غرب در برابر غرب؟

آرش فرحزاد: رئیس‌جمهور ایالات متحده که تحت فشارهای داخلی و خارجی با ارسال محدود تجهیزات نظامی سنگین به اوکراین موافقت کرده، این‌بار و با وجود درخواست‌های مجدد مقام‌های اوکراینی برای پشتیبانی هوایی، جو بایدن صراحتا به خبرنگاران گفته که قصد ندارد جنگنده‌های اف-۱۶ در اختیار اوکراین بگذارد. رئیس‌جمهور آمریکا گفت که درمورد آخرین درخواست‌ اوکراین برای دریافت سلاح‌های پیشرفته به‌منظور دفاع از خود در برابر روسیه، با ولودیمیر زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین، گفت‌وگو خواهد کرد. اوکراین می‌گوید برای به‌دست‌گرفتن کنترل آسمان خود نیاز به بازسازی نیروهای هوایی خود دارد و نمی‌تواند با یگان جت‌های روسی باقی‌مانده از دوران شوروی سابق، مقابل نیروی هوایی روسیه بایستد. مخالفت آمریکا با این درخواست اوکراین همسو با سیاست آلمان است که روز گذشته صدراعظم از خودداری کشورش برای تحویل جنگنده به اوکراین گفته بود.

اولاف شولتس صدراعظم آلمان، علت مخالفتش با این کار را پرهیز از شدت‌بخشیدن به جنگ اوکراین و احتمال رویارویی مستقیم میان روسیه و ناتو عنوان کرده است. شولتس پیش از این هم بر سر ارسال تانک‌های لئوپارد به اوکراین همین موضوع را به عنوان دلیل مخالفت خود اعلام کرده بود اما در نهایت با ارسال این تانک‌ها به اوکراین موافقت کرد. جنگنده اف-۱۶ به طور گسترده‌ای یکی از 

قابل اعتمادترین جت‌های جنگنده جهان محسوب می‌شود که کشورهایی مانند بلژیک و پاکستان هم از آن استفاده می‌کنند. این جنگنده‌ها به نسبت جت‌های جنگی دوران شوروی جهش قابل توجهی در ادوات نظامی اوکراین به شمار می‌آید. جت‌های فعلی اوکراین مربوط به دوران قبل از اعلام استقلال این کشور از اتحاد جماهیر شوروی است و بیش از ۳۰ سال پیش ساخته شده بودند. بایدن بارها درخواست‌های اوکراین برای در اختیار قراردادن جت‌های جنگنده اف-۱۶ را رد کرده و در عوض بر ارائه پشتیبانی نظامی در مناطق دیگر متمرکز شده است. آمریکا هفته گذشته اعلام کرد که ۳۱ تانک آبرامز به کی‌یف خواهد داد و بریتانیا و آلمان نیز اعلام کردند حمایت‌های مشابهی پیش می‌گیرند. آندری ملنیک، معاون وزیر امور خارجه اوکراین، از این تصمیم استقبال کرد اما از متحدانش خواست «ائتلافی برای جت‌های جنگنده» ایجاد کنند و جت‌های یوروفایتر و جنگنده‌های فرانسوی و سوئدی را در اختیار اوکراین قرار دهند.

روز گذشته دمیترو کولبا وزیر امور خارجه اوکراین گفت که این کشور در مرحله اول تحویل تجهیزات رزمی سنگین، ۱۲۰ تا ۱۴۰ تانک را از ائتلافی متشکل از ۱۲ کشور غربی دریافت خواهد کرد. کولبا اضافه کرد این تانک‌ها شامل تانک‌های لئوپارد ۲ آلمانی، چلنجر ۲ بریتانیایی و ام ۱ آبرامز آمریکایی می‌شود. او همچنین گفت که اوکراین روی دریافت تانک‌های فرانسوی لکلرک که پیش‌تر توافق شده حساب می‌کند. مشخص نیست این تانک‌ها چه زمانی به صورت رسمی در جبهه‌های جنگ دیده خواهند شد. وزیر خارجه اوکراین جدولی زمانی برای تحویل‌ هیچ‌کدام از تانک‌‌ها اعلام نکرده است. این در حالی است که برای عملیاتی‌شدن تانک‌ها و آموزش خدمه نیز مدتی زمان لازم است. نظامیان اوکراینی دهه‌هاست که تنها کار با تانک‌های تی۷۲ روسی را فراگرفته‌اند.

صدراعظم آلمان اخیرا در مصاحبه‌ای با «تاگس اشپیگل» گفت که بحث در مورد ارسال کمک‌های نظامی دیگر به اوکراین در حالی که آنها به تازگی متعهد به ارسال لئوپارد ۲ شده بودند، «بیهوده به نظر می‌رسد». اولاف شولتس همچنین تأکید کرد که ائتلاف نظامی ناتو با روسیه در جنگ نیست و «هیچ جنگی بین ناتو و روسیه وجود ندارد. ما اجازه چنین تشدید تنشی را نخواهیم داد». شولتس در بخشی دیگر از گفت‌وگوی خود گفت: «مسئله هواپیماهای جنگنده حتی مطرح نیز نشده است. من فقط می‌توانم این توصیه را بکنم که نباید با مسئله تسلیحات جنگی همچون مزایده برخورد کرد. صحبت از مواردی که هنوز به صورت جدی مطرح نشده‌اند، اعتماد شهروندان به تصمیمات دولت را تضعیف می‌کند». مسکو ناتو را به «جنگ نیابتی» متهم کرده است و اعضای ائتلاف، از جمله ایالات متحده و آلمان، تمایلی به ارسال کمک‌های نظامی که می‌تواند منجر به تشدید درگیری شود، ندارند. امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه هم پس از اظهارات صدراعظم آلمان، این دیدگاه را تکرار کرد و گفت که اگرچه در مورد حمایت از اوکراین تردیدی ندارد، اما نباید اوضاع را بیشتر شعله‌ور کند و توانایی فرانسه برای دفاع از خود را محدود کند. سایر کشورهای اتحادیه اروپا از جمله هلند هنوز پاسخ قطعی در مورد ارسال جت‌های جنگنده نداده‌اند. با این حال، لهستان اعلام کرده است که برای تأمین جت‌های جنگنده با ناتو هماهنگ می‌شود. آلمان پس از چند هفته تردید سرانجام هفته گذشته اعلام کرد ۱۴ دستگاه تانک لئوپارد ۲ خود را به اوکراین می‌فرستد و به سایر کشورها نیز اجازه خواهد داد تا چنین کاری را انجام دهند. کرملین این اقدام را «تحریک آشکار» نامیده و محکوم کرده بود. تصمیم برای ارسال تانک‌های آلمانی به اوکراین با تصمیم مشابهی از سوی دولت آمریکا برای ارسال تانک‌های آبرامز برای ارتش اوکراین هم‌زمان بود. رسانه‌ها گزارش کرده بودند که برلین ارسال تانک‌های خود را منوط به ارسال تانک‌های آمریکا کرده بود. در پی این اقدامات ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، ضمن قدردانی از برلین و واشنگتن خواستار درخواست تسلیحات بیشتر از جمله هواپیماهای جنگنده و موشک‌های دوربرد شده بود. اولاف شولتس در مصاحبه تازه خود همچنین گفت‌وگو با ولادیمیر پوتین را برای خاتمه‌دادن به جنگ «ضروری» خوانده است. او با این حال اضافه کرد: «البته این نیز واضح است که تا زمانی که روسیه با تهاجم بی‌امان به جنگ ادامه دهد، وضعیت فعلی تغییر نخواهد کرد». تعداد فزاینده‌ای از کشورهای غربی در پی حمله روسیه به اوکراین، شروع به ارسال تسلیحات سنگین به این کشور مورد تهاجم کرده‌اند و فرانسه نیز در حال ارسال شماری تسلیحات توپخانه‌ای به اوکراین است. به گزارش خبرگزاری فرانسه، سباستین لکورنو، وزیر دفاع فرانسه، اعلام کرد که آن کشور ۱۲ سامانه توپخانه دیگر و تجهیزات تازه دفاع هوایی به اوکراین تحویل خواهد داد تا جبهه مبارزه با مهاجمان روس را تقویت کند. لکورنو در یک نشست خبری مشترک در پاریس با اولکسی رشنیکوف همتای اوکراینی خود، گفت این سامانه‌های توپخانه‌ای که به ۱۸سامانه تحویل داده‌شده پیش از این اضافه شده است، با یک بودجه ۲۰۰میلیون‌یورویی از سوی فرانسه تأمین مالی خواهند شد. فرانسه با وجود این کمک‌ها، هنوز با ارسال تانک‌های لکلارک به اوکراین موافقت نکرده است. این در حالی است که فرانسه هفته‌ها برلین را تحت فشار قرار داده بود که تانک لئوپارد ۲ ساخت آلمان را برای اوکراین ارسال کند و به متحدانش اجازه دهد این نوع تانک‌ها را به کی‌یف تحویل دهند. پاریس همچنین یک رادار زمینی پیشرفته به کی‌یف خواهد داد که قادر است هواپیماها، از جمله پهپاد‌های دشمن را تا مسافت‌ ۲۵۰کیلومتری شناسایی کند.

این فناوری در ضمن می‌تواند با تشخیص موشک یا آتش توپخانه دشمن، به سربازان خودی هشدار دهد. به گفته وزیر دفاع فرانسه، این کشور علاوه‌ بر اینها، در حال کار با متحدانش است تا برای سامانه دفاع زمین به هوای کروتال نیز موشک‌های بیشتری به اوکراین ارائه دهند.

رویترز نیز گزارش داده بریتانیا اعتقاد ندارد که فرستادن جت‌های جنگنده این کشور به اوکراین مفید است. سخنگوی ریشی سوناک، نخست‌وزیر بریتانیا گفت: «جت‌های جنگنده بریتانیا بسیار پیچیده‌اند و آموزش پرواز با آنها ماه‌ها طول می‌کشد. او گفت با توجه به این موضوع، معتقدیم که فرستادن این جت‌ها به اوکراین عملی نیست».

اختلاف  تاریخی پاریس-برلین

جنگ اوکراین بدون تردید روند تاریخی در اروپا را تغییر داده و تنش‌های تاریخی و پنهان در روابط فرانسه و آلمان، دو متحد اروپایی را آشکارتر از همیشه کرده است. هرچند امانوئل مکرون و اولاف شولتس تلاش می‌کنند در زمینه انرژی و مسائل نظامی خود را همسو نشان دهند اما به نظر می‌رسد ۶۰ سال پس از عقد «پیمان الیزه» همچنان شکاف‌های عمیق بین دو کشور وجود دارد. به گفته «لوک ون میلار» مورخ و تحلیلگر سیاسی، ۲۴ فوریه ۲۰۲۲، اولین روز حمله روسیه به اوکراین از لحاظ تاریخی با فروپاشی دیوار برلین و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی قابل مقایسه است، رویدادی که همچون سال ۱۹۸۹ یکی از مهم‌ترین پایه‌های ثبات قاره سبز، اتحاد «آلمان و فرانسه» را به خطر انداخته است. آلمان و فرانسه در دو قرن پیشین دست‌کم سه بار در جنگ‌های بزرگ مقابل هم صف‌آرایی کرده‌اند. حمله امپراتوری پروس به فرانسه در ۱۸۷۰، جنگ جهانی اول و سرانجام آخرین جنگ جهانی. با این حال آشتی بین دو کشور پس از همین جنگ‌ها خصوصا جنگ دوم جهانی، مهم‌ترین عامل ثبات و تشکیل اتحادیه اروپا شد. این بار اما اختلافات بین دو کشور، در درجه اول ناشی از اختلافات در صحن اتحادیه اروپاست. مدت‌ها پیش از آغاز جنگ اوکراین، کشورهای حوزه بالتیک بودند که نسبت به خطرات روسیه ولادیمیر پوتین هشدار دادند اما نه آلمان و نه فرانسه این هشدارها را آن‌چنان که باید جدی نگرفتند. زمان ثابت کرد که ترس این کشورها از روسیه بی‌دلیل نبوده است. «سوفی پورنشلگل» تحلیلگر سیاسی می‌گوید مهم‌ترین اثر جنگ اوکراین، «آشکارکردن تنش‌های تاریخی بین آلمان و فرانسه است». تنش‌هایی که باعث شد پاییز گذشته نشست وزرای خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا، به تعویق بیفتد.

در ۲۲ ژانویه هم با وجود اینکه رهبران آلمان و فرانسه به مناسبت شصتمین سالگرد معاهده الیزه با هم دیدار کردند اما این نشست نیز بدون توافق بر سر «برنامه‌های بلندپروازانه اتحادیه اروپا» به پایان رسید. تضعیف نیروی محرکه و راهبردی فرانسه ـ آلمان در رأس این اتحادیه و تنش‌های بین دو کشور سؤالی مهم را مطرح می‌کند: آیا با توجه به تغییرات سریع جهان و اروپا، رهبران فرانسه و آلمان همچنان می‌توانند انسجام و ثبات اتحادیه اروپا را حفظ کنند؟

اهمیت این دو کشور در اتحادیه اروپا از آن جهت است که فرانسه و آلمان در مجموع ۴۲ درصد از تولید ناخالص داخلی اتحادیه اروپا را در اختیار دارند؛ به عبارتی دیگر نزدیک به نیمی از این نرخ مهم نشان‌دهنده قدرت اقتصادی کشورهاست. دیگر اعضای اتحادیه اروپا، ۲۵ کشور، با هم تنها ۵۸ درصد تولید ناخالص داخلی را بر عهده دارند. بی‌دلیل نیست که «گونزالس لایا» رئیس دانشکده روابط بین‌الملل پاریس و وزیر پیشین خارجه اسپانیا می‌گوید که «مشارکت آلمان و فرانسه برای حفظ ثبات و ارائه سیاست‌های منسجم اروپایی الزامی است». این در حالی است که به گفته لایا، در حال حاضر چنین «مشارکتی بین دو کشور وجود ندارد». گونزالس لایا می‌گوید: «هر کدام از این کشورها، آلمان و فرانسه، ریتم متفاوتی در زمینه‌های سیاسی و اقتصادی دارند». او می‌گوید در سال‌های اخیر شاهد نوعی «ناهم‌زمانی و عدم هماهنگی» بین دولت و ملت‌های آلمان و فرانسه هستیم. به گفته لایا «هرچند جنگ اوکراین امانوئل مکرون را قانع کرد تا موقتا دست از فعالیت‌های خود در زمینه تشکیل ارتش مستقل بکشد» اما اختلافات عمیق بین آلمان و فرانسه نشان می‌دهد همان‌گونه که مکرون در سال ۲۰۱۹ گفت، «ناتو از نگاه رئیس‌جمهوری فرانسه همچنان دچار مرگ مغزی است». جلسات اخیر نشست سران اروپایی نشان می‌دهد که رهبران دو کشور آلمان و فرانسه غالبا دو جهت کاملا مخالف را دنبال می‌کنند. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، با سیاست‌ها و خواست کشورهای جنوب اروپا همراه است و اولاف شولتس، صدراعظم آلمان، سیاست‌های کشورهای حوزه بالتیک و شمال اروپا را که عضو اتحادیه اروپا هستند، دنبال می‌کند. این دوگانه می‌تواند در درازمدت قدرت تصمیم‌گیری درباره طرح‌های مهم و اثرگذار اتحادیه اروپا را کاهش دهد.