قربانی در مسلخ عشق

ارتش عراق در سال‌های 1365 و 1366 در اکثر جبهه‌های جنگ علاوه بر استفاده از انواع گازهای خردل در ترکیب سلاح‌های شیمیایی خود از گازهای کشنده‌تری استفاده می‌کرد، به‌طوری‌که پس از به‌کارگیری این نوع جنگ‌افزارها، افراد در معرض گازهای مهلک بلافاصله به شهادت می‌رسیدند. اگرچه شهرهای مختلف مرزی ایران بارها هدف حمله هواپیماهای عراقی قرار گرفته بود ولی هیچ‌کس تجربه و انتظار حمله شیمیایی با آن ابعاد را نداشت. ناآشنایی مردم با تبعات و آثار گاز خردل، آشنانبودن مردم در مورد چگونگی مواجهه با سلاح‌های شیمیایی و اصابت بمب‌ها در مناطق مختلف شهری باعث افزایش مصدومان و قربانیان این فاجعه شد.

بمباران شیمیایی شهرهای مرزی ایران

پس از جنگ جهانی دوم و بعد از بمباران هسته‌ای هیروشیما در ژاپن، شهرهای مرزی ایران نخستین شهرهای قربانی جنگ‌افزارهای شیمیایی در جهان هستند. جامعه بین‌المللی با اینکه می‌دانست حمله شیمیایی کار نیروهای نظامی عراقی است‌ اما سکوت معناداری داشت و هیچ‌کس صدام را سرزنش نکرد. بمباران‌های شیمیایی شهرهای مرزی ایران در زمانی اتفاق افتاد که دانش پزشکی کافی برای مداوای مصدومان شیمیایی در ایران وجود نداشت و جهان نیز از تجربه چندانی برای مواجه‌شدن با بیماری‌های ناشی از کاربرد سلاح‌های شیمیایی برخوردار نبود.

رژیم بعث عراق در طول هشت سال دفاع مقدس چندین‌بار سومار را بمباران شیمیایی کرد. سومار یکی از نزدیک‌ترین مناطق ایران به بغداد است و رژیم بعثی برای نخستین بار پس از جنگ جهانی اول به‌صورت وسیع و برخلاف معاهدات بین‌المللی از سلاح‌های کشنده شیمیایی علیه این شهر بی‌دفاع استفاده کرد.

‌سابقه بمباران شیمیایی منطقه سومار به ابتدای سال 1362 بازمی‌گردد. عراق در نخستین روزهای سال 1362، در سراسر جبهه‌های جنگ به گازهای شیمیایی متوسل شد. در فروردین 62، نیروهای عراقی با استفاده از خمپاره‌انداز و توپخانه، چهار بار علیه نیروهای خودی از گلوله‌های شیمیایی استفاده کردند و مناطق فکه (سه فروردین 1362)، پایگاه مسلم نقابی (شش فروردین 1362) و سومار (در روزهای 9 و 18 فروردین 1362) را هدف قرار دادند که طی آن، چهار نفر در سومار مصدوم شدند. در روزهای هفتم و هشتم شهریور سال 1362 نیز به‌ ترتیب مناطق سردشت و سومار هدف توپ‌های حاوی گازهای سمی قرار گرفتند که از تعداد تلفات و مصدومان آن‌ اطلاعی در دست نیست.

سکوت مرگبار  سازمان‌های بین‌المللی

رژیم صدام در هشت سال دفاع مقدس (1359 تا 1367)، برای اولین‌ بار پس از جنگ جهانی اول به‌صورت وسیع و برخلاف معاهدات بین‌المللی از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد. بر اساس گزارش رسمی سازمان ملل (UNMOVIC)، صدام بیش از هزارو 800 تن گاز خردل، 600 تن گاز سارین و 400 تن گاز تابون و بیش از صد‌هزار گلوله و بمب شیمیایی علیه ایران استفاده کرد. در تمام طول مدت کاربرد سلاح‌های شیمیایی علیه ایران، عملا هیچ اقدام جدی‌ای توسط سازمان‌های مسئول بین‌المللی برای متوقف‌کردن این حملات و محکوم‌کردن رژیم صدام صورت نگرفت. در طول جنگ تحمیلی و بر اثر بیش از 350 حمله شیمیایی، در‌مجموع بیش از یک‌میلیون نفر از رزمندگان و افراد غیرنظامی ایران در معرض آلودگی با این عوامل شیمیایی قرار گرفتند که از این تعداد حدود صد‌هزار نفر دچار مصدومیت شدیدتر شده و تحت مداوا قرار گرفتند. حملات شیمیایی صدام فقط در جبهه‌های مستقیم درگیری نبود‌ بلکه به شهرها هم کشیده شد. شهر سردشت، سومار و حلبچه از‌جمله این شهرها بودند. سومار یکی از شهرهای شهرستان قصر‌شیرین و بین دو استان کرمانشاه و ایلام تقسیم شده است. سومار شهری مرزی است که در میان دره‌های میان بلندی‌های سارات، چغاامان و اردوبان قرار دارد. سومار کم‌جمعیت‌ترین شهر ایران است و فاصله آن با شهر مندلی عراق 15 کیلومتر است و یکی از نزدیک‌ترین مناطق ایران به بغداد است. نفت‌شهر نیز از توابع آن دارای منابع گازی و نفتی است که هم‌اکنون از آنها استفاده می‌شود. در دوران دفاع مقدس شهر سومار در عملیات‌هایی مانند مسلم ابن عقیل، ظفر4، کربلای 5، کربلای 6 و مطلع‌الفجر درگیر جنگ بود. عراق چندین‌بار سومار را بمباران شیمیایی کرد. عراق در 16 و 18 مهر 1366 شمال سومار شامل مقرهای ارتش، اعم از خطوط مقدم و پشتیبانی و حتی قرارگاه مقدم نزاجا را بمباران شیمیایی و به موازات این بمباران‌ها در این دو روز، دو اردوگاه جنگی را ناجوانمردانه بمباران کرد و مردم مستقر در این اردوگاه‌ها را با استفاده از گاز اعصاب و خردل مصدوم کرد. در این روز بیش از 700 نفر مصدوم و حدود 160 نفر هم شهید شدند. این مصدومان از مردم بی‌دفاع، نیروهای ارتشی و پزشکان بود. البته پیش از این هم سومار مورد حمله قرار گرفته بود در ۱۰ دی ۱۳۶۵ خورشیدی، بیمارستان صحرایی ۵۲۸ سومار ۱۶ بار مورد‌تهاجم حملات بمب‌های شیمیایی از نوع خردل قرار گرفت. یکی دیگر از موارد مهم حمله شیمیایی صدام به سومار نیز مربوط به ۲۵ دی‌ ۱۳۶۵ بعد از عملیات کربلای ۵ در جنوب سومار است که در این بمباران بیش از ۲۰۰ نفر مصدوم و ۲۰ نفر شهید شدند. تمام شهدای شیمیایی در طول یک‌ماه درگیری‌های دی و بهمن ۱۳۶۵ حدود ۱۷۰ نفر بود که زیاد و غیر‌قابل‌قبول بود. حدود ۳۰ نفر از شهدا نیز مربوط به بمباران شیمیایی بیمارستان صحرایی سومار بودند.

اعتراض رسمی ایران به بمباران شیمیایی سومار

سرانجام درپی حمله شیمیایی عراق به منطقه سومار، در روز 17 مهر 1366 (9 اکتبر 1987) دکتر علی‌اکبر ولایتی، وزیر امور خارجه وقت ایران، در نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل خواستار رسیدگی فوری شورای امنیت به این موضوع شد.