در مراسم کلنگ‌زنی ساخت مجتمع پتروشیمی در روستایی نزدیک میانکاله حضور پیدا کرد. ساخت این مجموعه و طرح توسعه گردشگری در میانکاله هر دو با اعتراضات سرسختانه فعالان محیط زیست مواجه شد. در بیستم اسفندماه سال 1400 احمد وحیدی،‌ وزیر کشور مجتمع پتروشیمی مازندران یا پتروشیمی امیرآباد را در روستای حسین‌آباد شهرستان بهشهر افتتاح کرد. مسئله‌ای که با اعتراضات گسترده فعالین محیط زیست مواجه شد و آنها خواستار توقف این پروژه شدند. اما غلامرضا شریعتی، نماینده مجلس مازندران با نادیده‌گرفتن این ادعاها عنوان کرد: این پتروشیمی برای ۷۵ هزار شغل ایجاد می‌کند. مسئله‌ای که برای مردم مازندران به‌خصوص شرق این استان که با مشکل جدی بی‌کاری دست‌به‌گریبان هستند، خبر خوبی محسوب می‌شود و از طرفی همین ادعا می‌تواند برگ برنده شریعتی در انتخابات مجلس پیش‌رو باشد. اما سؤالی که در این بین ایجاد می‌شود، این است که تکلیف تنوع زیست‌محیطی این منطقه که با احداث این پتروشیمی تهدید می‌شود، چه خواهد بود؟‌ از طرفی این ادعای ایجاد 75 هزار شغل چگونه و بر چه مبنایی از زبان نماینده این استان به گوش می‌رسد؟‌ هرچند احمد وحیدی، وزیر کشور در مراسم کلنگ‌زنی این پروژه اظهار کرد: حفاظت از محیط زیست این پروژه در حال رصد است و مجوز زیست‌محیطی برای این کارخانه اخذ شده اما هیچ‌کس تاکنون این مجوز یا ارزیابی زیست‌محیطی را در این پروژه ندیده است. براساس نشست علی سلاجقه، رئیس اداره محیط زیست با جمعی از فعالان محیط زیست، این طرح پتروشیمی فاقد مجوز زیست‌محیطی بوده و از این رو فاقد اعتبار است؛ این در حالی است که خود سلاجقه، در مراسم کلنگ‌زنی مجتمع پتروشیمی نیز حضور داشت!

ارزش محیط‌زیستی میانکاله

بر اساس فهرست پرندگان در معرض خطر، سازمان حفاظت محیط زیست ایران، میانکاله را به‌عنوان زیستگاه پرندگان در‌حال انقراض معرفی کرده است. این تالاب یکی از 12 مرکز ذخیرگاه زیست‌کره روی زمین است و در آن پرندگانی چون اگرت، حواصیل، پرتینکول طوقه‌دار، قو، پلیکان دالماسی، فلامینگو، اردک سرسفید، غاز سینه قرمز، غاز لوبیا، باتلاق غربی، کوتوس و میل اشاره که جزء کمیاب‌ترین پرندگان جهان هستند، یافت می‌شود.

مرگ مشکوک پرندگان در میانکاله

در سال‌های اخیر پرندگان به طرز مرموزی در میانکاله می‌میرند. زمستان سال 1398، رسانه‌ها از مرگ مرموز بیش از 40هزار پرنده مهاجر در شبه‌جزیره میانکاله خبر دادند. یک سازمان دامپزشکی علت مرگ‌و‌میر دسته‌جمعی پرندگان را «مسمومیت بوتولینوم» اعلام کرد؛ مسئله‌ای که نتوانست دوستداران محیط زیست را کاملا قانع کند. مسئله‌ای که توسط برخی از فعالان محیط زیست هرچند عمدی عنوان شد‌ اما مانند بسیاری از داستان‌های مشابه، مسکوت باقی ماند. پیش‌تر فعالان محیط‌زیستی مدعی شده بودند‌ ماهیگیران به پرندگان سم می‌دهند تا پرواز آنها مختل شود. این در حالی بود که میانکاله مرکز و زیستگاه گونه‌های نادری از پرندگان است که هنگام مهاجرات طعمه شکارچیان می‌شوند. شبه‌جزیره و تالاب میانکاله در سال 1348 به منطقه حفاظت‌شده تبدیل، و در سال 1976 توسط یونسکو به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست کره اعلام شد. با‌این‌حال، تالاب مهمی که بیش از نیم‌قرن است تحت حفاظت قرار گرفته است، امروز در چنین وضعیت وخیمی قرار دارد. سؤال اصلی این است که سر میانکاله به نفع چه کسی در ‌حال بریدن است؟