نسل‌کشی در غیاب جهان دوقطبی

شرق: جنگ بالکان از تبعات فروپاشی بلوک شرق و از‌بین‌رفتن نظام دوقطبی در جهان بود. در این جنگ بود که اروپا برای نخستین‌بار پس از جنگ دوم جهانی شاهد شنیع‌ترین جرائم بین‌المللی مثل نسل‌کشی و جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت بود. کمی پس از این، جهان شاهد نسل‌کشی گسترده در آفریقا بود. هم‌زمانی این فجایع با غیبت نظام دوقطبی، ضرورت توجه به سازوکاری برای پاسخ عملی به این حوادث را مطرح کرد. تلاش‌های سازمان ملل متحد و نهادهای دیگر و همچنین توجه خاص حقوق‌دانان بین‌المللی به این موضوع سبب شکل‌گیری دو دیوان بین‌المللی کیفری برای رسیدگی به جرائم ارتکابی در یوگسلاوی سابق و رواندا شد. در میان حقوق‌دانانی که نقش پررنگی در تدوین اوصول مربوطه در این زمینه داشتند، دو چهره بیشتر مطرح بودند: پروفسور محمود شریف‌بسیونی و پروفسور آنتونیو کاسسه. به‌تازگی کتابی با عنوان «حقوق بین‌الملل کیفری» با ترجمه حسین پیران در نشر نو منتشر شده که نوشته کاسسه و پائولا گایتا‌ست. آنتونیو کاسسه که یکی از نویسندگان کتاب است، استاد ایتالیایی حقوق بین‌الملل است که در سال 2011 از دنیا رفت. او در گستره حقوقی بین‌المللی چهره‌ای مشهور است و در ایران هم شناخته شده است. پیش‌تر اغلب آثار او به فارسی ترجمه شده‌ بودند. کاسسه تا دهه 1990 میلادی عمدتا در زمینه حقوق بین‌الملل عمومی به تحقیق و تدریس و نوشتن مشغول بود و از دهه 90 توجه خود را به موضوع خاص حقوق بین‌الملل کیفری معطوف کرد. او آثار زیادی در زمینه‌های حقوق بین‌الملل و حقوق بین‌الملل کیفری به زبان‌های انگلیسی، فرانسه و ایتالیایی نوشته است. مترجم در بخشی از دیباچه کتاب توضیحاتی درباره حقوق بین‌المللی کیفری داده و از‌‌جمله به این نکته اشاره کرده که حقوق بین‌الملل کیفری شاخه‌ای ترکیبی از حقوق بین‌الملل عمومی است که در‌عین‌حال مفاهیم، اصول و تعابیر حقوقی منتج از حقوق کیفری داخلی و حقوق بشر و حقوق بشردوستانه بارورش کرده است. این شاخه از حقوق عمدتا با محاکمات نورنبرگ پس از جنگ جهانی دوم مورد توجه قرار گرفت و در این محاکمات، مسئولیت کیفری فرد در صحنه بین‌المللی استقرار یافت. حقوق بین‌الملل کیفری ضمن منع افعالی خاص همچون «جنایت جنگی» و «جنایت علیه بشریت»، مسئولیت کیفری را بر افرادی که مرتکب چنان افعالی می‌شوند، تحمیل می‌کند. اگر تا پیش از این، مسئولیت بمباران غیرنظامیان، به‌عنوان عملی خلاف قانون، متوجه دولتی بود که نیروهایش دست به بمباران زده بودند، از این پس عمل مزبور جنایت جنگی به‌شمار می‌رود و آمران و مباشران حمله به غیرنظامیان نیز مشمول مسئولیت کیفری خواهند بود. تأسیس دیوان بین‌الملل کیفری (ICC) حرکتی شگرف است به‌سوی تحول و تکامل مجموعه‌ای از قوانین کیفری بین‌المللی به‌معنای واقعی آن. بنابراین با اطمینان می‌توان ادعا کرد اکنون به‌ سمت تکوین یک مجموعه کامل قانونی در این حوزه پیش می‌رویم. کاسسه در سال 2003 کتابی مهم در زمینه خاص حقوق بین‌الملل کیفری منتشر کرد که به‌عنوان متنی مرجع مورد توجه قرار گرفت. آن کتاب درواقع ویراست اول همین کتابی است که به فارسی منتشر شده است. ویراست دوم کتاب در سال 2008 منتشر شد و در‌نهایت در سال 2011 و پس از درگذشت کاسسه گروهی از همکاران و شاگردان او تصمیم به ارائه نسخه جدیدی از کتاب گرفتند. ترجمه حسین پیران بر اساس همین نسخه صورت گرفته و آن‌طور‌که خودش می‌گوید حاصل کار گروهی از بهترین متخصصان این رشته از حقوق بین‌الملل است. اگرچه این کتاب به لحاظ کلی بر مبنای ویراست اول و دوم کتاب کاسسه تهیه شده، اما به نوبه خود «کتابی نو» است و مترجم می‌گوید از این نظر نیاز به ترجمه‌ای مستقل و روزآمد داشته است. او معتقد است این کتاب در موضوع خاص حقوق بین‌الملل کیفری اثری است جامع؛ کمتر نکته‌ای در این رشته وجود دارد که در این کتاب به آن پرداخته نشده باشد. استفاده مناسب و جابه‌جا از رویه قضائی و اشارات لازم به اسناد بین‌المللی ذی‌ربط، غنایی خاص به مباحث کتاب داده است. کتاب به‌گونه‌ای تنظیم شده که نیازهای دست‌اندرکاران و به‌ویژه دانشجویان این رشته را به شکلی کامل برآورده کند. موضوعات و اصول حقوق کیفری با دقت و روشنی کامل تبیین شده است. این موضوعات و اصول، خاص حقوق بین‌الملل کیفری نیست و مفاهیم و دکترین‌های کیفری در حقوق داخلی را نیز شامل شده و نکاتی دست اول را درباره آخرین تحولات در این رشته به دست می‌دهد».

حقوق بین‌الملل کیفری، آنتونیو کاسسه و پائولو گایتا، ترجمه 

حسین پیران، نشر نو