سفر نانسی پلوسی به تایوان، خشم پکن را برانگیخت
جنگ میکروچیپ‌ها
سفر تاریخی رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به تایوان علاوه بر افزایش تنش در تنگه تایوان، واکنش‌های متفاوتی را در واشنگتن برانگیخته است.
سفر تاریخی رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به تایوان علاوه بر افزایش تنش در تنگه تایوان، واکنش‌های متفاوتی را در واشنگتن برانگیخته است. سفر نانسی پلوسی، رئیس 82ساله و دموکرات مجلس نمایندگان آمریکا، به تایوان سفر بلندپایه‌ترین مقام آمریکایی در 25 سال اخیر به تایوان محسوب می‌شود. پیش‌از‌این، نیوت گینگریچ، رئیس وقت مجلس نمایندگان آمریکا در سال 1997 به این جزیره سفر کرده بود. پلوسی که با وجود هشدار چین سه‌شنبه‌شب به تایوان سفر کرده بود، صبح روز گذشته در پارلمان این کشور حاضر شد و در دیدار با رئیس‌جمهور تایوان هم از تقویت روابط دوجانبه سخن گفت. سفر سومین مقام ارشد آمریکا به تایوان تنش‌ها بین واشنگتن و پکن را افزایش داده و به افزایش تحرک‌های نظامی در منطقه منجر شده است. وزارت امور خارجه چین نیز اعلام کرد که سفیر آمریکا در پکن را فراخوانده است تا مراتب اعتراض خود نسبت به سفر پلوسی به تایوان را به او اعلام کند. سخنگوی وزارت بازرگانی چین هم اعلام کرد که از روز گذشته صادرات شن و ماسه به تایوان را در واکنش به سفر نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به این جزیره، متوقف می‌کند. براساس گزارش رویترز، پکن تصمیم دارد واردات مرکبات و برخی محصولات دریایی از تایوان را نیز متوقف کند.
پکن این سفر را بازی با آتشی توصیف کرده است که «بازیگران آن را خاکستر می‌کند». از نگاه چین، تایوان با ۲۳ میلیون نفر جمعیت جزء قلمرو این کشور و سرزمینی است که در صورت لزوم باید با اقدام نظامی تصرف شود. پکن سفر هر مقام سیاسی خارجی به تایوان را اقدامی تحریک‌آمیز برآورد می‌کند؛ اما مقامات تایوان کشورشان را مستقل و نمونه دموکراسی موفق می‌خوانند. با وجود اینکه همه کشورها استقلال تایوان را به رسمیت نشناخته‌اند، پلوسی در پارلمان تایوان این کشور را یکی از آزادترین جوامع در جهان توصیف کرد. هم‌زمان با این سفر رسانه‌های چینی از پرواز جنگنده‌ها در نزدیکی تایوان خبر دادند. پکن قصد دارد این هفته در اطراف تایوان مانور نظامی برگزار کند و تنگه تایوان را منطقه پرواز ممنوع اعلام کرده است. وزارت امور خارجه چین پیش‌تر هشدار داده بود که در صورت سفر پلوسی به تایوان، ارتش چین بی‌کار نمی‌نشیند. تلویزیون حکومتی چین در آستانه ورود نانسی پلوسی به تایوان گزارش داده بود که جنگنده‌های این کشور در حال «عبور از تنگه تایوان» هستند. پکن پس از ورود رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به تایوان اعلام کرد که با «اقدامات نظامی هدفمند» به این سفر واکنش نشان خواهد داد. جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید، درباره این دیدار تأکید کرد که با وجود سفر پلوسی، آمریکا هیچ سیاستی را درمورد تایوان تغییر نمی‌دهد. «به زبان ساده، هیچ دلیلی وجود ندارد که پکن یک سفر ساده مطابق با سیاست دیرینه ایالات متحده را به نوعی بحران یا درگیری تبدیل کند یا از آن برای افزایش فعالیت نظامی تهاجمی در داخل یا اطراف تنگه تایوان استفاده کند. ما طعمه را نخواهیم گرفت یا درگیر شمشیربازی نخواهیم شد. در‌عین‌حال مرعوب نخواهیم شد. ما در دریاها و آسمان‌های غرب اقیانوس آرام مانند دهه‌های گذشته به فعالیت خود ادامه خواهیم داد. ما از همان ابتدا روشن کرده بودیم که پلوسی تصمیمات خود را خواهد گرفت و کنگره یک شاخه مستقل از دولت است. قانون اساسی ما شامل تفکیک قواست».
چشم طمع به تایوان
یکی از دریاداران ارشد ایالات متحده هشدار داده با افزایش تنش میان چین و تایوان، پکن ممکن است در شش سال آینده به تایوان حمله کند. «فیلیپ اس دیویدسن» که فرمانده ارشد نظامی ایالات متحده در ناحیه آسیا و اقیانوس آرام است، به‌تازگی با حضور در کمیته نیروهای نظامی مجلس سنا گفت چین در حال تسریع طرح‌های خود در زمینه پیشی‌گرفتن از ایالات متحده در نقش رهبری «نظم بین‌المللی منطبق بر قوانین» تا سال ۲۰۵۰ است. «تایوان آشکارا یکی از اهداف بلندپروازانه آنها تا قبل از وقوع این اتفاق است و عزم راسخ پکن در به کنترل درآوردن این جزیره با تکیه بر زور در صورت نیاز می‌تواند در دهه آینده یا حتی در مدت شش سال آینده محقق شود».
دریادار دیویدسن در اظهارات خود در این کمیته گفت چین به‌گونه‌ای روزافزون در حال تقویت آرایش نظامی خود است تا فشار را افزایش داده و نفوذ خود در منطقه را گسترش دهد که به گفته او این اقدام «به‌ویژه برای تایوان شدیدا نگران‌کننده» است. «در سال گذشته پکن کارزاری هماهنگ از اقدامات دیپلماتیک، اطلاعاتی و اقتصادی را دنبال کرده و به‌گونه‌ای روزافزون از ابزار نظامی بهره جسته تا تایپه را از جامعه بین‌المللی منزوی کرده و اگر نیاز باشد، آن را مجبور به پیوستن به چین کند». نگرانی مطرح‌شده از سوی این دریادار ایالات متحده مشابه با اظهارات تایپه در سال گذشته است که از تجاوز متناوب هواپیماهای چینی به حریم هوایی خود به ستوه آمده بود. به نوشته یورونیوز، دیویدسن هشدار داده که از سال ۲۰۲۰ ارتش چین «آرایش و نیروهای نظامی خود نزدیک و پیرامون تایوان را تقویت» کرده است تا به این کشور فشار آورده و عزم راسخ خود در این زمینه را به نمایش بگذارد.
«در زمینه دیپلماتیک، پکن همواره به دنبال جلوگیری از مشارکت معنادار تایوان در سازمان‌های بین‌المللی است. در سال ۲۰۲۰، تایوان از مشارکت به عنوان عضو ناظر در شورای جهانی بهداشت باز ماند با وجود آنکه در مدیریت بیماری عالم‌گیر کووید ۱۹ موفق بود». گرچه پکن تایوان را بخش غیر قابل تجزیه‌ای از چین می‌داند، اما تایپه نیز به گونه‌ای روزافزون در حال نزدیک‌ترشدن به کشورهایی نظیر ایالات متحده و هند است تا استقلال خود را به دست آورد، امری که باعث خشم بیشتر پکن شده است. به اعتقاد دیویدسن، «بزرگ‌ترین خطر برای آمریکا ازبین‌رفتن نظریه بازدارندگی است که بدون آن چین جسارت خواهد یافت دست به اقداماتی در منطقه بزند که جانشین منافع ایالات متحده در آنجا شود. با تغییر توازن نظامی در منطقه اقیانوس آرام و هند به ضرر ایالات متحده، شاهد انباشت بیشتر خطر خواهیم بود که باعث می‌شود دشمنان و رقبای ما جسارت یابند دست به اقداماتی یک‌طرفه بزنند تا وضعیت موجود را تغییر دهند».
نقش تأثیر گذار تراشه‌ها
این سفر در حالی انجام شد که پیش از این جو بایدن آن را سفری غیرلازم دانسته بود و برخی چهره‌های دموکرات و حتی جمهوری‌خواه هم انجام آن در شرایط فعلی را غیرضروری دانسته بودند اما هرچه زمان انجام این سفر نزدیک‌تر می‌شد، حمایت‌ها برای ایستادگی مقابل چین هم بیشتر می‌شد. پلوسی دلیل خود را برای این سفر که بخشی از تور آسیایی‌اش بود در مقاله‌ای در واشنگتن‌پست که بلافاصله پس از ورودش به فرودگاه تایپه منتشر شد، توضیح داد. «حمایت ایالات متحده از این کشور نه تنها برای 23 میلیون نفر از مردم جزیره، بلکه برای میلیون‌ها نفر دیگر که توسط جمهوری خلق چین تحت ستم و تهدید قرار گرفته‌اند، مهم است». او در این مقاله به سرکوب دموکراسی‌خواهان هنگ‌کنگ از سوی حزب کمونیست چین، محو هویت تبتی و تلاش برای پاک‌سازی قومی در منطقه مسلمان‌نشین سین‌کیانگ اشاره کرد. حامیان انجام این سفر اعتقاد دارند که سفر پلوسی می‌تواند موج همبستگی از سوی رهبران غربی را ایجاد کند تا برای اعلام حمایت از تایوان رهسپار این جزیره شوند.
یکی از موضوعات مورد توجه درباره این سفر، دیدار پلوسی با رئیس مهم‌ترین شرکت تولید‌کننده میکروچیپ در تایوان است. این دیدار در حالی انجام شد که در هفته‌های اخیر گزارش‌هایی درباره خرید یک میلیون دلار میکروچیپ از سوی همسر نانسی پلوسی با استفاده از رانت اطلاعاتی رئیس مجلس نمایندگان آمریکا منتشر شده است و گفته می‌شود این سفر هم بی‌ارتباط با این تجارت خانواده پلوسی نیست. در این میان «دیل کاپلند» استاد روابط بین‌الملل دانشگاه ویرجینیا به نکته متفاوتی درباره نقش تایوان به عنوان یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان میکروچیپ در دنیا در افزایش تنش میان واشنگتن و پکن اشاره می‌کند. او در یادداشتی در روزنامه اقتصادی نیکی می‌نویسد: «چین بیشتر از آنکه نگران سفر پلوسی باشد نگران میکروچیپ‌هاست. در کنار نگرانی‌های امنیتی و نظامی، موضوع دیگری که نگرانی شی جین‌پینگ رهبر چین را برانگیخته به اقتصاد و تکنولوژی برمی‌گردد. واشنگتن روزبه‌روز مصمم‌تر می‌شود تا چین را از پیشی‌گرفتن از ایالات متحده در قدرت اقتصادی و فناوری باز دارد. چین سال‌هاست که تلاش می‌کند وابستگی خود را به تایوان در تولید تراشه‌های نیمه‌هادی که برای ساخت همه‌چیز از گوشی‌های هوشمند تا خودروهای بدون راننده مورد نیاز است، کاهش دهد. با این حال، این کشور هنوز هم برای تقریبا تمام تراشه‌های با تکنولوژی بالا و بخش بزرگی از تراشه‌های اساسی‌تری که استفاده می‌کند، به تایوان متکی است. به همین دلیل دست چین برای اقدام علیه آمریکا و تایوان چندان باز نیست. دولت ایالات متحده، حتی با وجود افزایش حمایت نظامی از تایوان، سخت تلاش کرده است برخی از مهم‌ترین تولیدکنندگان تراشه در این جزیره، از جمله شرکت تولید نیمه‌هادی تایوان را متقاعد کند تا برای کاهش آسیب‌پذیری در برابر حملات احتمالی چین، خطوط تولید خود را به ایالات متحده و ژاپن انتقال دهند. از طرف دیگر، حجم تجارت ایالات متحده با چین در سال 2021 به رکورد 670 میلیارد دلار رسیده که 20 درصد بیشتر از میزان قبل از همه‌گیری کووید 19 در سال 2019 بود و نکته دیگر اینکه چین همچنان بزرگ‌ترین شریک تجاری تایوان است. از دیدگاه لیبرال در روابط بین‌الملل، این سطح بالای وابستگی متقابل اقتصادی باید صلح و ثبات مستمر را تقویت کند، زیرا هیچ‌یک از طرفین نباید بخواهند به تجارتی که فواید زیادی برای هر دو طرف دارد آسیب بزنند.
برای درک اینکه چگونه تجارت ممکن است شانس درگیری نظامی را افزایش دهد، نه کاهش، باید بینش‌های واقع‌گرایانه داشته باشیم. واقع‌گرایان استدلال می‌کنند که دولتی که برای رشد اقتصادی خود به مواد خام و بازارهای خارجی وابسته شده است، نگران آسیب‌پذیری فزاینده خود در برابر قطع تجارت خواهد بود. وقتی همه‌چیز به‌خوبی پیش می‌رود و رهبران کشورها انتظارات مثبتی درمورد چشم‌انداز تجاری آینده دارند، آن‌گاه افزایش پیش‌بینی‌شده در ثروت اقتصادی به‌معنای پایگاه بزرگ‌تری برای قدرت نظامی خواهد بود؛ بنابراین حفظ صلح در کوتاه‌مدت بهترین راه برای به‌حداکثر‌رساندن امنیت بلندمدت است. این استراتژی ژاپن تحت دیپلماسی شیدهارا در دهه 1920 بود و همین رویکرد را چین برای دو دهه پس از 1990 اتخاذ کرده بود. هنگامی که چشم‌انداز رشد اقتصادی تیره‌وتار شود، احتمال رویارویی نظامی هم بالا می‌گیرد. بنابراین در‌حال‌حاضر چین بیشتر از آنکه نگران سفر پلوسی به تایوان باشد، نگران تأثیر غیرقابل‌انکار این تنش در تجارت تراشه‌ها و تأمین این قطعات برای کارخانه‌هایش است».
سابقه تنش‌ها
سفر نانسی پلوسی به تایوان و واکنش تند چین به آن باعث شده است تا مناقشه بر سر این جزیره بار دیگر در کانون توجه‌ها قرار گیرد. تاریخچه این مناقشه به سال ۱۹۴۹ هم‌زمان با پایه‌گذاری جمهوری خلق چین از سوی مائو تسه‌تونگ، رهبر وقت حزب کمونیست چین برمی‌گردد. ملی‌گرایان کومینتانگ به رهبری چیانگ کای‌شک، رهبر دولت سرنگون‌شده به جزیره تایوان گریختند و در آنجا دولت «جمهوری چین» را تشکیل دادند. آنها هرگونه ارتباط بین چین کمونیست و جزیره تایوان را ممنوع اعلام کردند. ارتش جمهوری خلق چین در دسامبر سال ۱۹۴۹ برای اولین بار تلاش کرد تا جزایر ماتسو و کینمن در تنگه تایوان را تصرف کند. تایوان در سال ۱۹۵۰ به متحد آمریکا در جنگ علیه چین در شبه‌جزیره کره تبدیل شد. کرسی چین در سازمان ملل متحد تا سال ۱۹۷۱ در اختیار تایوان بود. دولت مستقر در پکن در نهایت از سال ۱۹۷۱ کرسی چین در سازمان ملل را در اختیار گرفت. واشنگتن هشت سال پس از آن روابط دیپلماتیک خود با تایوان را قطع کرد تا جمهوری خلق چین را به رسمیت بشناسد. با این حال کنگره آمریکا از تحویل سلاح به تایوان برای دفاع از خود در برابر چین حمایت کرد.
دولت ایالات متحده از آن زمان تاکنون سیاست «ابهام راهبردی» را در قبال تایوان در پیش گرفته است. به این معنا که آمریکا به‌طور مشخص درباره واکنش نظامی احتمالی در صورت حمله چین به تایوان اظهارنظر نمی‌کند. آمریکا نزدیک‌ترین متحد تایوان و اولین تأمین‌کننده سلاح و تجهیزات نظامی برای این جزیره است. ساکنان تایوان در روز دوم نوامبر سال ۱۹۸۷ برای اولین بار اجازه پیدا کردند تا برای دیدار اعضای خانواده خود به چین سفر کنند. این تصمیم در عمل راه را برای مبادلات تجاری بین چین و تایوان هموار کرد. دولت تایوان چهار سال بعد تصمیم گرفت قانون وضعیت جنگی به دلیل مناقشه با چین را لغو کند. بااینحال پکن در سال ۱۹۹۵ در اعتراض به سفر رئیس‌جمهوری تایوان به آمریکا مذاکرات جاری در راستای عادی‌سازی روابط بین دو طرف را به حالت تعلیق درآورد. تایوان در سال ۱۹۹۶ شاهد برگزاری اولین انتخابات ریاست‌جمهوری با آرای عمومی بود. چین قبل از برگزاری این انتخابات چند موشک به نزدیکی ساحل تایوان شلیک کرد. نزدیک به یک دهه بعد در سال ۲۰۰۵ قانونی به نام قانون «ضد جدایی» در چین به تصویب رسید. دولت چین بنا به این قانون در صورت اعلام استقلال تایوان اجازه استفاده از روش‌های «غیرصلح‌آمیز» را خواهد داشت.
«تسای اینگ-ون» سیاست‌مدار عضو حزب پیشروی دموکرات که طرفدار استقلال تایوان است، در سال ۲۰۱۶ به ریاست‌جمهوری این جزیره رسید. پکن در واکنش به انتخاب این سیاست‌مدار زن تصمیم گرفت همه تماس‌های خود با تایوان را به حالت تعلیق درآورد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا در سال ۲۰۱۷ مجوز فروش یک محموله تسلیحاتی بزرگ به تایوان را صادر کرد و فقط یک سال پس از آن قانونی در آمریکا به تصویب رسید که هدف از آن تقویت روابط واشنگتن با تایوان بود. شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین در سال ۲۰۱۹ هشدار داد که برای بازپس‌گیری تایوان از توسل به زور صرف‌نظر نخواهد کرد. او همچنین در واکنش به فروش تسلیحات به تایوان از سوی آمریکا به این کشور هشدار داد که از «بازی با آتش» بپرهیزد.
تسای اینگ‌ون در سال ۲۰۲۰ برای یک دوره دیگر به ریاست‌جمهوری تایوان انتخاب شد و پس از انتخاب مجددش به این سمت گفت که تایوان «یک کشور» است.
رئیس‌جمهوری چین پس از آن در ماه اکتبر سال ۲۰۲۰ از ارتش کشورش خواست برای «جنگ» آماده شود. ۲۵ جنگنده چین در آوریل سال ۲۰۲۱ وارد محدوده شناسایی دفاع هوایی تایوان در حدود ۲۰۰ کیلومتری ساحل این جزیره شدند. این رکورد پس از آن هم شکسته شد و در‌مجموع در سال ۲۰۲۱ جنگنده‌های چین نزدیک به ۹۷۰ بار وارد محدوده شناسایی دفاع هوایی تایوان شدند. جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا هم در واکنش به این تحرکات، در ماه اکتبر سال ۲۰۲۱ گفت کشورش برای دفاع نظامی از تایوان در صورت حمله چین آمادگی دارد. سخنانی که با «ابهام راهبردی» یعنی سیاست قدیمی واشنگتن در قبال تایوان همخوانی نداشت. بااینحال کاخ سفید پس‌ازاین اظهارات جو بایدن تأکید کرد که سیاست واشنگتن درباره تایوان تغییری نکرده است.
