ماجراهای صدر ادامه‌دار است

مهدی بازرگان: با وجود آنکه مقتدی صدر با سخنرانی تلویزیونی روز گذشته خود به تنش‌های 48 ساعت گذشته در منطقه سبز بغداد پایان داد اما بی‌شک رهبر جریان صدر صرفا یک بازی سیاسی را در پیش گرفته است تا بتواند با برنامه‌ریزی مجدد فضای عراق را در راستای اهداف و منافع خود بازتعریف کند. به دلیل مجموعه اقدامات صدر و جریان متبوعش در چند هفته گذشته، ذیل ورود به منطقه سبز بغداد، تحصن در برابر اماکن دولتی، حمله به پارلمان، یورش به دفتر نخست‌وزیری و کاخ ریاست‌جمهوری و نیز واکنش‌های داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی، اکنون مقتدی صدر در یک انزوای سیاسی قرار گرفته است؛ چرا‌که هیچ‌کدام از این اقدامات و تصمیمات با هیچ منطقی، ولو به نام مبارزه با فساد، قابل توجیه نیست. از‌این‌رو مقتدی صدر به‌عنوان چهره‌ای که صبغه و رویکرد سیاسی‌اش بر جنبه دینی و فقاهتی او می‌چربد، عملا با یک سخنرانی به دنبال فراهم‌کردن فضای تنفس موقت و مهم‌تر از آن بازتعریف فضای سیاسی – اجتماعی عراق در همراهی با خود است. به‌هر‌حال نمی‌توان این واقعیت را نادیده گرفت که اقدامات صدر عملا باعث ریزش نیروهای همسو و همراه با وی شده است؛ به‌خصوص حملات و کشتار دوشنبه و سه‌شنبه جاری در بغداد، این ریزش و گسل را به اوج رساند. پیرو آنچه گفته شد، بدون شک همان‌گونه که سخنرانی تلویزیونی دیروز مقتدی صدر را باید یک بازی و ترفند سیاسی دانست، نمی‌توان ادعای توییتری او را درخصوص خداحافظی همیشگی از عالم سیاست در عراق جدی گرفت. درواقع اگرچه مقتدی صدر در توییت بعدازظهر دوشنبه از کناره‌گیری همیشگی از عرصه سیاسی عراق خبر داد‌ اما به نظر می‌رسد این ادعا بیش از آنکه حکایت از خداحافظی او از عرصه سیاست باشد، یک رفتار تاکتیکی برای تحریک هواداران و تهییج احساسات افکار عمومی عراق با هدف موج‌سواری روی اعتراضات مردمی است؛ کما‌اینکه پیش‌تر هم مقتدی صدر پنج بار دیگر از کناره‌گیری خود از عرصه سیاسی عراق سخن گفته بود که اولین بار به اول آگوست ۲۰۱۳ بازمی‌گردد. مقتدی صدر در آن زمان عنوان کرد دیگر به فعالیت‌های سیاسی در عراق ادامه نمی‌دهد که خلاف آن ثابت شد. در دوم فوریه ۲۰۱۴ باز هم مقتدی صدر در یک ادعای تکراری از کناره‌گیری از عالم سیاست و عدم مشارکت در انتخابات عراق گفت. در رفتاری مشابه، سوم مارس ۲۰۱۶ مقتدی مجدد مدعی رهاکردن کامل فعالیت‌های سیاسی و حتی بستن دفتر شخصی خود شد. چهارمین قسمت این سریال تکراری تنها به فاصله چند هفته بعد مطرح شد؛ ۱۵ آگوست سال ۲۰۲۱ مجددا مقتدی صدر از اعلام کناره‌گیری از روند سیاسی عراق و خودداری از نامزدی در مجلس خبر داد. از این منظر، ادعای کناره‌گیری صدر از دنیای سیاست، نه یک تصمیم و اعلام موضع برای اجرا، بلکه ذیل یک بازی و تاکتیک سیاسی با هدف ایجاد فضا و بستر مناسب‌تر در جهت پیگیری، اعمال و حتی تحمیل بازی قدرتمندانه‌تر از سوی صدر قابل ارزیابی است. ضمن آنکه اساسا شخصیت تمامیت‌خواه مقتدی، اجازه خداحافظی او از عرصه سیاسی در عراق را نمی‌دهد. هر‌چند وی دیروز عنوان کرده بود موضعش در قبال کناره‌گیری از فعالیت سیاسی تغییری نکرده، چون این‌بار این یک موضع شرعی برآمده از فتوای مرجع است‌ اما همان‌گونه که تأکید شد کاراکتر مقتدی صدر بیش از آنکه دینی و فقاهتی باشد، سیاسی است. بنابراین هم سخنرانی دیروز او و هم متعاقب آن عقب‌نشینی تاکتیکی وی از تنش‌آفرینی و درگیری و نیز ادعای خداحافظی و کناره‌گیری از عالم سیاست را باید در چارچوب فشار از پایین و چانه‌زنی در بالا تعبیر و تفسیر کرد. به‌هر‌حال صدر برای تداوم خود در صحنه سیاسی عراق و نیز بدل‌شدن به چهره‌ای تمام‌کننده، به برقراری روابط با همه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از تهران و ریاض گرفته تا واشنگتن و‌... نیازمند است. بنابراین توازن‌بخشی جزء اولویت‌های صدر خواهد بود. در نتیجه، پیرو نوشته‌های پیشین در «شرق»، ذکر این نکته ضروری است که بی‌شک مقتدی صدر از آن درجه هوش برخوردار است که تهران را در بلندمدت از خود دور نکند. هرچند در این برهه تأثیرات اقدامات جریان صدر در چند هفته گذشته، ایجاد سطحی از گسل سیاسی میان صدر با تهران را اجتناب‌ناپذیر کرده است. از‌این‌رو، رهیافت ادعای کناره‌گیری از عالم سیاست، سخنرانی دیروز او و عقب‌نشینی از مواضعش این فرصت را به مقتدی صدر می‌دهد که به دنبال پرکردن گسل حال حاضر با ایران باشد تا هزینه‌های اختلاف با تهران برای او به کمترین میزان برسد؛ چراکه صدر برای آینده خود در عراق برنامه‌های مفصلی دارد که قطعا سکوت، انزوا و گوشه‌نشینی سیاسی جزء آنها نیست.