روی خوش «کن» به نسل جدید سینمای ایران

بهناز شیربانی: هفتادوپنجمین دوره جشنواره فیلم کن رو به اتمام است و حضور نمایندگان سینمای ایران که البته نسل جدیدی از فیلم‌سازان کشورمان محسوب می‌شوند، توجه‌برانگیز بوده است. علی بهراد که امسال با فیلم سینمایی «تصور» در جشنواره فیلم کن در بخش «هفته منتقدان» حضور داشت، در این بخش جایزه‌ای دریافت نکرد. بهراد پیش از برگزاری اختتامیه هفته منتقدان در گفت‌وگو با «شرق» به نمایش‌های فیلم و بازخوردهایی که از مخاطبان و منتقدان در جشنواره فیلم کن گرفته اشاره کرد و گفت: «در جشنواره فیلم کن، بازخوردهای مثبتی نسبت به فیلم گرفتم. حتی در نمایشی که در شهری حوالی کن برگزار شد هم بازخوردها خوب بود. نکته قابل توجه در این نظرات برای من این است که اساسا مخاطبان خارجی، توقع دیدن چهره دیگری از کشورمان را در فیلم‌های ایرانی دارند، اما در «تصور» نکات تازه‌ای درباره ایران می‌بینند. «تصور» در فضای رمانتیک و بدون زمان و مکان روایت می‌شود. فکر می‌کنم به این دلیل که طی سالیان، مخاطب خارجی غالبا با فیلم‌هایی از ایران روبه‌رو شده که بیشتر از فقر حرف زده و فضایی چرک و کثیف را تصویر کرده، این فیلم را متفاوت می‌داند و حرفی که می‌زند هم برایش جالب است و اصولا به دلیل شکل قصه‌گویی در این فیلم مخاطب خارجی هم به راحتی با آن ارتباط می‌گیرد. می‌توانم بگویم فقط لوکیشن و فضای فیلم من در ایران است، اما قصه‌ای روایت می‌شود که در هر جایی می‌تواند اتفاق بیفتد. از طرفی بازی‌ها در فیلم برایشان چشمگیر بود، خصوصا بازی لیلا حاتمی که به دلیل نوع حضورش در چند نقش، توجه‌برانگیز بود».

او در بخشی دیگر از صحبت‌هایش درباره نمایش فیلم در ایران نیز گفت: «تا جایی که در جریان هستم، قرارداد اکران فیلم بسته شده و «خانه فیلم» مسئولیت پخش فیلم را به عهده دارد و برنامه‌ریزی‌هایی انجام شده و فیلم به زودی در ایران اکران خواهد شد».

علیرضا برازنده مدیر فیلم‌برداری این فیلم سینمایی نیز با اشاره به فضای این فیلم سینمایی به «شرق» گفت: «از ابتدا فضا و نوع قصه و روایت در فیلم‌نامه این ذهنیت را به من داد که با فیلم متفاوتی روبه‌رو خواهم بود. قطعا برای من بزرگ‌ترین چالش این فیلم، فیلم‌برداری 90 درصد آن در شب بود. برای فیلم‌برداری در شب و فضای داخلی ماشین، نیاز بود که دوربین به ماشین وصل شود و پلان‌های مختلفی در ماشین گرفته شود. پیشنهادی از سمت تهیه‌کننده داشتم که آن را در فضای استودیو با پرده سبز فیلم‌برداری کنیم. این پیشنهاد خلاف ایده‌ای بود که در ذهن داشتم. به نظرم نیاز بود تا حال و هوای قصه و رئالیسم موجود در آن رعایت شود. ترجیح دادم همه چیز در فضای واقعی اتفاق بیفتد. وصل‌کردن دوربین به ماشین و فیلم‌برداری در شب خطرات خاص خودش را داشت. خوشبختانه گروه منسجمی داشتیم و بازیگران هم همراهی‌ کردند تا به چیزی که مد نظرمان بود برسیم. به نظرم میدانی اجراکردن کار با نوع روایتی که علی بهراد برای فیلم‌نامه‌اش انتخاب کرده بود قرابت بیشتری داشت. فیلم‌برداری «تصور» سختی‌های خاص خودش را داشت، اما نتیجه آن‌قدر راضی‌کننده بود که تمام خستگی کار را از بین برد».

او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «برای نصب دوربین به ماشین به یک‌سری تجهیزات نیاز داشتیم، بخشی از سازه‌هایی که برای این کار نیاز داشتیم موجود بود و بخشی دیگر با ابتکار گروه فیلم‌برداری ساخته شد. به دلیل وجود فضاهای نوری مختلف و لوکیشن‌های کم‌نورتر که نیاز به دامنه دید بازتری داشتیم، با دوربین مینی ال‌اف با لنزهای سکنیچر فیلم‌برداری کردیم. علی بهراد فیلم‌ساز با استعدادی است و به نظرم «تصور» راه خودش را پیدا می‌کند و از آن نوع فیلم‌هایی است که مخاطب را به فکر وادار می‌کند و تأثیرگذار است».

اما «برادران لیلا» به کارگردانی سعید روستایی دیگر فیلمی است که به نمایندگی از سینمای ایران در جشنواره فیلم کن حضور دارد. در این فیلم، خانواده لیلا با بازی ترانه علیدوستی زیر بار بدهی هستند. با اینکه آنها به‌شدت تحت‌تأثیر تورم ویران‌کننده کشور قرار گرفته‌اند، اما برادران او جاه‌طلبی‌های خود را در اولویت قرار می‌دهند که به قیمت رفاه خانواده تمام می‌شود. درحالی‌که آنها به‌شدت به حمایت مالی نیاز دارند، لیلا متوجه می‌شود که پدرشان اسماعیل با بازی سعید پورصمیمی، مخفیانه یک میراث خانوادگی را پنهان کرده است تا در زمان مناسب با آن میراث بتواند به یک پدرسالار جدید تبدیل شود. لیلا برای رهایی از این وضعیت و در شرایطی که برادرانش ضمن باخبرشدن از این میراث، در تلاش برای گذراندن زندگی‌های خود هستند و با وجود تمام دعواهایی که خانواده بر سر بدهی‌های خود دارند؛ اما به تکاپو می‌افتد تا با میراث پیداشده، کسب‌وکاری را راه‌اندازی کند. در همین زمان لیلا متوجه بیماری و شرایط نامناسب سلامتی پدرش می‌شود. حالا در این شرایط که مقدار قابل‌توجهی پول جمع کرده تا کاری را راه‌اندازی کند، با بدترشدن وضعیت سلامتی پدرش، خانواده خود را در آستانه فروپاشی می‌بیند. خانواده‌ای که با هریک از اقدامات اعضای خود یک‌ قدم به سمت انفجار نزدیک می‌شود. نوید محمدزاده، پیمان معادی، ترانه علیدوستی، سعید پورصمیمی ازجمله بازیگران این فیلم سینمایی هستند.

«برادران لیلا» نخستین نمایش خود را چهارشنبه‌شب در سالن گرند لومیر کاخ جشنواره کن پشت سر گذاشت. تاکنون نقد و نظرهای بسیاری پیرامون سومین ساخته بلند سینمایی روستایی منتشر شده است. بسیاری از منتقدان فرانسوی نظر مثبتی نسبت به فیلم نداشتند و برخی از منتقدان آمریکایی این اثر را تحسین کردند. ورایتی در بخشی از یادداشتی که درباره این فیلم منتشر کرد آورده: «در فیلم برادران لیلا، خانواده‌ای ایرانی را می‌بینیم که زمانی سرافراز زندگی می‌کردند و اکنون شرایط خوبی ندارند و در آستانه نابودی هستند. این نشریه با اشاره به بازی درخشان علیدوستی در فیلم «فروشنده»، بازی او را قدرتمند‌تر از هم‌بازی‌هایش توصیف کرد. در بخش دیگری از این یادداشت آمده: «سعید روستایی متولد 1989، نماینده نسل جدیدی از نویسندگان ایرانی است و تا به امروز نقدهای عمیق و پیچیده‌ای را در تاروپود داستان‌هایش گنجانده است».

از سویی دیگر منتقدانی که تازه‌ترین ساخته روستایی را نپسندیدند، از زمان و ریتم طولانی فیلم نوشتند وتأکید کردند که به جز بازی چشمگیر سعید پورصمیمی، بازی‌های قابل توجهی از دیگر بازیگران فیلم به چشم نمی‌خورد و دیالوگ‌نویسی آغشته به شعار از دیگر نقاط ضعف فیلم است و قصه نحیف فیلم، مناسب زمانی که برای آن در نظر گرفته شده، نیست.

اما حضور درخشان سعید پورصمیمی بازیگر با سابقه سینمای ایران، از نکات قابل توجه این فیلم محسوب می‌شود که تحسین بسیاری را به همراه داشت. بازیگری که همواره حضورش در نقش‌های مکمل در تمام سال‌های حضورش در سینما آن‌قدر بی‌نظیر بوده که نمی‌توان به راحتی از آنها گذشت. با وجود هنر و توانایی‌های بی‌اندازه‌اش، می‌توان او را یکی از قدرنادیده‌ترین بازیگرهای سینمای ایران دانست. با این حال نقش‌آفرینی او در فیلمی از یک فیلم‌ساز جوان و حضور مؤثرش ازجمله نکات قابل توجه جشنواره فیلم کن بوده است.

نشست خبری این فیلم سینمایی نیز روز پنجشنبه، با حضور سعید روستایی نویسنده و کارگردان و سعید پورصمیمی، پیمان معادی، ترانه علیدوستی و نوید محمدزاده بازیگران فیلم برگزار شد. سعید روستایی در ابتدای این نشست خبری گفت: «این‌طور نبوده که در فیلم‌هایم همه مردها بی‌کار و یا معتاد باشند، اما اینکه همیشه یک زن پیشرو وجود دارد که آینده‌نگر و باهوش‌تر است و بیشتر می‌بیند، شاید از زندگی شخصی من می‌آید؛ چراکه خواهر بزرگ‌تری به نام لیلا دارم که من را بزرگ کرده و او کمک کرده که من درس بخوانم، کار کنم و به اینجا برسم. او همیشه آینده‌نگر بوده و نقش مهمی در زندگی من داشته است».

او ادامه داد: «یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دولت‌های ایران در 40 سال گذشته این بود که یک طبقه متوسط به وجود آمده بود که این طبقه متوسط در ۱۰ -۱۵ سال اخیر به شدت باریک و باریک‌تر شد، خیلی‌ها پولدارتر شدند و بیشتر از آنها کسانی بودند که بی‌پول و فقیرتر شدند. عرض این طبق متوسط خیلی کم شده و الان می‌بینیم که افراد طبقه خود را تغییر می‌دهند و به عنوان مثال خانه، ماشین و خورد و خوراک خود را عوض می‌کنند. این فیلم با فیلم‌های دیگرم تفاوت دارد چراکه تا جایی می‌بینیم، گاهی تقصیر آدم‌های یک خانواده است که یک‌سری مشکلات به وجود می‌آید و حل نمی‌شود، اما دیگر نمی‌شود این را گفت. وقتی روزی سه بار تورم به آدم‌ها یادآوری می‌شود، دائم همه چیز عوض و بدتر می‌شود، دیگر نمی‌توان گفت این تقصیر خانواده است. در فیلم‌های من دختری هست که در تلاش برای جلوگیری از فروپاشی یک خانواده است. در «ابد و یک روز» شاید خانواده تقصیر داشتند، اما در«برادران لیلا» این شکل نیست و این جامعه است که در حال تأثیرگذاری است و عملکرد دولت‌هاست که تأثیرش را می‌گذارد و دیگر کاری از دست آدم‌ها برنمی‌آید. آدم‌ها چه اشتباه کنند و چه نکنند، به سمتی که نباید می‌روند. متأسفانه جامعه شکل برزخی پیدا کرده است و دائم در آن امید داری و دست و پا می‌زنی. بخش کوچکی از جامعه را می‌بینیم که هر روز شرایطشان بهتر می‌شود و بخش بزرگی از جامعه اوضاع‌شان بهتر نمی‌شود».

روستایی درباره پروانه نمایش «برادران لیلا» نیز گفت: «پروانه نمایش این فیلم را نگرفتیم، قرار است برگردیم، آن را بگیریم اما فیلم را سانسور نخواهم کرد. ما در دولت قبل پروانه ساخت گرفتیم و دولت جدید قوانین خودش را دارد. می‌دانم که قرار است فیلم اصلاحاتی داشته باشد که من علاقه‌ای به آن ندارم».

ترانه علیدوستی درباره همکاری‌اش با سریال «شهرزاد» به کارگردانی محمد امامی نیز گفت: «اتفاقی که درباره پروژه سریال «شهرزاد» رخ داد، تلنگری برای همه ما بود و تا قبل آن، ما این دقت را نداشتیم و این اتفاق بسیار ناراحت‌کننده باعث شد که ما از آن به بعد دقت بیشتری کنیم. درباره سریال «شهرزاد» باید نکته‌ای بگویم که البته ممکن است کسی آن را باور نکند، چراکه شش سال از آن گذشته است. من با آقای امامی در پایان فصل یک «شهرزاد» آشنا شدم و از حضور او اطلاعی نداشتم. شاید وظیفه ما بود که باید می‌دانستیم و این کار را نمی‌کردیم اما واقعا نمی‌دانستیم. پای همه هزینه‌هایش هم ایستادیم و برای همه ما خیلی بد شد. اما باید توجه داشته باشید که پولی در یک سریال سرمایه‌گذاری شده و پنج برابر آن برگشته به همان آدم، چرا سؤال شما از من است؟ چون آن پول دست من نیست. سود آن پول دست من نیست. من دستمزدی گرفتم که در هر پروژه دیگری هم می‌گرفتم. درنتیجه پول یا سود آن پول اگر کثیف است، دست کسی است که الان در زندان است و این را که من چه کمکی می‌توانم به پیشرفت این بحث بکنم، نمی‌دانم».

پیمان معادی نیز در بخش دیگری از این نشست گفت: «ما به لحاظ مدل زندگی در ایران، در اجتماعی که زندگی می‌کنیم به ناچار در تماسیم با آدم‌هایی که مجبورند واکنشی نسبت به مسائل پیرامونشان داشته باشند. تورم از بزرگ‌ترین مشکلاتی است که در ایران مردم با آن روبه‌رو هستند. درصد زیادی از آدم‌ها هستند که اگر یخچال خانه‌شان خراب شود، طبقه اجتماعی آنها عوض می‌شود. در این شرایط به ناچار باید تئوری داشته باشند. در ایران بسیاری از افراد مجبور هستند به لحاظ شرایط معیشتی‌شان، اخبار سیاسی را دنبال کنند تا بتوانند دست‌کم رفاه خانواده‌شان را تا سرمایه تأمین کنند. ببینند رئیس‌جمهور آمریکا یا فرانسه چه گفت؟ در منطقه چه خبر است و وضعیت دلار چه می‌شود؟ به ناچار در ایران همه تئوریسین هستند. از اینکه نمی‌توانند خیلی عمیق سیاست‌مدار و یا کنشگر باشند، در سطح می‌مانند چراکه کارشان این نیست مثل شخصیتی که در فیلم می‌بینید. این موضوع زندگی را سخت می‌کند، چراکه هر فردی نظری دارد و در نهایت مجبور به تصمیم‌گیری هستی، برخی اوقات هم ممکن است این تصمیمات ویرانگر باشد. تورم در همه دنیا وجود دارد، تم خوبی که فیلم دارد این است که برای همه قابل درک است، اما فکر نمی‌کنم چیزی که در ایران اتفاق می‌افتد، برای همه قابل درک باشد. شاید از جنگ بدتر و ویرانگرتر است و امیدوارم اتفاقی بیفتد».

سعید پورصمیمی نیز در بخش دیگری از این نشست گفت: «واقعیت این است که هرنسل نسبت به نسل گذشته‌اش برتری دارد و باید این‌طور هم باشد. گاهی این حس را دارم که نسبت به نسل جوان عقب افتاده‌ام. این یک واقعیت است. با تکنولوژی جدید، با گسترش دنیا و نزدیک‌شدن آدم‌ها به هم، این حس در هر آدم مسنی پیش می‌آید. من سعی کردم این ماجرا را با نگاه خیلی تندتر در نقشم منعکس کنم. این پدر نسبت به فرزندانش خیلی بیشتر عقب افتاده و چسبیده به سنت‌های قدیم. سنت‌هایی که دیگر هیچ کاربردی ندارد».

اما پرسش در مورد مواضع ترانه علیدوستی در جنبش «می تو» خصوصا نقش‌آفرینی او در دو فیلم «فرشنده» و «برادران لیلا» که هم‌بازی‌هایش متهم به آزار جنسی شده‌اند، گفت: «در هر دو مورد که این اتهامات مطرح شده، من تلاشم را کردم. من در زمان فیلم «فروشنده» قدرتی بیش از این نداشتم، شاید امروز اوضاع فرق می‌کند، اما آن روز هم تا جایی که می‌توانستم سعی کردم این موضوع را پیگیری کنم و بیشتر از این، به هیچ عنوان برشی نداشتم. مورد اخیر هم اتفاقات و روایت‌ها، بعد از فیلم‌برداری ما منتشر شده، ترکیب و آرایشی که ما اینجا هستیم، مشخص می‌کند که موضع ما در این باره چیست. بدون اینکه بخواهیم مستقیم اشاره کنیم، گفتیم که در کنار کسی که اتهام دارد، نمی‌ایستیم و این کار را هم کردیم».

چیزی تا اتمام هفتادوپنجمین جشنواره فیلم کن باقی نمانده و باید دید، سهم سینمای ایران از این دوره از جشنواره، چه جوایزی است؟