افغانستان همسایگی با چین را از دست می‌دهد؟
گذرگاه واخان در تیر‌ر س پاکستان
گذرگاهی باریک و بدون استفاده که افغانستان را به چین متصل می‌کند، به یکی از مناطق خبرساز تبدیل شده است و مذاکرات طالبان و پاکستان این نگرانی را برای بخشی از مردم افغانستان ایجاد کرده که حکومت طالبان قصد دارد کریدور واخان را به اسلام‌آباد واگذار کند
زینب همتی- گذرگاهی باریک و بدون استفاده که افغانستان را به چین متصل می‌کند، به یکی از مناطق خبرساز تبدیل شده است و مذاکرات طالبان و پاکستان این نگرانی را برای بخشی از مردم افغانستان ایجاد کرده که حکومت طالبان قصد دارد کریدور واخان را به اسلام‌آباد واگذار کند. کریدور واخان در کوهستان پامیر بدخشان قرار دارد و افغانستان را از شمال شرقی به چین، تاجیکستان و پاکستان وصل می‌کند. واخان تنها راه ارتباطی میان افغانستان و سین‌کیانگ است. هرچند از حدود یک قرن پیش هیچ ارتباط رسمی‌ای از طریق این دهلیز میان افغانستان و چین صورت نگرفته است، اما به دلیل اهمیتی که این کریدور کوهستانی در تجارت دارد، می‌تواند برای همسایه‌های افغانستان به‌ویژه پاکستان و تاجیکستان منبع رونق اقتصادی باشد. در صورتی که طرح پاکستان برای ایجاد کریدور «چترال-واخان» عملی شود، سه اتفاق مهم برای سه کشور همسایه رخ می‌دهد؛ راه پاکستان به آسیای مرکزی باز می‌شود، تاجیکستان به آب‌های آزاد پاکستان دسترسی پیدا می‌کند و افغانستان موقعیت مهم جغرافیایی‌اش را به‌عنوان نقطه اتصال میان آسیای مرکزی و آسیای جنوبی از دست خواهد داد. در یک هفته گذشته شماری از کاربران افغان در شبکه‌های اجتماعی با ابراز نگرانی از واگذار‌شدن این کریدور به پاکستان، نوشتند طالبان مذاکراتی را با پاکستان انجام داده که در نتیجه آن قرار است این کریدور به مدت طولانی به پاکستان واگذار شود. طالبان و حکومت پاکستان این ادعا را رد کردند و گفتند هیچ گفت‌وگویی در این زمینه صورت نگرفته است.
کریم خرم، از نزدیکان حامد کرزی، رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان، به‌تازگی در توییتی خبر داد که پاکستان بارها از حامد کرزی در دوره حاکمیتش تقاضا کردند که کریدور واخان را واگذار کند تا تبدیل به مسیر تجاری میان پاکستان و تاجیکستان شود، اما کرزی از این کار خودداری کرد. خرم نوشت کرزی معتقد بود با این کار، افغانستان اهمیت راهبردی‌اش را از دست خواهد داد و زمینه تجزیه کشور ایجاد می‌شود. خرم افزود پاکستان در روزهای اخیر بار دیگر این درخواست را مطرح کرده است. او از طالبان خواست متوجه پیامدهای منفی این مسئله باشند.
وزارت دفاع طالبان حدود یک ماه قبل ویدئویی از جریان تخریب یک سازه سنگی مربوط به نظامیان پاکستان در واخان منتشر کرد و مدعی شد یک واحد نظامی از نیروهای این گروه به نوار مرزی افغانستان در کوهستان واخان رفته‌اند و ضمن تخریب سازه سنگی مربوط به پاکستان، بر وضعیت مرزها نظارت می‌کنند. به نوشته ایندیپندنت و بر اساس ادعای وزارت دفاع طالبان، این اقدام به دستور ملا محمد یعقوب، وزیر دفاع این گروه، پس از افزایش نگرانی‌ها در مورد احتمال واگذاری کریدور واخان به پاکستان صورت گرفته است.
افغانستان از طریق کریدور واخان حدود ۸۰ کیلومتر مرز مشترک با چین دارد. این مرز در سال ۱۸۹۵، با عنوان منطقه حائل میان انگلیس و روسیه، دو قدرت بزرگ وقت، ایجاد شد. گاهی گزارش‌هایی از تردد قاچاقچیان مواد مخدر از این مرز کوهستانی به چین در ۲۰ سال گذشته به دست می‌رسید، اما مقام‌های چین و دولت‌های وقت افغانستان هیچ‌گاه این گزارش‌ها را تأیید نکردند. آمریکا و دولت‌های پیشین افغانستان چند بار از چین تقاضا کردند که کریدور واخان را برای اهداف اقتصادی باز کند، اما چین به دلیل ناآرامی در ایالت مسلمان‌نشین سین‌کیانگ، بی‌ثباتی در افغانستان و حضور تروریست‌های اویغور در بدخشان، از این کار خودداری کرد. در صورتی که این کریدور به پاکستان واگذار شود، افغانستان تنها نقطه مرزی‌اش با چین را از دست می‌دهد.
مولوی شهاب‌الدین دلاور، وزیر معادن و نفت در کابینه طالبان، هفته گذشته در مصاحبه با تلویزیون افغانستان گفت این گروه اجازه نمی‌دهند خاک افغانستان به کشور دیگری واگذار شود. دلاور در واکنش به توییت کریم خرم گفت: «هیچ وقت چنین درخواستی مطرح نشده است و به هیچ‌کس اجازه نمی‌دهیم که خاک افغانستان را اشغال کند. ما هرگز نمی‌خواهیم یک کشور استراتژیک و بزرگ و عضو شورای امنیت مانند چین را از همسایگی خود حذف کنیم»؛ بااین‌حال، به نظر می‌رسد واقعیت ماجرا چیز دیگری است و طالبان در حال پنهان‌کردن واقعیت است. هرچند دولت چین تاکنون در مورد واگذاری کریدور واخان به پاکستان واکنش نشان نداده است، اما نظامیان چین در سال‌های اخیر پاسگاه‌هایی برای مراقبت از مرز میان افغانستان و چین در بلندی‌های کوهستان متصل به واخان ایجاد کرده‌اند. واشنگتن‌‌پست در سال ۲۰۱۸ گزارش داد دست‌کم ۲۰ ساختمان که محل اقامت سربازان چینی است، در نزدیکی کریدور واخان ساخته شده‌اند. نظامیان چینی از طریق این مراکز نظامی بر مناطق مرزی نظارت می‌کنند.
پاکستان کوتاه نمی‌آید
یک نامه عبدالغفور آرزو، سفیر پیشین افغانستان در تاجیکستان که سال 2014 به وزارت خارجه دولت وقت افغانستان فرستاده شده است، نشان می‌دهد گفت‌وگوها بر سر تصاحب کریدور واخان از مدت‌ها قبل مطرح بوده است. سفیر پیشین افغانستان در نامه‌اش نوشته: «ایجاد کریدور چترال-واخان، نشانه‌ای از حرکت خزنده از طرف پاکستان است تا موقعیت ژئوپلیتیک افغانستان را به‌عنوان پل اتصال جنوب آسیا با آسیای مرکزی ببلعد».
سفیر پیشین افغانستان به نقل از امجد حسین سیال، سفیر وقت پاکستان در تاجیکستان، نوشت که نواز شریف، نخست‌وزیر وقت پاکستان، با امامعلی رحمان، رئیس‌جمهوری تاجیکستان به صورت مفصل در مورد ایجاد کریدور چترال-واخان صحبت کرده‌اند و با این اقدام، تاجیکستان به آب‌های آزاد پاکستان راه پیدا می‌کند و پاکستان به آسیای میانه وصل می‌شود.
عبدالغفور آرزو نوشته است که رئیس‌جمهوری تاجیکستان در مورد ایجاد کریدور چترال-واخان محتاطانه عمل خواهد کرد، اما برخی از مقام‌های سیاسی و فعالان تاجیکستان، با هدف راه‌یافتن این کشور به آب‌های آزاد، این مسئله را مرتبط با منافع ملی می‌دانند. در این گزارش همچنین آمده است پاکستان مطالعات امکان‌سنجی ایجاد کریدور چترال-واخان را به کمک مشاوران اتریشی و اسپانیایی انجام داده و مطمئن شده است که امکان ایجاد چنین دهلیزی با حفر یک کریدور ۱۰ کیلومتری به هزینه ۲۴ میلیون دلار و ساختن راه‌های عبوری وجود دارد. عبدالغفور آرزو در گزارش خود اضافه کرده است با وجود اینکه ایجاد کریدور چترال-واخان از لحاظ اقتصادی به نفع پاکستان و تاجیکستان است، اما نگرانی‌هایی را برای تاجیکستان و چین به همراه دارد که ممکن است این نگرانی‌ها سد راه عملی‌شدن این پروژه شوند. چین به دلیل ناآرامی‌هایی که در سین‌کیانگ وجود دارد و همچنین از هراس بی‌ثباتی مداوم در افغانستان تاکنون به فعال‌کردن کریدور واخان متقاعد نشده است. در صورت فعال‌شدن این کریدور، این نگرانی برای تاجیکستان ایجاد می‌شود که طرح جغرافیای مستقل اسماعیلیه در چارچوب بدخشان بزرگ شکل بگیرد.
کریدور واخان به لحاظ جغرافیایی از شمال به تاجیکستان، از جنوب به پاکستان و از شرق به چین وصل می‌شود. طول این دهلیز حدود ۳۵۰ کیلومتر و عرض آن حدود ۴۰ کیلومتر است. در کوهستان پامیر و در کریدور واخان، قوم قرقیز زندگی می‌کنند که جمعیت آنان در سال ۲۰۱۵ حدود ۱۰ هزار نفر برآورد شده است. در سال‌های اخیر، شماری از قرقیزها به تاجیکستان مهاجرت کردند و گفته می‌شود شماری دیگر قرار است به قرقیزستان منتقل شوند. اقلیت قرقیز به حدی از جامعه افغانستان دور و جدا افتاده‌اند که تا چند سال پیش، بسیاری از آنان با نام طالبان آشنا نبودند و نمی‌دانستند که در افغانستان جنگ شده است. پس از آنکه در سال‌های اخیر خبرنگاران چند شبکه خبری ازجمله طلوع‌نیوز به دهلیز واخان و کوهستان پامیر سفر کردند، اطلاعات بسیاری در مورد این اقلیت قومی به اشتراک گذاشته شد. برخی از قرقیزها در مصاحبه‌های‌شان گفتند نمی‌دانند که در افغانستان جنگ شده است. در این مناطق هیچ‌گونه امکاناتی مانند درمانگاه، مدرسه و دیگر نیازمندی‌های اولیه وجود ندارد. با مهاجرت قرقیزها از کریدور واخان، این کوهستان خالی از سکنه خواهد شد.
