«شرق» از برگزاری جشنواره توتفرنگی و انتقاد کشاورزان کردستان گزارش می‌دهد
طعم طلای سرخ کردستان در گلوی دلالان
هرساله بهار و تابستان کردستان به دلیل شرایط توپوگرافی و آب و هوای معتدل کوهستانی، مینیاتوری از زیبایی‌ها‌ی آفریدگار و خالق اکوسیستم گیاهی و جانوری است. در این فصول که زمین حیاتش گرم برای ریشه گیاهان خودرو وحشی و دست‌کاشت انسان است، رنگین‌کمانی از مناظر باغ و بوستان به‌ویژه برگ‌های سبز بوته توتفرنگی دامنه کوهستان‌ها، حاشیه رودخانه‌ها و مزارع کشاورزی حاشیه جاده‌ها در محورهای کامیاران، سنندج، سروآباد و مریوان را دربر می‌گیرد و آذین‌بند کوهستان زمخت و جاده‌های سفر است.
شیروان یاری: هرساله بهار و تابستان کردستان به دلیل شرایط توپوگرافی و آب و هوای معتدل کوهستانی، مینیاتوری از زیبایی‌ها‌ی آفریدگار و خالق اکوسیستم گیاهی و جانوری است. در این فصول که زمین حیاتش گرم برای ریشه گیاهان خودرو وحشی و دست‌کاشت انسان است، رنگین‌کمانی از مناظر باغ و بوستان به‌ویژه برگ‌های سبز بوته توتفرنگی دامنه کوهستان‌ها، حاشیه رودخانه‌ها و مزارع کشاورزی حاشیه جاده‌ها در محورهای کامیاران، سنندج، سروآباد و مریوان را دربر می‌گیرد و آذین‌بند کوهستان زمخت و جاده‌های سفر است. وسعت چتر این زیبایی چشم‌نواز به رنگینی پرهای طاوس، اوج پرواز سیمرغ افسانه‌ای، به پهنای آسمان نیلوفری و وسعت دریای نیلی دل ساکنان این سرزمین گسترده است و فراخی از مهربانی و میهمان‌نوازی در جای‌جای این سرزمین موج می‌زند. سپیده‌دمان که هنوز خورشید، گرمای وجودش را از ستیغ کوه‌های صلوات‌آباد بر بام شهر سنندج ارزانی نداشته و نسیم صبحدم، هنوز حیات‌بخش گل‌های لاله‌عباسی قدبرافراشته بر دیوار گلی روستاییان است، کودکان، زنان و مردانی چمباتمه‌‌زن در بین بوته‌های سبز مزارع توتفرنگی گم می‌‌شوند و رؤیاهای آنان در ریشه نشای بوته توتفرنگی قد می‌کشد و با طعم و بوی توت قرمز، در گلوی دلالان بلعیده میشود. عرق جبین زنان، مردان و کودکان خردسال و خانواده‌های بهره‌بردار توت‌فرنگی‌کار در جعبه‌های یک‌بارمصرف پلاستیکی با بارگیری توتفرنگی، مانند اشک فرومی‌چکد و نرسیده بر زمین در هوا خشک میشود با نسیم باد صبحگاهی تیرماه دل کوچک، صاف و صادق بهره‌برداران شیانی با لهیدگی مکانیکی توتفرنگی در‌حین جابه‌جایی و حمل‌ونقل زیر چرخ خودرو دلالان له و خونی میشود مانند دریای سرخ.
کردستان سرزمینی است که برداشت توتفرنگی در شماری از روستاهای کردستان به‌دلیل گرمای زودرس در اردیبهشت آغاز میشود اما روستای شیان و دیگر روستاهای بخش سیروان در اورامان در دامنه کوه شاه‌نشین و خروش رودخانه سیروان داستانی متمایز از دیگر نقاط کردستان در تاریخ فصل برداشت دارد، در روستاهای این مناطق از کردستان بوته‌های توتفرنگی گرمای تیر تابستان را نیز می‌چشد و با رنگ سرخ، دستان پینه‌بسته کشاورزان را نقش می‌زنند؛ این روزها اگرچه توت‌فرنگی‌کاران بخش سیروان به جشن شکرانه در سرورند و مسرور از سفره سبزگون دشت‌های توت اما با تیغ واسطه‌گران و دلالان، روح آنان سال‌هاست خراشیده و همچنان می‌خراشد.
وعده‌های سر خرمن
محمد محمدی که 35 سال است در روستای شیان در 50 کیلومتری جاده سنندج - کامیاران به کشت توتفرنگی مشغول است، ادعا می‌کند که فردی به نام «محمد‌رشید توریوری» معروف به «محمد سرکه» نخستین بوته و نشای توتفرنگی را از باغ شیخ عثمان نقشبندی از روستای محمودآباد سروآباد به شیان آورده است. این کشاورز 50ساله با اشاره به تأمین آب اراضی توتفرنگی از محل چشمه‌های کوهساران بخش سیروان در منطقه اورامان، افزود: سال‌هاست که مسئولان ادعای حقابه را محل سد ژاوه مطرح می‌کنند اما وعده پوشالی است.
این کشاورز که خود و 10 نفر از اعضای خانوارش بر سر مزرعه یک هکتاری توتفرنگی عرق می‌ریزند، سالانه حدود هشت تُن توت برداشت و به بازار عرضه می‌کنند. به عقیده این کشاورز باسابقه هنوز بسیاری از وعده‌های مسئولان دستگاه‌های اجرائی در حد حرف باقی مانده و عملیاتی نشده است. او قیمت هر کیلوگرم توتفرنگی بدون احتساب ضایعات را بسته به نوع ارقام بر سرزمین حداقل 260 هزار ریال و حداکثر 350 هزار ریال در سال جاری عنوان کرد و افزود: متأسفانه هرساله دلالان حاصل دست‌رنج کشاورزان توت‌فرنگی‌کار را با نرخ‌شکنی به‌مثابه خون در شیشه می‌کنند و به قیمت‌های گزاف هرکیلو 70 تا صد هزار تومان به شهروندان ایرانی در تهران و کلان‌شهرها می‌فروشند. «رحمت نوروزی»، توت‌فرنگی‌کار شیانی نیز نبود صنایع تبدیلی، خرید تضمینی توتفرنگی توسط دولت، نبود خودروهای مجهز به سردخانه و عدم دریافت کود شیمیایی مورد نیاز را از مشکلات جدی کشاورزان توت‌فرنگی‌کار استان عنوان کرد و گفت: بعضی از وعده‌های چندین‌ساله مسئولان به‌ویژه صادرات هوایی توتفرنگی به کشورهای همسایه و اروپا از فرودگاه بین‌المللی سنندج به رؤیای ذهنی کشاورزان تبدیل شده است. او با تأکید بر اینکه بیش از 80 درصد از اعضای همایش‌ها و جشنواره‌های توتفرنگی را افراد توت‌‌فرنگی‌خور تشکیل می‌‌دهند، تصریح کرد که دولت حقابه اراضی 13 روستای هفت‌هزار‌و 500 نفری در پایین‌دست سد ژاوه به وسعت دوهزارو 500 هکتار سطح زیر کشت توتفرنگی را تخصیص دهد، برگزاری این جشنواره‌ها پیشکش خودشان.
مراد محمدی، رئیس شورای بخش سیروان نیز انتقاد کشاورزان توت‌فرنگی‌کار را تأیید می‌کند و معتقد است که رقم توتفرنگی محلی کردستان که در هزار متربع هشت تن برداشت می‌شد و طعم، رنگ و رایحه متمایزی داشت با ورود ارقام اصلاحی کشاورزی در آستانه نابودی است. او به مسئولان کشاورزی در استان و کردستان پیشنهاد داد که به‌جای ترویج نشای توتفرنگی در رقم‌های پاروس، سلوا و کاماروزا که میزان برداشت آن در هر هکتار کمتر از توتفرنگی محلی است، به فکر باز‌احیای کشت رقم توتفرنگی محلی کردستان باشند. به گفته این کشاورز، سالانه محصول توتفرنگی در دو مرحله بهار و تابستان آغاز میشود که 62 درصد از سهم توتفرنگی شهرستان سنندج در بخش سیروان تولید و برداشت میشود.
ورود ملکه میوه‌ها به کردستان
کارشناسان حوزه زراعت و باغبانی می‌‌گویند که نشای توتفرنگی از اروپا به ایران به‌ویژه کردستان آورده شده است و این یک محصول وارداتی غربی است که در فرایند زمانی با شرایط اقلیمی و کوهستانی استان کردستان زیست‌مند و بومی شده است. روایت‌‌ها به نقل از برخی کارشناسان و محققان کشاورزی در کردستان حاکی است که بوته توتفرنگی در سال 1317 هجری شمسی توسط اداره فلاحت در باغی به همین نام کاشته شده و زینت‌آرای حیات اعیان‌نشینان و اشراف‌‌زادگان کردستان در آن زمان بوده است.
یک مقاله علمی کارشناس ارشد و محقق باغی مرکز تحقیقات کشاورزی کردستان فرایند چگونگی ورود نشا یا بوته توتفرنگی به سرزمین کردها را تأیید می‌کند. محمد سرسیفی در این مقاله با تأکید بر اینکه نشای توتفرنگی از روستای «محمودآباد» و باغ و بوستان شیخ عثمان نقشبندی در سروآباد در حرکتی آرام و خزنده به شهرهای مریوان، سنندج و کامیاران رسید، معتقد است: کشاورزان مشتاق توتفرنگی در زمانی کوتاه بیش از دو‌هزار هکتار از زمین‌های پراکنده در قطعات کوچک را به کشت این محصول وارداتی اختصاص داده‌اند. او به سال انتقال بوته‌های توتفرنگی از روستای محمودآباد به زمین‌های زراعی دیگر شهرهای استان اشاره نمی‌کند، اما گفته میشود که این رخداد تاریخی در اقتصاد کشاورزی کردها در سال 1340 هجری شمسی اتفاق افتاده است.
کردستان پایتخت توتفرنگی ایران
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان با اشاره به اختصاص میز توتفرنگی به کردستان در سازمان توسعه تجارت ایران عنوان کرد که کردستان ظرفیت ثبت ملی با عنوان پایتخت توتفرنگی ایران را دارد.
«پیمان اسکندری» در گفت‌وگو با «شرق» با تأکید بر اینکه سالانه 65 هزار تن از سه‌هزارو 500 هکتار سطح زیر کشت توتفرنگی در کردستان برداشت میشود؛ افزود: کشاورزان توت‌فرنگی‌کار کردستانی نیازمند حمایت جدی دولت هستند و ما در این راستا برنامه‌ریزی کرده‌ایم.
او نیز این ادعا را که نخستین بوته توتفرنگی در سال 1317 هجری شمسی توسط اداره فلاحت در باغی به همین نام کاشته شده و زینت‌آرای حیات اعیان‌نشینان و اشراف‌‌زادگان کردستان در آن زمان بوده است، به استناد همین مقاله علمی کارشناس‌ارشد مرکز تحقیقات کشاورزی تأیید می‌کند و او همین قدمت تاریخی را دلیلی مستند برای ثبت کردستان به‌عنوان پایتخت توتفرنگی کشور قلمداد می‌کند. او جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی برای راه‌اندازی صنایع تبدیلی و فرایند فراوری توتفرنگی، تجاری‌سازی و برندسازی صادراتی این محصول و معرفی جاذبه‌های گردشگری کشاورزی را از اهداف برگزاری این جشن‌ها می‌داند و این مقام دولتی برعکس کشاورزان مدعی است که این جشن‌ها دستاوردهای خوبی برای توت‌فرنگی‌کاران دارد.
به گفته اسکندری، شهرستان سنندج با دوهزارو 170 هکتار سطح زیرکشت در بین شهرستان‌های کردستان اول و بعد از آن کامیاران، سروآباد و مریوان در رتبه‌های بعدی قرار دارند و در استان کردستان 17 هزار بهره‌بردار توت‌فرنگی‌کار با جمعیت 13 هزار خانوار ثبت و گزارش شده است. او شمار جمعیت بهره‌برداران توت‌فرنگی‌کار در کردستان را قابل‌توجه خواند و گفت: 70 درصد توتفرنگی کردستان به شهرهای خارج از استان به‌ویژه تهران می‌رود که ارقام توتفرنگی این استان در کشور به‌لحاظ طعم، رنگ و بو بی‌نظیر است.
اسکندری با اعلام اینکه مشکلات توت‌فرنگی‌کاران را درک می‌کند و برای حل آن می‌کوشد، افزود: توتفرنگی محصولی است که زمان در تازه‌خوری آن نقش مهمی دارد و ما باید برنامه‌ریزی و تمهیدات ویژه، استرس کشاورزان از سر مزرعه تا عرضه به بازار را مدیریت کنیم. این مقام کشاورزی که به‌تازگی منصوب شده، معتقد است که با نگاه علمی و کارشناسی باید برای مشکلات کشاورزان توت‌فرنگی‌کار کردستان همت کنیم و دیگر زمان وعده بی‌عمل به سر آمده است. به گفته او اگرچه راه دسترسی شماری از روستاها برای رساندن توتفرنگی به بازار هنوز جای کار دارد اما به نسبت سال‌های گذشته، ضریب آسفالت راه‌های روستایی افزایش یافته است که امید می‌رود با نگاه ویژه دولت این میانگین به متوسط سطح کشوری برسد. اسکندری با بیان اینکه 85 درصد از توتفرنگی تولیدی استان به‌صورت تازه‌خوری در استان و سایر نقاط کشور مصرف میشود، عنوان کرد: بیش از 15 درصد این محصول نیز در کارخانه‌های صنایع تبدیلی خارج از استان فراوری میشود. او میزان ضایعات توتفرنگی را کمتر از 10 درصد در استان گزارش داد و تشریح کرد: درصد زیادی از ضایعات به دلیل روش برداشت نادرست اتفاق می‌افتد که هرساله به کشاورزان دو روش برداشت دستی و مکانیکی آموزش داده و یادآوری میشود. به گفته او توتفرنگی به ضربه و فشار در حین برداشت بسیار حساس است و اگر بهره‌برداران در هنگام برداشت و تفکیک و درجه‌بندی، روش‌های علمی را رعایت نکنند، این میوه دچار عوارض له‌شدگی میشود. آن‌گونه که رئیس سازمان جهاد کشاورزی کردستان گزارش داد: هم‌اکنون انواع توتفرنگی کویین الیزا، پاروس، سلوا و کاماروزا و کردستان در مزارع توتفرنگی استان کشت میشود و سالانه نیز یک‌میلیون نشای توتفرنگی در نهالستان دارای مجوز در استان تولید و عرضه میشود.
او فصل برداشت توتفرنگی در کردستان را بنا به شرایط اقلیمی از 15 اردیبهشت تا پایان تیر عنوان و تشریح کرد در تعدادی از روستاهای بخش سیروان در منطقه اورامان به دلیل شرایط آب و هوای معتدل فصل برداشت دیرتر از دیگر مناطق زیرکشت توتفرنگی شروع میشود که روستای شیان یکی از آن روستاهاست.
