مهاجرت، نفت و سایر مصیبت‌ها
آنچه در سپهر سیاسی و اقتصادی ایران می‌گذرد، تأثیر مستقیمی روی نرخ مهاجرت در ایران دارد. ایران همیشه کشوری مهاجر‌فرست به حساب می‌آمده اما نرخ مهاجرت در سال‌های مختلف با هم تفاوت داشته است.
آنچه در سپهر سیاسی و اقتصادی ایران می‌گذرد، تأثیر مستقیمی روی نرخ مهاجرت در ایران دارد. ایران همیشه کشوری مهاجر‌فرست به حساب می‌آمده اما نرخ مهاجرت در سال‌های مختلف با هم تفاوت داشته است. نگاهی به آمارهای رصد‌خانه ملی مهاجرت نشان می‌دهد که نرخ مهاجرت با شرایط اقتصادی ایران رابطه‌ای تنگاتنگ دارد. هرگاه وضعیت اقتصادی در ایران وضعیت بحرانی به خود گرفت مهاجرت در ایران افزایش پیدا کرد.
اگرچه روی نمودارها مقاطعی از سال‌های گذشته در 40 سال اخیر را با قله‌های مهاجرتی مواجه هستیم اما در چند سال اخیر به دلیل تداوم شرایط نامناسب اقتصادی و همچنین برخی رخدادهای سیاسی و اجتماعی با دوره‌ای طولانی از مهاجرت‌های گسترده مواجه شده‌ایم. مهاجرت گسترده نیروهای متخصص ایرانی تأثیر زیادی روی اقتصاد ایران گذاشته است. برخی کارشناسان معتقدند این مسئله موجب شده که وابستگی اقتصادی ایران به نفت افزایش یابد. علاوه بر این از‌دست‌دادن نیروی انسانی در‌حال‌حاضر به معضلی برای بسیاری از شرکت‌های ایرانی تبدیل شده است.
زیان ناشی از مهاجرت نیروی انسانی از تحریم بیشتر است
این روزها شرکت‌های زیادی به دنبال استخدام و نگهداشت یک نیروی کارآمد هستند. بزرگ‌ترین مشکل شرکت‌ها نگهداری نیروهایی است که استخدام می‌کنند. این مسئله در فضای استارتاپی ایران رنگ‌و‌بویی جدی‌تر دارد. در برخی از شرکت‌ها طول عمر نگهداشت نیرو به کمتر از یک سال رسیده است. این نیروها به محض حضور در شرکت و نمایش توانایی‌های‌شان آن را ترک می‌کنند و مقصد بیشترشان هم فضای کار خارج از ایران است.
این مسئله موجب شده که کمبود نیروی انسانی به فضای کار ایرانی ضربه بزرگی وارد کند. عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران می‌گوید: زیان ناشی از خروج نیروهای انسانی بسیار بالاتر از تحریم‌هاست و باید این مهم را سیاست‌گذار درک کند.
مرتضی افقه در گفت‌وگو با خبرآنلاین درباره افزایش مهاجرت از ایران گفت: من امروز دیگر از واژه فرار مغزها استفاده نمی‌کنم؛ چراکه ما امروز با تلاش صاحبان حرف و مشاغل روبه‌رو هستیم که قصد مهاجرت از ایران را دارند. وی گفت: به‌هر‌حال اگر تا چندی پیش این نخبگان بودند که از ایران می‌رفتند، امروز اهل فن و صاحبان حرفه و... در حال مهاجرت از ایران هستند و همین امر نشان می‌دهد سیاست‌های ما تا چه اندازه برای جذب نیروها و جوانانمان اشتباه بوده است. وی به ایده مهم دولت‌ها برای عبور از نفت و دستیابی به اقتصادی بدون وابستگی به نفت اشاره کرد و گفت: چه چیزی قرار است جایگزین نفت شود، وقتی نیروهای انسانی به‌درستی حفظ نشوند، طبیعی است وابستگی ما به نفت نه تنها کاهش نمی‌یابد بلکه دستخوش افزایش نیز خواهد شد و این خطر بزرگی برای آینده ایران است. به گفته وی بدون حضور نیروی انسانی نمی‌توان از نفت عبور کرد و متأسفانه سیاست‌های اقتصادی و سیاسی ما مبتنی بر حفظ نیروی انسانی نیست. افقه گفت: در این وضعیت حتی رفع تحریم کمکی به اقتصاد ایران نمی‌کند؛ چراکه ایران قادر نیست خود را در جاده توسعه نگه دارد.
افزایش مهاجرت وابستگی به نفت را افزایش می‌دهد
مسئله مهاجرت‌های گسترده فقط در حوزه نیروی انسانی محدود نمی‌شود. زیان ناشی از رفتن این متخصصان عرصه‌های مختلفی را هدف قرار داده است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران در این زمینه می‌گوید: بخش مهمی از افزایش انگیزه برای مهاجرت به ابهاماتی برمی‌گردد که در آینده اقتصاد ایران وجود دارد. مرتضی افقه درباره افزایش مهاجرت از ایران گفت: من امروز دیگر از واژه فرار مغزها استفاده نمی‌کنم؛ چراکه ما امروز با تلاش صاحبان حرف و مشاغل روبه‌رو هستیم که قصد مهاجرت از ایران را دارند.
وی گفت: به‌هر‌حال اگر تا چندی پیش این نخبگان بودند که از ایران می‌رفتند، امروز اهل فن و صاحبان حرفه و... در حال مهاجرت از ایران هستند و همین امر نشان می‌دهد سیاست‌های ما تا چه اندازه برای جذب نیروها و جوانانمان اشتباه بوده است. افقه گفت: بخش قابل‌ملاحظه‌ای از این تصویر، ناشی از ابهام در آینده اقتصادی کشور است، بحث دیگر هم فشار فرهنگی و اجتماعی دولت جدید بر مردم است. این استاد اقتصاد دانشگاه اضافه کرد: شاید صاحبان شرکت‌ها عمدتا با دلیل اقتصادی از ایران مهاجرت کنند اما باید بپذیریم بخش قابل‌توجهی از نخبگان و جوانان، به دلیل فشار و تنگ‌نظری مهاجرت می‌کنند. وی گفت: امروز هر کشوری لازم است خود را برای توسعه مهیا کند، چون اقتصاد عرصه جدید قدرت است و کشورهایی که حرفی برای گفتن دارند، قدرت اقتصادی لازم را باید داشته باشند. در چنین فضایی چطور می‌توان انتظار داشت که ایران بدون وجود اهل فن، صاحبان حرفه، نخبگان و... به توسعه دست یابد. وی به ایده مهم دولت‌ها برای عبور از نفت و دستیابی به اقتصادی بدون وابستگی به نفت اشاره کرد و گفت: چه چیزی قرار است جایگزین نفت شود، وقتی نیروهای انسانی به‌درستی حفظ نشوند، طبیعی است وابستگی ما به نفت نه‌تنها کاهش نمی‌یابد بلکه دستخوش افزایش نیز خواهد شد و این خطر بزرگی برای آینده ایران است. به گفته وی بدون حضور نیروی انسانی نمی‌توان از نفت عبور کرد و متأسفانه سیاست‌های اقتصادی و سیاسی ما مبتنی بر حفظ نیروی انسانی نیست. افقه گفت: در این وضعیت حتی رفع تحریم کمکی به اقتصاد ایران نمی‌کند؛ چراکه ایران قادر نیست خود را در جاده توسعه نگه دارد.
وی با اشاره به روش‌هایی مانند افزایش میزان وثیقه برای خروج دانشجویان پزشکی و ... گفت: این روش‌ها مضحک و خنده‌دار است. در دوره‌ای که در خارج از کشور تحصیل می‌کردم، بسیاری از افراد وثایق را با درآمدی که در خارج داشتند، آزاد کردند. افقه ادامه داد: این روش ساده‌لوحانه است که فکر کنند با افزایش وثیقه می‌توان جلوی مهاجرت نخبگان را گرفت. وقتی افرادی تصمیم می‌گیرند کشورشان را با همه تعلقات ترک کنند، به معنی آن است که واقعا دیگر امکان ادامه زندگی به لحاظ اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را ندارند. وی گفت: نه فقط این وثایق که وثایقی بالاتر از این هم بازدارنده نیست و باید ریشه‌های خروج و مهاجرت نخبگان، فعالان اقتصادی، صاحبان حرفه و تخصص و... برطرف شود.
او گفت: زیان ناشی از خروج نیروهای انسانی بسیار بالاتر از تحریم‌هاست و باید این مهم را سیاست‌گذار درک کند.
ریشه‌های مهاجرت
مهدی پازوکی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی نیز در گفت‌وگو با خبرآنلاین درباره ریشه‌های افزایش تمایل به مهاجرت از ایران گفت: متأسفانه سیاست‌های دولت کارایی چندانی را ندارد و ما شاهد هستیم که حتی کسانی که در حال فعالیت هستند و شغل دارند نیز نمی‌توانند از پس تأمین هزینه‌هایشان برآیند. وی گفت: کاش سیاست‌گذار به‌درستی به ما پاسخ بدهد و بگوید چرا نخبگان مهاجرت می‌کنند؟ اگر از من به‌عنوان معلم اقتصاد این سؤال را بپرسید، شما را به آمار بی‌کاری ارجاع می‌دهم. آماری که با توجه به سیاست‌های اشتباه دولتی در حال افزایش است. پازوکی در توضیح این مطلب ادامه داد: تصمیم سال گذشته وزیر سابق کار در‌خصوص حداقل حقوق، یکی از مهم‌ترین اقداماتی بود که بی‌کاری را تشدید کرد. مگر دولت نمی‌گوید طرفدار عدالت هستم؟
یکی از ناعادلانه‌ترین تصمیمات در همین دولت گرفته شده است. دو کارمند بازنشسته در یک سازمان وجود دارند. یکی بیمه تأمین اجتماعی است، به همین دلیل هفت درصد از حقوقش کسر می‌شود و دیگری که استخدام رسمی است با کسر ۱۱ درصد حقوقش روبه‌رو است. وی ادامه داد: از سوی دیگر حقوق کسی که بیمه تأمین اجتماعی است، ۳۸ درصد به اضافه ۵۵۰ هزار تومان زیاد شده و حقوق آن که استخدام بوده، ۱۰ درصد افزایش یافته است. این درک درستی از اقتصاد نیست. وی گفت: همه حرف ما این بود که دولت محترم فضایی را برای بازگشت ایرانیان خارج از کشور مهیا کند نه اینکه سیاست‌ها به‌گونه‌ای باشد که افراد داخل ایران نیز میل به مهاجرت داشته باشند.
