برادران لیلا اولین توقیفی رسمی دولت سیزدهم

گیسو فغفوری: از 25 مرداد 1400 تا زمانی که در حیاط هیئت دولت دستور توقیف یک فیلم صادر شود، مدت زمان زیادی در سکوت گذشت. محمد‌مهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در برنامه 83‌صفحه‌ای خود در تشریح وضعیت سینما، «تولید فیلم‌های ضدارزش، غیرانقلابی و غیراخلاقی با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی» و «اثرگذاری زیاد جشنواره‌های خارجی بر تولیدات سینمای داخلی»، «عدم اتخاذ موضع شفاف و برخورد در برابر فعالیت محکومان امنیتی و چهره‌توقیفهای سینمایی همسو با اهداف دشمنان» و همچنین خانه سینما را فاقد وجاهت قانونی دانسته بود. هرچند این برنامه به‌شدت با اعتراض سینماگران روبه‌رو شد و 24 صنف خانه سینما در فاصله کمتر از 48 ساعت بیانیه‌ای مشترک نوشتند و درخواست کردند «اگر قصدتان تعطیلی حرفه سینماست، لطفا تعارف را کنار بگذارید، اگر نه حتی در شرایطی که طالبان در بساط تازه به‌راه‌افتاده همسایگی‌مان، ندای رواداری و تساهل راه انداخته‌اند، جنابعالی هنوز از راه نرسیده، اکثریت محصولات سینمایی را باطل دانسته و به تبع آن سازندگان و دست‌اندرکاران این عرصه را به بدخواهان و مفسدان و کفار فرهنگی تشبیه کرده‌اید که عزمی جز ترویج اباحه‌گری و فساد و بی‌اخلاقی ندارند. شما پیش از جلوس بر تخت وزارت، به زعم خود «اشداء علی الکفار» خوانده‌اید و تیغ‌تان را به سمت هنرمندان مظلومی که با تمامی مشقت‌ها و تحت سیطره همین‌ گونه مدیریت‌ها، سال‌هاست به فعالیت خود ادامه می‌دهند، نشانه گرفتید؛ این چه معنایی جز قلع و قمع و حذف فرهنگی و هنری می‌تواند داشته باشد؟». هرچند اسماعیلی در دیداری که با نمایندگان صنوف داشت، به صراحت اعلام کرد برنامه پیشنهادی، حاصل جمع‌بندی برخی از مشاورانش بوده و دیدگاه‌های او نیست.

اولین توقیف

از آن رویارویی با اهالی سینما تاکنون به نظر می‌رسید فضای هنر و سینما با فراز و نشیب‌هایی همراه بود تا اینکه در 11 خرداد و در حیاط هیئت دولت، وزیر فرهنگ و ارشاد در پاسخ به این پرسش که قطعا فیلم «برادران لیلا» اکران نخواهد شد؟ گفت: «طبق روال قانونی ان‌شاءالله عمل می‌شود. ممکن است تبصره یا ماده‌ای وجود داشته باشد و بتواند مشمول آن شود، اما من به دوستان در سازمان سینمایی گفتم مُر قانون را رعایت کنند». طی این مدت خبرهای جسته‌و‌گریخته‌ای منتشر می‌شد که این فیلم توقیف است و حتی تهیه‌کننده آن درخواست کرد اگر بازیگران فیلم ممنوع‌الکار شده‌اند و فیلم توقیف شده، اطلاع‌رسانی شود. کمی بعدتر سازمان سینمایی اعلام کرد مسئولیت اکران این فیلم در دست آنها نیست و در شامگاه 30 خرداد در اعلامیه رسمی خبر از «توقیف و عدم اکران» این فیلم در ایران داده شد. دلایل آن هم همان‌طور که وزیر دستور داده است، با تکیه بر مفادی از قانون بود و در متن اطلاعیه اداره کل نظارت بر عرضه و نمایش فیلم با لحن عتاب‌آمیز و تحقیرکننده‌ای آمده است: «به رغم تأکید و تذکرات لازم برای رعایت قانون و با علم و آگاهی تهیه‌کننده و کارگردان نسبت به تبعات هرگونه تخلف، متأسفانه فیلم مذکور بدون هیچ‌گونه همکاری و انجام اصلاحاتی در جشنواره کن به نمایش در‌آمد. چنان‌که عوامل اصلی فیلم با اصرار و ابرام بر ادامه مسیر اشتباه، نشان دادند که اکران فیلم در جشنواره کن را بر نمایش در سالن‌های سینما و مخاطبان داخلی ترجیح می‌دهند. از‌ این‌رو، فیلم «برادران لیلا» به تأسی از اصل «قانون‌گرایی، استانداردسازی و عدالت‌محوری» و به دلیل تخلفات آگاهانه و رفتار مغایر با قوانین و مقرراتی چون: شرکت در جشنواره‌های خارجی بدون عبور از مجرای قانونی و اخذ پروانه نمایش، سرپیچی از مقررات و اصرار بر ارائه نسخه اصلاح‌نشده به رغم تعهدات صورت‌گرفته و استمرار بر تخلف و مداومت بر آن حتی بعد از جشنواره کن و شرکت در جشنواره مونیخ و در نهایت اعلام رسمی کارگردان محترم مبنی بر عدم پذیرش اصلاح فیلم، این فیلم تا اطلاع ثانوی و تا رفع موانع ایجاد‌شده، صلاحیت اخذ پروانه نمایش را نخواهد داشت».

ریل‌گذاری جدید

به نظر می‌رسد این توقیف آغاز تغییر ریل در سینمای ایران است‌. هرچند سینماگران با این تغییر ریل‌ها در زمان دولت دوم احمدی‌نژاد آشنا بودند و وزیر دولت سیزدهم نیز با همین کلمات از تغییرات جدید خبر داد و در جدیدترین جلسه شورای هنر که در محل دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شد، ضمن ارائه گزارشی از وضعیت حوزه سینما گفت: «هم‌زمان با آغاز به‌ کار وزارت ارشاد در دولت جدید، نسبت به تغییر ریل‌گذاری حوزه سینما اقدام کردیم و با تشکیل کمیته‌ای چندجانبه، سعی در سروسامان‌دادن به اوضاع پرحجم اکران داشته‌ایم؛ زیرا با بازگشایی مجدد سینماها که به‌خاطر محدودیت‌های کرونایی تعطیل بود، سازمان سینمایی با حدود ۲۰۰ فیلم سینمایی در انتظار نوبت اکران مواجه بود و اقدامات کمیته چندجانبه در ساماندهی اوضاع کمک بسیاری کرد».

واکنش کارگردان

سعید روستایی، کارگردان این فیلم، با انتشار پستی در صفحه کاربری خود در اینستاگرام به این موضوع واکنش نشان داد و نوشت: «برادران لیلا را با خون دل ساختم، با جگر سوخته، برای ساختنش تمام روحم زخمی شد! لطفا بیش از این نسوزانیدم!» و در کپشن اضافه کرد: «تحقیر و تهدید را تمام کنید لطفا!».

خانه سینما حامی یا منفعل؟

چند روز پیش بود که کانون کارگردانان با انتشار بیانیه‌ای درخواست کرد تا تمام فیلم‌های توقیفی اکران شوند. هرچند هنوز نسبت به این توقیف رسمی واکنشی نشان نداده است، اولین جلسه شورای اکران را برگزار کرده؛ شورایی که به نظر می‌رسد بیش از هر چیزی عملکردش معطوف به نحوه اکران فیلم‌ها‌ست؛ به‌خصوص آثاری که در مدت کرونا نتوانسته‌اند فرصتی برای اکران پیدا کنند. همایون اسعدیان که در جلسه فوق‌العاده شورای صنفی نمایش به‌عنوان دبیر و سخنگوی این شورا انتخاب شده است، در گفت‌وگو با ایسنا بیان کرده‌: «اعضای شورا متفق‌القول بر استقلال این شورا به‌عنوان یک تشکل صنفی تأکید کرده‌اند. این شورا مستقل از نهادهای دولتی و در تعامل با وزارت ارشاد مانند گذشته فعالیت خواهد داشت، اما زیرمجموعه شورای راهبردی اکران نیست و کاملا مستقل از آن عمل خواهد کرد». اسعدیان در پایان در پاسخ به اینکه با توجه به سیاست‌های اعلام‌شده شورای راهبردی اکران، برخی انتقادهای سینماگران در روزهای گذشته و نیز اتفاق‌هایی که سر اکران نوروزی رخ داد و فیلم‌های انتخابی شورا حذف شدند، چه ضمانتی برای استقلال فعالیت دوره جدید شورای صنفی نمایش وجود دارد؟ بیان کرد: «ضمانت، عملکرد ماست. اعضای شورا که همین کانون کارگردانان، سینماداران، پخش‌کننده‌ها و تهیه‌کنندگان هستند، عزم خود را بر این جزم کرده‌اند که استقلال شورا حفظ شود؛ هرچند ممکن است در مقاطعی استقلال شورا خدشه‌دار شده باشد. ما نمی‌خواهیم با شورای راهبردی مخالفت کنیم، اما استقلال شورای صنفی نمایش را حفظ می‌کنیم و شورای راهبردی می‌تواند مثل خیلی‌ شوراهای دیگر، طراحی یا پیشنهادهایی کارشناسی داشته باشد. البته فکر می‌کنم ما بتوانیم کمک بیشتری به آنها بدهیم، بنابراین تلاش خواهیم کرد اتفاق‌های پیش‌آمده قبلی دیگر تکرار نشود».