زنگ خطر جنگ داخلی

علی سالم- گزارش‌ها از سودان نشان می‌دهند که ارتش این کشور در نبرد با شبه‌نظامیان نیروهای پشتیبانی سریع، موفق شده است این نیروها را در سراسر این کشور به عقب براند؛ با این حال همه‌چیز حاکی از ادامه درگیری‌هاست. بسیاری از پایگاه‌های شبه‌نظامیان نیز یکشنبه هدف حمله ارتش قرار گرفتند. اتحادیه پزشکان سودان به رسانه‌ها گفته‌اند که از زمان آغاز درگیری‌ها در سودان تاکنون، دست‌کم ۹۷ غیرنظامی کشته و ۳۶۵ نفر زخمی شده‌اند.

نیروهای ارتشی وفادار به ژنرال عبدالفتاح برهان، رئیس شورای حکومت انتقالی، چندین هفته است که در یک جنگ داخلی با شبه‌نظامیان عضو نیروهای پشتیبانی سریع به رهبری ژنرال محمد حمدان داگالو، معروف به «حمدی» درگیرند. محمد حمدان داگالو هم‌زمان معاون ژنرال برهان هم هست. این دو ژنرال یک سال و نیم پیش، ماه‌ها پس از سقوط عمر البشیر، دیکتاتور پیشین سودان، با هم پیمانی امضا کردند تا در تشکیل دولت موقت انتقالی در سودان همکاری کنند. هر دو ژنرال و نیروهای آنها در سال ۲۰۱۹ در سقوط عمر البشیر نقش مهمی داشتند اما اندک‌اندک اختلاف‌های آنان چنان زیاد شد که گروه‌های مسلح تحت فرماندهی آنها به جنگ رودررو با هم وارد شدند. نظامیان حامیان حمدی می‌گویند فرمانده آنها شایسته‌تر از آن است که معاون عبدالفتاح برهان باشد.

ساعت‌ها پس از نزاع میان نیروهای ارتش و شبه‌نظامیان، فرماندهان سرانجام تصمیم گرفتند از عصر یکشنبه برای مدتی فرمان آتش‌بس بدهند. آتش‌بسی که دیری نپایید و طرفین درگیری دوباره حملات را آغاز کردند. با فرارسیدن شب، ساکنان از آتش توپخانه و غرش هواپیماهای جنگی در منطقه کفوری بحری که میزبان یکی از پایگاه‌های نیروهای پشتیبانی سریع است، خبر دادند. شاهدان عینی به رویترز گفتند که ارتش در حال تجدید حملات هوایی به پایگاه‌های شبه‌نظامیان در شهر عمران است که در آن سوی رود نیل قرار دارد.

تلاش‌های بین‌المللی برای پایان بحران

ایالات متحده، چین، روسیه، مصر، عربستان سعودی، شورای امنیت سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا و اتحادیه آفریقایی خواستار پایان‌دادن سریع به درگیری‌ها شدند و هشدار دادند که درگیری‌های کنونی تهدیدی برای تشدید بی‌ثباتی در منطقه‌ای‌اند که سال‌هاست طعم بی‌ثباتی و هرج‌ومرج را چشیده است. کشورهای عرب و آمریکا خواستار ازسرگیری گفت‌وگو برای استقرار دولت غیرنظامی شده‌اند و اتحادیه آفریقا اعلام کرده که دیپلمات ارشد خود را برای مذاکره بر سر آتش‌بس به سودان خواهد فرستاد. مصر و سودان جنوبی نیز پیشنهاد کرده‌اند میان گروه‌های نظامی رقیب میانجیگری کنند.

دفتر ویلیام روتو، رئیس‌جمهوری کنیا نیز تأیید کرد که دولت مصر پیشنهاد میانجیگری داده است. در این موضع‌گیری تأکید شد که اتحادیه آفریقا قصد دارد به‌زودی رؤسای‌ جمهوری کنیا، سودان جنوبی و جیبوتی را برای آشتی‌دادن دو گروه درگیر به خارطوم بفرستد.

دبیر کل سازمان ملل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، رئیس اتحادیه عرب، رئیس کمیسیون اتحادیه آفریقا و وزیر امور خارجه ایالات متحده از طرفین خواستند تا به این نزاع پایان دهند. اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز که بر سر سایر بحران‌های جهان اختلاف‌نظر دارند، در این مورد به‌خصوص خواستار پایان فوری خصومت‌ها و بازگشت به گفت‌وگو شدند. کشورهای عربی از جمله قطر، مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی که در سودان ذی‌نفع هستند نیز خواستار توقف درگیری‌ها شدند. بنا بر گزارش تلویزیون دولتی عربستان، فرحان بن فیصل وزیر امور خارجه عربستان سعودی، تلفنی با هر دو ژنرال گفت‌وگو کرد و از آنها خواست «هر نوع تشدید نظامی» را متوقف کنند. فعالان دموکراسی‌خواه، البرهان و دقلو را به سوء‌استفاده از معترضان در چهار سال گذشته، از جمله برچیده‌شدن مرگ‌بار یک کمپ اعتراضی در خارج از مقر ارتش در خارطوم در ژوئن ۲۰۱۹ متهم می‌کنند. در جریان این اتفاق، بیش از ۱۲۰ معترض کشته شد. بسیاری از گروه‌ها بارها خواستار پاسخ‌گویی آنها دراین‌باره شده‌اند. «نیروهای پشتیبانی سریع» مدت‌هاست که به ارتکاب جنایات مرتبط با درگیری‌های دارفور متهم شده است. سودان از زمان استقلال خود در دهه ۱۹۵۰، به کودتاهای مکرر نظامی و درگیری‌های داخلی شناخته شده است. درگیری داخلی 10ساله منجر به جدایی سودان جنوبی در سال ۲۰۱۱ شد.

درگیری‌ها میان ارتش و شبه‌نظامیان در حالی شدت گرفت که ژنرال برهان، رئیس حکومت موقت، از نیروهای پشتیبانی سریع خواست هرچه سریع‌تر در ارتش ادغام شوند. شبه‌نظامیان خشمگین نیروهای پشتیبانی سریع در اولین ساعات یکشنبه به نهادهای دولتی از جمله کاخ ریاست‌جمهوری در خارطوم حمله کردند. نیروهای تحت فرماندهی حمدی همچنین ادعا کردند که کنترل فرودگاه خارطوم را به دست گرفته‌اند. ارتش سودان تنها در ساعات پایانی یکشنبه بود که گفت کنترل فرودگاه و ادارات دولتی و کاخ ریاست‌جمهوری را از شبه‌نظامیان پس گرفته است.

یک مقام نظامی که نخواست نامش فاش شود، گفته است که در نیالا مرکز استان دارفور جنوبی، دو طرف برای تحت کنترل درآوردن فرودگاه شهر با هم درگیر هستند. این مقام گفت که جنگ همچنین به مناطق شرق کشور از جمله استان‌های کسَلا و القضارف در مرزهای اتیوپی و اریتره کشیده شده است.

پروازها از و به خارطوم همچنان به دلیل درگیری‌ها متوقف‌اند و دو هواپیمای خطوط سعودی که قصد داشتند در خارطوم فرود بیایند، موفق نشدند و پس از یک فرود در کشورهای همسایه، به عربستان بازگشتند. شاهدان و ساکنان محلات مختلف خارطوم می‌گویند مردان مسلح شبه‌نظامی همچنان در بسیاری از مناطق شهری حضور دارند و درگیری‌ها تا صبح روز گذشته همچنان ادامه داشته است.

رویارویی طولانی‌مدت میان ارتش و شبه‌نظامیان می‌تواند سودان را که از قبل با فروپاشی اقتصادی مواجه شده و قربانی خشونت‌های قومی و قبیله‌ای است، به فازی وارد کند که برگزاری انتخابات دموکراتیک در آن بسیار مشکل شود. سودانی‌ها پس از سال‌ها مبارزه با عمرالبشیر موفق شدند حکومت ۳۰ ساله این دیکتاتور را در سال ۲۰۱۹ سرنگون کنند. از سوی دیگر بی‌ثباتی در این کشور که دارای زمینه‌های کشاورزی گسترده و منابع غنی انرژی است و بندرهای مهم آفریقایی را در اختیار دارد، می‌تواند به عقب‌نشینی شرکت‌های سعودی و اماراتی برای سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در سودان منجر شود. هرج‌ومرج در این کشور پهناور همچنین می‌تواند زمینه حضور گروه‌های افراطی را که در آفریقا فعال‌اند، مهیا کند.

تلفات جانی و نگرانی سازمان ملل

اتحادیه پزشکان سودان در بیانیه‌ای اعلام کرد که دست‌کم ۹۷ غیرنظامی کشته و ۳۶۵ نفر زخمی شده‌اند. هم‌زمان برنامه جهانی غذای سازمان ملل اعلام کرد که پس از کشته‌شدن سه کارمند سودانی این سازمان، تمام عملیات‌های خود در مناطق قحطی‌زده سودان را موقتا متوقف کرده است.

آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل، قتل این سه کارمند سازمان ملل را محکوم کرد و خواستار پاسخ‌گویی دولت سودان شد. گوترش در توییتر نوشت: «مسئولان این قتل باید بدون تأخیر به دست عدالت سپرده شوند. کارکنان سازمان‌های بشردوستانه در هیچ‌جا نباید هدف قرار گیرند».

فولکر پرتس، فرستاده ویژه سازمان ملل در سودان هم در بیانیه‌ای اعلام کرد که از گزارش‌هایی مبنی بر گلوله‌باران و غارت تأسیسات بشردوستانه سازمان ملل متحد و دیگر سازمان‌های بشردوستانه وحشت‌زده شده است.

هم‌زمان رسانه‌های دولتی عربستان سعودی اعلام کردند فیصل بن فرحان بن آل سعود، وزیر خارجه این کشور، با برهان و حمدی، دو فرمانده ارتش و شبه‌نظامیان، به‌طور جداگانه تماس تلفنی داشته و خواستار پایان‌دادن به درگیری‌ها شده است. نیروهای مسلح ارتش می‌گویند تنها در صورت انحلال نیروهای پشتیبانی سریع با آنها مذاکره کنند. حمدی، رهبر آراف‌ا‌س، نیروهای پشتیبانی سریع و معاون رئیس دولت، عبدالفتاح برهان، فرمانده ارتش و رئیس دولت را یک «جنایتکار دروغ‌گو» خواند. هم‌زمان کارمندان رادیوتلویزیون سودان می‌گویند تلویزیون دولتی پخش برنامه‌های خود را متوقف کرد. اقدامی که به گفته کارمندان به‌منظور جلوگیری از پخش تبلیغات برای شبه‌نظامیان بود. نیروهای پشتیبانی سریع موفق شدند برای ساعتی ساختمان رادیوتلویزیون دولتی را نیز تسخیر کنند.