آیا قطر می‌تواند جای روسیه را در بازار انرژی اروپا پر کند؟
جانشین غول گاز
بحران پیش‌آمده جنگ روسیه و اوکراین در زمینه انرژی همچنان ادامه دارد. بحرانی که کشورهای اروپایی را با چالش جدی درخصوص تأمین گاز روبه‌رو کرده است. تأمین گازی که در ابتدا به نظر می‌رسید روسیه در این خصوص به تهدید اکتفا کند و از اقدام عملی یعنی قطع گاز خودداری کند.
ابراهیم رضایی‌راد: بحران پیش‌آمده جنگ روسیه و اوکراین در زمینه انرژی همچنان ادامه دارد. بحرانی که کشورهای اروپایی را با چالش جدی درخصوص تأمین گاز روبه‌رو کرده است. تأمین گازی که در ابتدا به نظر می‌رسید روسیه در این خصوص به تهدید اکتفا کند و از اقدام عملی یعنی قطع گاز خودداری کند. موضوعی که پس از مدتی رنگ باخت و شاهد قطع صادرات گاز روسیه به لهستان و فنلاند و حالا دانمارک هستیم. این موضوع سبب شده است که کشورهایی که وابستگی بالایی در زمینه گاز به روسیه دارند تلاش کنند مسیر جایگزین برای گاز روسیه جست‌وجو کنند. در واقع سؤالات کشورهای اروپایی از ایران در خلال نشست و گفت‌وگوهای برجام در همین جهت بود. در همین راستا کشور آلمان که بیش از 40 درصد گاز خود را از روسیه وارد می‌کند دچار چالشی جدی شده است. کشور آلمان و سایر کشورهای اروپایی خرید گاز به صورت LNG از کشورهایی مانند قطر را بررسی کنند. طرحی که باید دید آیا قطر می‌تواند جایگزین گاز روسیه شود و نیاز کشورهای اروپایی به‌خصوص آلمان را در زمینه گاز طبیعی تأمین کند یا خیر؟
قطر به دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی و منابع طبیعی و همچنین حساسیت‌های ملی‌گرایانه‌اش، اغلب خود را در موقعیت حساس ژئوپلیتیکی می‌بیند. در واقع مجموعه‌ای از عوامل منجر به تصمیم قطر برای معرفی خود به عنوان تأمین‌کننده و جبران‌کننده گاز طبیعی روسیه شد. آلمان قصد دارد وابستگی خود به گاز روسیه را کاهش دهد و مسیر جدیدی را دنبال کند. در حالی که قطر به اندازه کافی گاز طبیعی تولید می‌کند تا بتواند به طور فرضی جایگزین گاز روسیه شود که به آلمان می‌رود اما زیرساخت‌ها و واقعیت‌های بازار این کار را دشوار می‌کند. مدت‌ها قبل از ظهور مجدد ایدئولوژی پان‌عرب که اکنون به طور فزاینده‌ای در میان چندین کشور پیشرو خاورمیانه مشهود است، قطر تلاش کرده بود راه خود را طی کند، اما به طور کامل با بلوک قدرت تحت رهبری ایالات متحده و بلوک شرق به رهبری چین همسو نشد و سیاست بی‌طرفی را اتخاذ کرد. این موضوع نیز تابعی از حساسیت‌های ملی‌گرایانه خوداتکایی است و همه این عوامل در تصمیم قطر برای معرفی خود به عنوان ابزاری کلیدی که آلمان ممکن است در نهایت قادر به اعمال ممنوعیت واردات نفت و گاز از روسیه باشد، ترکیب می‌شود.
چندی پیش، قطر بیانیه‌ای مبنی بر همکاری در زمینه انرژی با آلمان با هدف تبدیل‌شدن به تأمین‌کننده اصلی گاز طبیعی مایع (LNG) در آینده اتحادیه اروپا امضا کرد. این ذخایر و حجم صادرات جدید LNG از قطر، از طریق مسیرهای وارداتی موجود به آلمان خواهد رسید که توسط زیرساخت‌های جدید تصویب‌شده توسط بوندستاگ آلمان در 19 می تقویت شده است. به گفته منابعی در دستگاه امنیت انرژی اتحادیه اروپا، این موضوع شامل استقرار چهار تأسیسات شناور واردات LNG در سواحل شمالی آن و دو پایانه خشکی دائمی است که اکنون در دست توسعه هستند. این طرح‌ها به موازات هم اجرا می‌شوند. در این طرح قطر 70 درصد از سهام و شرکت اکسون‌موبیل مابقی سهام را در اختیار دارد. ظرفیت ارسال تخمینی ترمینال Golden Pass حدود 18 میلیون تن LNG در سال خواهد بود و انتظار می‌رود این تأسیسات در سال 2024 به بهره‌برداری برسد.
در همین راستا، آلمان 142 میلیارد مترمکعب گاز در سال 2021 وارد کرد که 6.4 درصد نسبت به سال 2020 کاهش داشت که این رقم به طور متوسط حدود 12 میلیارد مترمکعب در ماه است. طبق داده‌های سرویس‌های اطلاعاتی مستقل کالا (ICIS)، برای ماه دسامبر 2021، گاز طبیعی واردشده از طریق خطوط لوله از روسیه بالغ بر 32 درصد از کل واردات آلمان در آن ماه و پس از آن واردات از نروژ (20 درصد از کل) و هلند (12 درصد از کل) قرار دارد. این رقم حاکی از آن است که بیش از 45 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی توسط آلمان از روسیه وارد شده است که معادل کمتر از 33 میلیون متریک تن LNG یا کمی بیش از 40 میلیون تن معادل نفت است. ۳۳ میلیون تن متریک LNG در سال برای آلمان از روسیه در مقایسه با کل مقدار گلدن‌پس در سال که ۱۸ میلیون تن در سال LNG بوده است. بنابراین واضح است که قطر می‌تواند در واردات گاز آلمان از روسیه اختلاف و ظرفیت معناداری ایجاد کند. سنگ بنای این تلاش‌ها از سوی قطر در برنامه‌های این کشور برای توسعه چشمگیر ظرفیت میدان گاز طبیعی گنبد شمالی است اما بعید است تا قبل از رسیدن به نقطه هدف یعنی سال 2027 به طور کامل محقق شود. میدان گاز طبیعی عظیم گنبد شمالی به همراه وسعت 3700 کیلومترمربعی میدان پارس جنوبی، بزرگ‌ترین میدان گاز طبیعی غیرمرتبط در جهان را تشکیل می‌دهند. بر اساس برآوردهای محافظه‌کارانه، کل سایت 9700 کیلومترمربعی دارای حداقل 1800 تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی است. این منبع فراوان برای سال‌های متمادی به قطر اجازه می‌داد که صادرکننده LNG شماره یک در جهان باشد، هرچند برای مدتی این جایگاه توسط استرالیا تصاحب شد. ازدست‌دادن جایگاه قطر محصول توافقی بود که در سال 2005 برای توسعه بیشتر سایت گنبد شمالی وضع کرده بود، اما پس از آن در سه‌ماهه اول سال 2017 لغو شد.
قطر می‌تواند بیش از 77 میلیون تن در سال (حدود 106 میلیارد مترمکعب در سال) ظرفیت رسمی LNG گنبد شمالی تولید کند و سال گذشته حدودا 110 میلیارد مترمکعب تولید کرد. در واقع، واردات تخمینی سالانه گاز طبیعی آلمان از روسیه حدود 45 میلیارد مترمکعب یا کمتر از 33 میلیون تن LNG است. بنابراین، برای اینکه قطر در حال حاضر به طور کامل جایگزین آلمان برای گاز روسیه شود، با فرض اینکه زیرساخت‌های واردات LNG آلمان در حال حاضر آماده باشد، باید بیش از 58 درصد کل LNG خود را به کشور آلمان ارسال کند. قطر نه تنها قراردادهای بلندمدت تأمین برای مصرف‌کنندگان داخلی و همچنین برای مشتریان ارزشمند خود در آسیا منعقد کرده است و 78.5 میلیارد مترمکعب تحویل داده شده، بلکه کشورهای مختلف دیگر در اروپا نیز حدود پنج درصد از کل مصرف اروپا را تشکیل می‌دهند. بر اساس داده‌ها، مشتریان برجسته اروپایی قطر در سال گذشته کشورهای ایتالیا (6.6 میلیارد مترمکعب)، بریتانیا (6.2 میلیارد مترمکعب)، بلژیک (3 میلیارد مترمکعب)، اسپانیا (2.7 میلیارد مترمکعب) و لهستان (2.4 میلیارد مترمکعب) بودند.
در انتها به نظر می‌رسد (البته همه اینها پیش‌فرض است) که تمایل واقعی آلمان برای مشارکت واقعی در هر گونه ممنوعیت واقعی اتحادیه اروپا بر گاز و نفت روسیه وجود دارد و سیاست آلمان در این خصوص مجهول است. به نظر می‌رسد قضیه گاز روسیه برای اروپا و به‌خصوص آلمان به کلافی سردرگم تبدیل شده است. از یک سو کشورهای اروپایی به دنبال جایگزین نفت و گاز روسیه هستند و از سویی دیگر تحریم‌ها به صورت آنچه علیه ایران اجرا شد یعنی تحریم‌های هوشمند و سفت و سخت، اجرا نمی‌شود. به نظر می‌رسد آلمان تنها منافع ملی خود را درخصوص بحران گازی دنبال می‌کند. همان‌طور که وزیر خارجه این کشور، زیگمار گابریل گفت که رفتار آنها در قبال ایران ما را به موضع مشترک با روسیه و چین سوق خواهد داد. این گفته وزیر خارجه آلمان به این معنی می‌تواند باشد که در صورتی که راهبرد و سیاست‌های غرب و ایالات متحده آمریکا منافع این کشور را تأمین نکند، احتمال ادامه‌داربودن خرید گاز روسیه با پرداخت بهای آن با روبل امکان‌پذیر است. این نکته نیز باید مورد توجه قرار بگیرد که جایگزینی یک کشور در حوزه انرژی با حجم بالای وابستگی بسیار سخت و به نوعی امری غیر قابل اجرا در کوتاه‌مدت است. به همین دلیل است که آلمان تمام سناریوهای موجود درخصوص تأمین گاز را مدنظر قرار داده و همه طرح‌ها را امکان‌سنجی می‌کند.
