چابهار، چهارراه ترانزیت بین‌الملل، محیط زیست، گردشگری و کشاورزی را دریابیم
چابهار با آب‌و‌هوای همیشه بهاری و معتدل مشهور به شهر «چهار بهار» با مساحتی حدود ۱۷۱۵۵ کیلومترمربع در منتهی‌الیه جنوب شرقی ایران، به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران، به دلیل نزدیکی به استوا از تغییرات دمای کمی در فصول سال برخوردار است و معتدل‌ترین هوای جنوب ایران را دارد.
چابهار با آب‌و‌هوای همیشه بهاری و معتدل مشهور به شهر «چهار بهار» با مساحتی حدود ۱۷۱۵۵ کیلومترمربع در منتهی‌الیه جنوب شرقی ایران، به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران، به دلیل نزدیکی به استوا از تغییرات دمای کمی در فصول سال برخوردار است و معتدل‌ترین هوای جنوب ایران را دارد.
باید همچون نگارنده، به این قطعه جواهر خاک پاک میهن سفر کرد و باید در میان مردم مهربان و میهمان‌نواز بلوچ حضور داشت و زندگی کرد تا بتوان با پتانسیل‌های ارزشمند چابهار به‌طور خاص و بلوچستان به‌طور عام از نزدیک آشنا شد.
بندر چابهار در ارتفاع هفت متر از سطح دریا و حدود ۳۰۰ کیلومتر مرز آبی با دریای مکران، در ۶۰ درجه و ۳۷ دقیقه طول شرقی و ۲۵ درجه و ۱۷ دقیقه عرض شمالی، هم‌عرض جغرافیایی بندر میامی در شبه‌جزیره فلوریدای آمریکاست و شرایط آب و هوایی آن هم کاملا مانند میامی است! چابهار در ۲۲۸۶ کیلومتری تهران واقع است و فاصله آن تا زاهدان ۷۲۱ کیلومتر و تا بندر کراچی پاکستان، ۹۰۰ کیلومتر است.
بندر چابهار به‌دلیل موقعیت راهبردی‌اش، نزدیک‌ترین راه دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه و قفقاز و روسیه به آب‌های آزاد است و از این روی توسعه بندر برای بارگیری کشتی‌های اقیانوس‌پیما و توسعه راه‌آهن و توسعه فرودگاه بین‌المللی آن در راستای اهمیت استراتژیک چابهار به عنوان یکی از مهم‌ترین چهارراه‌های گذرگاه (کریدور) شمال-جنوب و شرق-غرب بازرگانی ژئوپلیتیک جهانی اهمیتی روزافزون دارد. ترانزیت تجاری بازرگانی از چابهار هم در کاهش وابستگی تجارت و ترانزیت کشورها به کانال سوئز می‌تواند مؤثر باشد و هم به عنوان دروازه ورودی و چهارراه گذرگاه‌های بین‌المللی شمال-جنوب و محور توسعه شرق کشور محسوب شود.
چابهار مزیت‌های عمده و اساسی نسبت به بندرهای پاکستان ازجمله گوادر دارد، به‌ویژه برتری از نظر عمق آبگیری اسکله و افزون بر آن به قول رئیس‌جمهور وقت افغانستان، هزینه انتقال کالا از چابهار به افغانستان، نسبت به بندر کراچی پاکستان، دوونیم برابر کمتر است!
نخستین طرح جامع راه‌اندازی بندر چابهار در سال ۱۳۵۲ خورشیدی آغاز شد. نکته کمتر شناخته‌شده ویژگی‌های چابهار، خنک‌بودن هوای تابستان آن است به شکلی که هوای چابهار همواره در فصل تابستان از شهر تهران خنک‌تر است! گوادر پاکستان یا گواتر در شرق چابهار هم با وزش نسیم باد همیشگی آن معروف است و واژه گوادر به بلوچی یعنی: جایی با وزش باد؛ (در زبان بلوچی به عنوان یکی از شاخه‌های زبان آریایی، به «باد»، «وا» می‌گویند دقیقا همانند واژه مازندرانی وا!)
چابهار از تیرماه تا اوایل شهریور تحت تأثیر بادهای سرد جنوبی است که در اصطلاح محلی به آن بادهای ۱۲۰روزه گویند. یکی از جذابیت‌های گردشگری طبیعی تابستان‌های خنک چابهار هم جشنواره گردشگری مونسون است که در نیمه دوم امرداد هر سال برگزار می‌شود که از بهترین راه‌های آشنایی با فرهنگ زیبای بلوچی و ازجمله معرفی ده‌ها غذای خوشمزه و سنتی بلوچی و به ویژه غذای بسیار لذیذی به نام کراهی است.
پدیده مونسون در فصل تابستان روی اقیانوس هند تشکیل می‌شود و اثرات آن، استان سیستان و بلوچستان و به‌ویژه مناطق مرکزی و جنوبی آن را خنک می‌کند و نقش مهمی در تعدیل دمای هوای نوار ساحلی این استان در فصل تابستان دارد که این فصل را برای حضور گردشگران دلچسب می‌کند.
موسیقی زیبای بلوچی، تالاب لیپار یا دریاچه زیبای صورتی چابهار، خلیج چابهار با جلوه‌های طلوع و غروب خورشید در دریا، تپه زیبا و شگفت‌انگیز گل‌فشان به ارتفاع حدود ۲۰ متر که مثل یک آتشفشان فعال از دهانه آن گل سرد طوسی‌رنگی تراوش می‌شود، انواع بوته‌ها و درختچه‌های بومی نیمه‌گرمسیری ازجمله درخت انجیر معابد (لور لول، به زبان محلی «کرگ»)، گز، کلیر و چش و پرندگانی چون چنگر، فلامینگو، کشیم، انواع حواصیل، طاووسک، باقرقره، تیهو، عقاب دشتی و خوتکا، رودخانه باهوکلات در ۹۰ کیلومتری شرق چابهار به عنوان زیستگاه تمساح پوزه‌کوتاه ایرانی، گاندو، کوه‌های بسیار زیبا و شگفت‌آور بدبوم یا مریخی یا کوه‌های مینیاتوری، مجتمع تفریحی-علمی نجوم، جزیره شیطان، ساحل شب‌تاب چابهار که با قدم‌گذاشتن در فصل‌های پاییز و زمستان، این پدیده شگفت‌آور قابل مشاهده است، محوطه باستانی کنارک از دوران پارینه‌سنگی میانی، قلعه تیس (قلعه پرتغالی‌ها) و قلعه پیروز گت از دوره اشکانیان و ساسانیان، قلعه بلوچ گت، قلعه انوشیروان سنگان باهوکلات، قلعه باتل روستای گتیگ، کوه‌های پیل‌بند که به روایتی محل نگهداری فیل‌های شاه بوده و مقابر جنانی گچ در دامنه پیل‌بند شبیه دخمه‌های گورمانند سیراف بوشهر (که برخلاف تصور عام برای ذخیره آب درست شده‌اند)، محوطه باستانی دمب کوه باهوکلات با حدود ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ تدفین، گورستان قدیمی دشتیاری دوره آهن پیشاتاریخ، غارهای بان مسیتی کوه شهبازبند، گودانگریز (گودال انگلیس) که به روایت مردم بومی، در اواخر دوره قاجار، انگلیسی‌ها در آن اقدام به حفاری کرده و سفال، اشیای برنزی، آهنی و سنگی زیادی را پیدا و غارت کرده‌اند، قدم‌گاه خضر، چاه باستانی آجری پلان دوره هخامنشی، چاه باستانی تیس کوپان، چاه باستانی مزن چات (چاه جن‌ها) در روستای اپکان و... تنها فهرستی از جاذبه‌های گردشگری چابهار هستند که باید بیفزاییم بازی‌های محلی، جشنواره‌های شادی، هنرهای دستی بسیار زیبای بلوچی از جمله سوزن‌دوزی و سفال‌های جهانی بلوچی را.
چابهار از پتانسیل ثروت بسیار غنی و کمتر استفاده‌شده شیلات و آبزیان کرانه‌های مکران برخوردار است که می‌تواند بسیاری از نیازهای پروتئینی کشور را تأمین کند. همچنین پتانسیل کشاورزی چهارفصله چابهار بی‌نظیر است و بهترین انواع محصولات صیفی و باکیفیت‌ترین میوه‌های گرمسیری همچون موز و انبه را تولید می‌کند. از یاد نمی‌برم تأکید همیشگی دوست عزیز درگذشته‌ام، روان‌شاد پروفسور کردوانی را که بهترین پتانسیل گاوداری کشور را دشتیاری بلوچستان می‌دانست، بنابراین سرمایه‌گذاری راهبردی شایسته، علمی و تخصصی در شیلات، کشاورزی و دامپروری چابهار، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. همچنین شایسته است با طراحی پروژه‌های راهبردی و بلندمدت مدیریت منابع آب و آبخیزداری بلوچستان و چابهار، به جای سیلاب‌های ویرانگر یا هوتک‌هایی که جان پاک کودکان بلوچ را در معرض خطر سقوط و غرق‌شدن قرار می‌دهند، شاهد تغذیه منابع و سفره‌های آب زیرزمینی باشیم تا افزون بر توسعه اقتصادی، کشاورزی، دامپروری، اشتغال‌زایی، فقرزدایی و ارتقای معیشت مردم بومی بلوچ، تأمین بسیاری از نیازهای شیلاتی، کشاورزی و دامی کشور هم از سیستان وبلوچستان میسر شود.
کوتاه سخن اینکه توجه راهبردی و به فعل درآوردن پتانسیل‌های شگفت‌انگیز و بی‌بدیل ترانزیت بین‌المللی، گردشگری، محیط‌زیستی و کشاورزی چابهار می‌تواند بستری باشد برای توسعه پایدار و متوازن ملی و الگویی باشد برای تأمین حداکثری حقوق شهروندی ملت ایران.
* استادیار دانشگاه و پژوهشگر فرهنگی و ژئوپلیتیک
