برجام به حاشیه خلیج فارس می‌آید

مذاکراتی که در روزهای سرد زمستان به بن‌بست رسید، قرار است در نخستین روزهای گرم تابستان جانی تازه بگیرد و ایران و 1+4 به همراه آمریکا بر سر میز مذاکرات بازگردند تا شاید بالاخره یخ مذاکرات قفل‌شده برجامی آب شود.

در زمستان 1400 در حالی که طرف‌های برجامی به‌ویژه ایران و آمریکا در حال امتیازگیری حداکثری از یکدیگر بودند، جنگ روسیه و اوکراین بر سر پیوستن اوکراین به ناتو در عمل به موضوع اول فضای بین‌الملل تبدیل شد و برجام و مذاکرات را به محاق برد. تنش میان روسیه و آمریکا بر سر بحران اوکراین تا آنجا پیش رفت که مذاکرات برجامی را نیز تحت‌الشعاع قرار داد و دو کشور بی‌میل نبودند تا از قبل برجام کلاهی برای خود از نمد اوکراین ببافند. علاوه بر تنش میان روسیه و آمریکا بر سر اوکراین که بر مذاکرات برجامی تأثیر داشت، تشدید فضا بین ایران و آژانس هم مذاکرات احیای برجام را متأثر کرد. در حالی که ایران و آژانس برای رفع برخی اختلاف‌ها بر سر چهار موضوع پادمانی در حال مذاکره بودند و حتی یکی از این چهار موضوع حل‌وفصل شده بود، شورای حکام با صدور قطع‌نامه‌ای، از تهران خواست هرچه زودتر به سؤال‌های آژانس درباره سه محل مورد بحث پاسخ دهد. آمریکا و سه کشور اروپایی قطع‌نامه مذکور را دارای محتوایی توصیه‌محور می‌خواندند که لحن تندی علیه ایران ندارد اما تهران در واکنش به این قطع‌نامه تعداد قابل توجهی از دوربین‌های فراپادمانی آژانس را که در چارچوب برجام در سایت‌های مختلف هسته‌ای ایران قرار داشتند، از مدار خارج کرد.

اکنون بعد از اعلام ازسرگیری مجدد مذاکرات احیای برجام و رفع تحریم‌های آمریکا، از سوی جوزپ بورل و حسین امیرعبداللهیان و درحالی‌که بسیاری فکر می‌کردند این دور از مذکرات هم مانند دورهای قبلی در وین برگزار می‌شود، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد این بار مذاکرات احتمالا در یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس برگزار می‌شود. همین تک‌جمله کافی بود تا گمانه‌زنی‌ها از میزبان دور جدید مذاکرات آغاز شود و اولین گزینه احتمالی هم تاکنون دوحه قطر اعلام شده است. البته هیچ‌یک از منابع رسمی در تأیید یا تکذیب میزبان جدید خبری منتشر نکرده‌اند و فعلا شایعات داغ تابستانی در حال اوج‌گیری است. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، عصر روز شنبه بعد از دیدارهای خود با مقامات ایران (حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران و علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی) در گفت‌وگو با رسانه‌های خارجی در تهران گفت که دور جدید مذاکرات هسته‌ای در وین برگزار نخواهد شد، چراکه این مذاکرات در چارچوب برجام و گروه چهار به‌علاوه یک برگزار نمی‌شود. بورل ادامه داد: ازآنجایی‌که چنین گفت‌وگوهایی در چارچوب تماس‌های دوجانبه بین ایران و آمریکا برگزار می‌شود، ترجیح می‌دهیم در مکان دیگری آنها را انجام دهیم که سردرگمی ایجاد نکند. مذاکرات در وین مربوط به همه اعضای برجام است. فکر می‌کنم این (مذاکرات) در جایی نزدیک‌تر به خلیج فارس یا بگذار بگویم مثلا در کشورهای حاشیه خلیج‌ فارس انجام می‌شود. بورل در ادامه درباره زمان برگزاری این مذاکرات که اتحادیه اروپا به ریاست انریکه مورا قرار است تسهیلگر آن باشد، بار دیگر صحبت‌های خود در جریان کنفرانس مطبوعاتی مشترک با امیرعبداللهیان را تکرار کرد و گفت: «چه زمان؟ زود. زودتر از آن که تصور کنید».

بعد از انتشار این خبر با توجه به نزدیکی روابط ایران با دو کشور قطر و عمان این گمانه در اذهان تقویت شد که احتمالا دور بعدی مذاکرات در دوحه یا مسقط برگزار می‌شود و با توجه به اینکه مسقط در سال ۱۳۹۰ نیز میزبان گفت‌وگوهای محرمانه ایران و آمریکا بوده است، مذاکراتی که به نوعی زمینه‌ساز برگزاری مذاکرات برجام در سال ۱۳۹۲ شد، برخی از تحلیلگران معتقد بودند احتمالا مذاکرات در مسقط برگزار می‌شود و یکی دیگر از دلایل این موضوع را مذاکرات تلفنی اخیر وزیران امور خارجه ایران و عمان در روز پنجشنبه، دوم تیر می‌دانستند. در این بین نورنیوز رسانه دبیرخانه شورای امنیت ملی خبر داد: قطر میزبان احتمالی مذاکرات آتی احیای برجام خواهد بود. نورنیوز در توییتی نوشت: «پس از پایان سفر بورل به تهران، نگاه‌ها متوجه محل، روز و شکل برگزاری مذاکرات آتی شده است. بورل در‌این‌باره گفته بود مذاکرات در وین برگزار نخواهد شد. اخبار رسیده به «نورنیوز» حاکی‌ است با توجه به تلاش‌های مستمر قطر در این خصوص، شانس دوحه برای میزبانی مذاکرات آتی بیشتر است».

الجزیره هم در خبری دوحه را مقصد مذاکرات آتی برجامی معرفی کرده که سبب شده شانس این شهر برای میزبانی دور جدید مذاکرات افزایش یابد و تقریبا اکثر رسانه‌های فارسی‌زبان هم دوحه را مقصد احتمالی مذاکرات معرفی می‌کنند، به‌خصوص که قطر برای میانجیگری در مذاکرات وین پیش‌قدم بوده و تمایل بسیاری برای رفع بحران توقف مذاکرات داشته است. البته تجربه نشان داده نمی‌توان براساس گفته‌های بدون منبع رسمی قضاوتی در این‌گونه موارد داشت و باید دید درنهایت در چند روز آینده مذاکرات برجامی چگونه احیا  خواهد شد.