عراق همچنان در بن‌بست

‌مهدی بازرگان: با رصد تحولات و اتفاقات چند روز اخیر در عراق کماکان بن‌بست سیاسی، فضای دوقطبی، هرج‌ومرج خیابانی، آشوب و اعتراض در این کشور ادامه دارد. اوج‌گیری بحران، عراق را به نقطه حساس و خطرناکی رسانده است، تا جایی که برگزاری جلسات پارلمان به دلیل ادامه تظاهرات و تحصن صدری‌ها در مخالفت با تداوم حیات این مجلس در بغداد عملا غیرممکن جلوه می‌کند.

هم‌زمان با آن جریان صدر عراق جمعه گذشته بار دیگر از دستگاه قضائی این کشور خواست تا پارلمان را منحل کند. این دومین باری است که صدری‌ها خواستار انحلال هرچه سریع‌تر پارلمان عراق بعد از درخواست 10 آگوست/ 19 مرداد هستند. با وجود آنکه شورای‌عالی قضائی این کشور نظر خود را درباره درخواست جریان صدر به فاصله چهار روز بعد و در 14 آگوست/ 23 مرداد اعلام کرده و تأکید داشت که انحلال پارلمان در حیطه و توان اختیاراتش نیست؛ اما خشم حامیان صدر نسبت به این موضع‌گیری شورای عالی قضائی عراق و تکرار دوباره درخواست‌شان حکایت از آن دارد که مقتدی صدر و حامیان او به کمتر از انحلال پارلمان رضایت نمی‌دهند.

در سوی دیگر برخی اخبار و شنیده‌ها از عقب‌نشینی جریان چارچوب هماهنگی برای انحلال پارلمان عراق می‌گوید. در این زمینه رسانه‌هایی مانند شفق و بغداد الیوم و برخی منابع نزدیک به این جریان (چارچوب هماهنگی)، شروط چهارگانه‌ای را برای موافقت با انحلال پارلمان مطرح کرده‌اند. این در حالی است که به نظر می‌رسد چارچوب هماهنگی نیز همچنان مُصر بر ادامه کار پارلمان فعلی و تشکیل جلسات مجلس برای انتخاب رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و نهایتا تشکیل دولت جدید است. البته احتمالا برای تعدیل فضا هم که شده، با عقب‌نشینی‌های تاکتیکی درباره محمد شیاع السودانی به‌عنوان نامزد مدنظر خود برای کسب کرسی نخست‌وزیری تجدید‌نظر خواهند کرد.‌حال باید دید که اساسا شرایط کنونی در عراق با این بن‌بست سیاسی و هرج‌ومرج خیابانی نهایتا به انحلال پارلمان عراق منجر خواهد شد یا خیر؟ در‌این‌بین نبود تعامل سیاسی و تشکیل‌نشدن جلسات پارلمان در موعد مقرر، تشکیل دولت و کابینه آتی عراق را به یک معمای لاینحل بدل کرده است که دود آن تنها و تنها به چشم جامعه و ملت عراق خواهد رفت. ‌اینها علاوه بر آن است که اگرچه برخی ناظران معتقدند محتمل‌ترین سناریو، سناریوی انحلال پارلمان در عراق خواهد بود؛ اما برخی هم این نگرانی را دارند که انحلال پارلمان به یک بدعت سیاسی خطرناک بدل شود که هر فرد و جریان ناراضی از انتخابات و روند تشکیل دولت با اعتراضات طرفدارانش گزینه انحلال مجدد پارلمان را مطرح کند که نهایتا به بی‌ثباتی سیاسی در عراق منجر خواهد شد. ضمن آنکه در این معادله آنچه بیش از هر چیز در صحنه سیاسی - اجتماعی عراق برجسته و پررنگ‌تر می‌نماید، تأثیرات مخرب انشقاق در طبقه الیت و نخبه است. پیرو نکته یادشده بی‌شک تداوم این فضای دو و چند‌قطبی و نیز دامن‌زدن به اختلافات داخلی که در یک دهه گذشته هر سال بیشتر و شدیدتر از سال‌های گذشته شده است، بر صحنه سیاسی عراق و به‌ویژه جبهه‌بندی‌ها در سال‌های آینده تأثیری انکارناپذیر خواهد گذاشت و از آن مهم‌تر تأثیرات منفی بسیاری هم بر اتحاد داخلی و ثبات سیاسی در کل عراق می‌گذارد. پیرو آنچه گفته شد نکته کلیدی‌تر آنجاست، چه این تقابل و بن‌بست سیاسی به نفع صدری‌ها با انحلال پارلمان تمام شود یا نه، جامعه و ملت عراق عملا در نوعی سردرگمی، کلافگی، ناامیدی و سرخوردگی از تداوم شرایط جاری در عراق به سر می‌برند، به‌ویژه آنکه انتخابات پارلمانی زودهنگام سال گذشته هم عملا انقلاب «تشرین» یا همان انقلاب اکتبر 2019 عراقی‌ها را از طرف برخی احزاب، جریان‌ها و شخصیت‌های عراقی و مشخصا موج‌سواری مقتدی صدر به گروگان گرفت. از‌این‌رو افکار عمومی در عراق معتقدند که بی‌شک برگزاری مجدد انتخابات زودهنگام کمکی به برون‌رفت این کشور از بحران کنونی نخواهد کرد؛ چون مادامی که سیستم سیاسی پارلمان و دولتی در عراق با اصلاحات ساختاری بهینه و گفتمان دموکراسی خواهی نهادینه نشود، با تکرار انتخابات تغییری در وضعیت این کشور شکل نخواهد گرفت و حتی دوره‌های بعدی انتخابات به تعمیق بحران‌های حال حاضر می‌انجامد. هرچند که از اساس در ۱۹ سالی که از عمر دموکراسی نوپا در عراق نوین پساصدام می‌گذرد، بعینه شاهد عدم رشد، توسعه و تعمیق گفتمان دموکراتیک در بین احزاب، شخصیت‌ها و جریان‌های عراقی بوده‌ایم؛ اما واقعیت آن است که هرچه از عمر این دموکراسی جوان در عراق می‌گذرد، بیشتر به ناکارآمدی این نوع از دموکراسی پی خواهیم برد. ادامه این شرایط می‌تواند ازهم‌گسیختگی و حتی فروپاشی ساختار سیاسی عراق را به دنبال داشته باشد.