دور تند تقابل

شرق: آن‌گونه که پیش‌تر وبگاه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم اعلام کرده بود، نشست فصلی شورای حکام دیروز چهارشنبه ۱۶ نوامبر (۲۵ آبان)، ساعت ۱۰:۳۰ به وقت محلی در وین آغاز شد. در همین رابطه نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین نیز ساعاتی پیش از آغاز نشست در صفحه توییترش جزئیاتی را درباره برگزاری جلسه امروز شورای حکام بیان کرد. میخائیل اولیانوف در صفحه توییترش نوشت: «جلسه ماه نوامبر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک ساعت دیگر آغاز می‌شود. حساس‌ترین و مهم‌ترین موضوعات در دستور کار ایران، اوکراین و توافق تسلیحاتی آکواس [AUKUS] است». خبرگزاری فرانسه هم با استناد به اظهارات دیپلمات‌های غربی، مدعی شد پیش‌نویس قطع‌نامه‌ای انتقادی درباره برنامه هسته‌ای ایران از سوی آمریکا و تروئیکای اروپایی به شورای حکام آژانس ارائه شده است.

به گزارش این خبرگزاری، دو دیپلمات غربی روز سه‌شنبه مدعی شدند که آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان پیش‌نویس قطع‌نامه‌ای را به دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل ارائه کرده‌اند که از ایران به دلیل آنچه همکاری‌نکردن با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خوانده شده است، انتقاد می‌کند. پیش‌نویس این قطع‌نامه از ایران می‌خواهد به‌طور کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند. این پیش‌نویس به دنبال گزارشی از سوی آژانس مطرح شده است که در آن گفته شده بود‌ در تحقیقات بلندمدت آژانس درباره مواد هسته‌ای اعلام‌نشده در ایران، «هیچ پیشرفتی» حاصل نشده است. یک دیپلمات اروپایی دیگر هم در‌این‌باره گفت: «این قطع‌نامه شب سه‌شنبه ارائه شده است» که دیپلمات دیگری نیز گفته او را تأیید کرد. پیش‌نویس این قطع‌نامه که خبرگزاری فرانسه آن را رؤیت کرده است، تأکید می‌کند که «اقدام ایران به عمل‌کردن به تعهداتش ضرورت و فوریت دارد».

‌مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم در پیامی پس از جلسه دیروز چهارشنبه شورای حکام ابراز امیدواری کرد که نشست آژانس و ایران برای رسیدگی به مسائل پادمانی باقی‌مانده انجام شود. رافائل گروسی در صفحه توییترش درباره مباحث مطرح‌شده در جلسه دیروز شورای حکام نوشت: «آمادگی آژانس برای همکاری با ایران برای رسیدگی به مسائل پادمانی باقی‌مانده را دوباره اعلام کردم. امیدوارم نشست فنی برنامه‌ریزی‌شده‌مان با ایران برگزار شود‌ اما مایلم تأکید کنم که این نشست باید بر شفاف‌سازی مؤثر و حل‌وفصل این مسائل معطوف باشد». در‌عین‌حال رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی‌ چهارشنبه در کنفرانس خبری خود ادعا کرد: «فعالیت‌های زیادی در ایران جریان دارد که ما از آنها چیزی نمی‌دانیم». وی ادامه داد: «من آمادگی خود برای همکاری با ایران جهت حل‌وفصل مشکلات پادمانی حل‌نشده را ابراز کرده‌ام. امیدوارم که دیدار فنی‌مان با ایران وقوع یابد». وی در پاسخ به این سؤال که آیا شورای حکام برای رسیدن به نتیجه می‌تواند ایران را تحت فشار بیشتری بگذارد؟ گفت: «این مسائل قرار نیست از بین بروند. ایران چه با قطع‌نامه و چه بدون آن وظیفه دارد اطلاعاتی را که به آن نیاز داریم، در اختیارمان بگذارد. ما ماه‌های زیادی است که در انجام این کار ناموفق بوده‌ایم». مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پاسخ به این سؤال که آیا برنامه هسته‌ای ایران از کنترل خارج است، بیان کرد: «من از لفظ خارج از کنترل» استفاده نمی‌کنم، اما پیشرفت در آن مشهود است به‌طوری‌که همه متوجه آن شده‌اند. این باعث مهم‌ترشدن مسائل می‌شود». وی در ادامه عنوان کرد که بازگشت به برجام از دیدگاه اطمینان‌حاصل‌کردن از اینکه ایران به‌طور غیرقانونی اورانیوم ذخیره نکرده باشد، سخت خواهد بود. این مقام ارشد آژانس اظهار کرد: «اگر ایران دسترسی فوق‌العاده به سوابق و پرسنل ارائه دهد، اطلاع‌یافتن از فعالیت‌های هسته‌ای ایران در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ غیر‌ممکن نخواهد بود». گروسی درخصوص ازسرگیری کامل فعالیت‌های بازرسی آژانس در ایران تصریح کرد: «ابتدا باید ببینیم اطلاعات قدیمی که توسط سیستم‌های آژانس اتمی جمع شده بودند، هنوز در دسترس هستند یا نه. سپس باید راهی پیدا کنیم تا شکاف به‌وجود‌آمده را پر کنیم». وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: «اگر ما جواب برخی از سؤالات فنی در رابطه با مشکلاتی که مطرح کرده‌ایم را از سوی ایران دریافت کنیم، آن‌وقت من با خوشحالی این اطلاعات را منعکس خواهم کرد». مدیر کل آژانس همچنین تأکید کرد: «پرونده تحقیق درخصوص سه سایت مخفیانه ایران بسته نخواهد شد مگر اینکه آژانس به پاسخ‌هایی دست یابد».

‌تهران چه گفت؟

در مقابل همه ادعاها و حواشی که با آغاز نشست فصلی شورای حکام آژانس علیه ایران مطرح است، مقامات داخلی در کشور نگاه دیگری به سیر تحولات دارند. در همین راستا محمد اسلامی در حاشیه جلسه دیروز چهارشنبه هیئت دولت در جمع خبرنگاران با بیان اینکه سیاست فشار حداکثری و اتهام‌پراکنی عیله جمهوری اسلامی توسط استکبار و صهیونیسم امری طبیعی است، اظهار کرد: «این جریان معتاد به تحریم و اجرای این سیاست مندرس است و پیش‌نویس قطع‌نامه‌ای که مطالب بسیار ناصوابی در آن قرار دارد که می‌دانند حقیقت ندارد، از نظر ایران مردود است». رئیس سازمان انرژی اتمی افزود: «مهم این است که جمهوری اسلامی برای پیشبرد برنامه توسعه هسته‌ای خود برنامه مصوب و اعلام‌شده و مدون دارد و در همین چارچوب فعالیت خود را انجام می‌دهد». اسلامی تصریح کرد: «موضوعی که اهمیت دارد این است که وزارت خارجه بحث تداوم مذاکرات را پیگیری می‌کند و به اشکال گوناگون در دست اقدام است. آنچه به سازمان انرژی اتمی مربوط می‌شود، این است که موارد ادعایی و اتهامی پاسخ داده شود و اگر حسن نیت می‌داشتند و قرار بود مذاکرات را تداوم ببخشند، طبیعی بود که قطع‌نامه‌ای با این ابعاد را ارائه نمی‌کردند». وی گفت: «امیدوار هستیم که با توجه به حسن نیت و صداقتی که جمهوری اسلامی داشته و پاسخ‌هایی منطقی و مستدلی که به آنها ارائه داده، کارساز واقع شود و اجازه بدهند مسیر طبیعی و غیر‌سیاسی و روش حرفه‌ای باشد و ضوابط پادمان ملاک باشد تا بتوانند از آن نتیجه بگیرند».

البته محمد اسلامی در بخش مهمی از سخنان خود تأکید کرد که فعلا سفری از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران در دستور کار نیست؛ گفته‌ای که در تضاد با مواضع دوشنبه هفته جاری ناصر کنعانی قرار داشت. سخنگوی وزارت خارجه عنوان کرد: «توافقی صورت گرفته که هیئتی از آژانس به ایران سفر کند و گفت‌وگوها و مذاکرات را با هم ادامه دهند. چون بخشی از مسائل مرتبط با آژانس به موضوعات مذاکرات رفع تحریم‌ ارتباط دارد، متأسفانه کمافی‌السابق برخی طرف‌هایی هستند که تلاش می‌کنند بر روند مذاکرات فنی ایران با آژانس تأثیرات منفی بگذارند و روند مذاکرات را مخدوش کنند. این رفتار غیرسازنده، جدید نیست و قبلا هم شاهد چنین رفتارهایی بوده‌ایم». علاوه بر مغایرت و تضاد گفته‌های رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و سخنگوی وزارت امور خارجه درباره سفر هیئتی به ایران، رافائل گروسی هم دیروز چهارشبه به این گفته اسلامی واکنش نشان داد. بر‌اساس گزارش العربیه، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخصوص لغو سفر هیئتی از آژانس به تهران که محمد اسلامی از آن خبر داد، تأکید کرد: «هیچ تصمیمی در این زمینه به آژانس ابلاغ نشده است». گروسی گفت: «از ایران می‌خواهیم که توضیحات بیشتری در این زمینه ارائه دهد؛ زیرا لغو سفر اوضاع را بدتر می‌کند و به معنای تحقق‌نیافتن هرگونه پیشرفت است».

این ادعای اسلامی در حالی از زبان او مطرح می‌شود که در پی گفت‌وگوها و توافقات صورت‌گرفته بین رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و مدیر کل آژانس، هفته گذشته هیئتی فنی از ایران به وین سفر کرد و مذاکراتی فنی را با آژانس با هدف رسیدن به رویه‌ای برای حل اختلافات پادمانی انجام داد. کما‌اینکه دراین‌باره ناصر کنعانی دوشنبه جاری و در نشست خبری هفتگی خود اعلام کرد: «ارتباط مستقیم و غیرمستقیم ایران و مشخصا سازمان انرژی اتمی ایران با مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادامه دارد. هیئتی از جمهوری اسلامی ایران هفته گذشته به وین سفر کرد و با مقامات آژانس گفت‌وگو و تبادل نظر داشت. جمهوری اسلامی ایران به تلاش‌های سازنده خودش در ارتباط با آژانس به منظور حل‌وفصل سؤالات و ابهامات پادمانی ادامه می‌دهد و در همین چارچوب گفت‌وگوها با آژانس صورت گرفته و ادامه دارد و طرفین برای برداشتن گام‌های بعدی توافقاتی را انجام داده‌اند».

در همین حال حسین امیرعبداللهیان نیز دیروز چهارشنبه گریزی به مذاکرات هسته‌ای زد. وزیر امور خارجه در حاشیه جلسه هیئت دولت گفت: «به طور مستمر تبادل پیام با طرف آمریکایی وجود دارد و آخرین تبادل پیام ما در کمتر از ۷۲ ساعت گذشته بوده است‌». حسین امیرعبداللهیان درباره آخرین اخبار از مذاکرات احیای برجام، اظهار کرد: «آمریکا ریاکارانه عمل می‌کند. به طور مستمر تبادل پیام با طرف آمریکایی انجام می‌شود. آخرین تبادل پیام ما در کمتر از ۷۲ ساعت گذشته بوده است‌».

او ادامه داد: «آمریکا از طریق برخی وزرای خارجه پیام داده و برای مذاکرات عجله دارند؛ اما ریاکارانه راب مالی در مصاحبه خود می‌گوید مذاکرات در اولویت ما نیست و اشاره می‌کند به تحریکاتی که می‌خواهند نسبت به کف خیابان و اغتشاش در ایران داشته باشند». امیرعبداللهیان افزود: «هدف آمریکا مشخص است. آنها می‌خواهند اعمال فشار کنند تا ما از خطوط قرمز خود عدول کنیم؛ اما منافع ملی مردم برای ما مهم است و از آن تخطی نخواهیم کرد؛ اما برای عبور از تحریم‌ها در مسیر مذاکرات به طور جدی به کار خود ادامه خواهیم داد. امکان توافق برجام با همه ضعف و قوت خود در مذاکراتی که در ماه‌های گذشته انجام شده، وجود دارد. در‌صورتی‌که طرف‌های دیگر به تعهدات خود عمل کرده و برجام برای ما خوب کار کند، از این فرصت استفاده خواهیم کرد. ما برای مذاکره، مذاکره نکرده‌ایم؛ بلکه برای نتیجه، مذاکره کرده‌ایم. به راب مالی و مقامات آمریکایی توصیه می‌کنم دست از ریاکاری بردارند».

فارغ از رویکرد تهران به نظر می‌رسد شورای حکام با تحریک آمریکا و تروئیکای اروپایی مجددا عزم خود را برای تصویب و صدور قطع‌نامه جدید علیه پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران جزم کرده‌اند؛ اما در‌این‌بین آنچه تعیین‌کننده سیر حوادث آینده خواهد بود، به واکنش تهران در برابر این قطع‌نامه باز‌می‌گردد. همان‌گونه که قطع‌نامه پیشنهادی قبلی آمریکا و تروئیکای اروپا علیه ایران که ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ در نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به تصویب رسید، با واکنش تند تهران مواجه شد. در این راستا سازمان انرژی اتمی برخی از همکاری‌های فراپادمانی با آژانس از‌جمله فعالیت‌ دوربین‌های فراپادمانی، دستگاه اندازه‌گیری برخط سطح غنا OLEM و فلومتر این نهاد (آژانس) را در تأسیسات هسته‌ای قطع کرد. در‌عین‌حال این سازمان در گامی دیگر نصب سانتریفیوژهای پیشرفته را هم عملیاتی کرد؛ بنابراین تکرار واکنش مشابه احتمال تشدید تنش سیاسی و دیپلماتیک با محوریت پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران را به دنبال دارد. از‌این‌رو این تأکید کارشناسی وجود دارد که برگزیدن «تعامل یا تقابل» با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سایه صدور قطع‌نامه از سوی جمهوری اسلامی ایران می‌تواند در «تعمیق یا تعدیل» مسئله کنونی مؤثر باشد؛ این نکته‌ای بود که جلال میرزایی در گفت‌وگویی که با «شرق» داشت، بر آن صحه گذاشت و در این راستا بر این باور بود که با در نظر گرفتن مجموعه‌ای از شرایط، مشکلات و پرونده‌های متعددی که در حوزه سیاست خارجی برای جمهوری اسلامی ایران باز شده است، تهران دیگر مانند گذشته از پتانسیل سیاسی و دیپلماتیک لازم برای تقابل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شورای حکام برخوردار نیست. نماینده ادوار مجلس معتقد است که موتور محرکه لازم در زمینه تقابل با قطع‌نامه شورای حکام برای دولت رئیسی ایجاد نشده است. تحلیلگر مسائل بین‌الملل یادآور می‌شود که دولت رئیسی هم با در نظر گرفتن وضعیت خطیر و حساس کنونی باید منطقی‌ترین سناریو یعنی تعامل را برگزیند؛ چرا‌که این دولت به تبعات مخرب هرگونه اقدام تقابلی از سوی سازمان انرژی اتمی و دولت رئیسی در برابر قطع‌نامه شورای حکام واقف است که می‌تواند مشکلات را از این هم عمیق‌تر کند. به موازاتش یوسف مولایی هم در گپ‌و‌گفتی که با «شرق» داشت، معتقد بود که چالش کنونی ایران و آژانس که یک چالش حقوقی با رویکرد سیاسی است، هر بار لحن قطع‌نامه‌های شورای حکام علیه تهران را «الزام‌آورتر، تحکمی‌تر و تمکینی‌تر» می‌کند. با این استدلال حقوقی، او تأکید دارد که ایران رفته‌رفته باید به سمت همکاری با آژانس پیش برود و اگر در مقابل، ایران به دنبال واکنش متقابل در برابر صدور قطع‌نامه باشد، بی‌شک «بحران هسته‌ای» به «ابربحران» بدل خواهد شد که مواجهه با آن دشوار خواهد بود.