شعار دهانپرکن هفته محیط زیست در ایران
هفته محیط زیست در ایران یک روز بعد از روز جهانی محیط زیست با شعار نهضت ملی کاهش آلودگی‌های پلاستیکی آغاز شد؛ هفته‌ای که به پاس گرامیداشت محیط زیست در تقویم ایران در میانه آخرین فصل بهار نقش‌نمایی میکند. در جهان نیز پنجاهمین سالگرد روز جهانی محیط زیست را پنجم ژوئن 2023 مصادف با 15 خرداد با شعار راه‌حل‌های آلودگی پلاستیکی در اجلاسی که توسط ساحل عاج با مشارکت هلند برگزار شد، جشن گرفته‌اند.
مهدی نعمتی-پژوهشگر مدیریت پسماند: هفته محیط زیست در ایران یک روز بعد از روز جهانی محیط زیست با شعار نهضت ملی کاهش آلودگی‌های پلاستیکی آغاز شد؛ هفته‌ای که به پاس گرامیداشت محیط زیست در تقویم ایران در میانه آخرین فصل بهار نقش‌نمایی میکند. در جهان نیز پنجاهمین سالگرد روز جهانی محیط زیست را پنجم ژوئن 2023 مصادف با 15 خرداد با شعار راه‌حل‌های آلودگی پلاستیکی در اجلاسی که توسط ساحل عاج با مشارکت هلند برگزار شد، جشن گرفته‌اند.
در ایران شعار هفته محیط زیست با واژه «نهضت ملی» آغاز شد؛ واژه پر‌مغزی که با مطالعه تاریخ ایران یادآور و روایتگر خیزش‌ها و ریزش‌های متفاوتی است و کافی است صرفا به دو نهضت ملی که دو وزارتخانه توانمند و متمول نام آن را یدک می‌کشند بنگرید؛ یکی به نهضت ملی نفت ختم می‌شود که با تمام هزینه‌هایی که بر آن نهضت تحمیل شد، غرورآفرین شد و دیگری نهضت ملی مسکن که با چالش‌ها و اما‌واگرهای زیادی هزینه‌ساز شده است و فراوان‌اند نهضت‌ها و خیزش‌هایی که در دل تاریخ در مرحله پیداش و بلوغ شکل نگرفته یا از بین رفته‌اند.
حال استفاده از واژه دهانپرکن «نهضت ملی» برای محیط زیست ایران که شایعه حذف ارزیابی محیط‌زیستی در برنامه هفتم توسعه در آن زنگ خطر محیط‌زیستی برخی از پروژه‌ها را در آینده نزدیک به صدا در‌آورده، جای بسی سؤال و تأمل است. کافی است به اظهار مسئولی که گفت «در متنی که از برنامه هفتم توسعه مشاهده شد، بحث ارزیابی آثار محیط‌زیستی پروژه‌ها آمده و حذف نشده، اما ادبیات آن نسبت به متنی که به سازمان محیط زیست داده بودیم تا حدودی تغییر کرده و در واقع آن متنی که مد‌نظر ما بود، نیست» بیشتر بیندیشیم.
راه‌اندازی یک نهضت ملی که ویژگی‌ها، شاخص‌ها و اهداف آن نهضت و متولیان آن مشخص نیست و حتی در روز‌شمار اعلام‌شده هفته محیط زیست رد‌پایی از آن مشاهده نمی‌شود، بیشتر به یک شعار تبلیغاتی دهانپرکن و کم‌محتوا شباهت دارد.
استفاده از واژگانی که در قواره یک اتفاق اثرگذار محیط‌زیستی نباشد، صرفا بر مشکلات آن می‌افزاید. کافی است نگاهی به اقدامات دستگاه‌های اجرائی دولتی و غیر‌دولتی همسو با شعار هفته محیط زیست در گرامیداشت این هفته بینداریم و اگر طراحی و انتشار پوسترهای گرافیکی و اینفوگرافی آماری با موضوع آلودگی‌های پلاستیکی و نه به پلاستیک، توزیع کیسه‌های پارچه‌ای، پاکسازی طبیعت، اجرای جنگ‌های شادی و نمایش‌های خیابانی و برخی مصاحبه‌های خبری و گفت‌وگوی رسانه‌ای را که بیشتر درباره کیسه‌های پلاستیکی و مخاطرات آن است، حذف کنیم، حرف و اقدام جدیدی برای گفتن و راهکار و راه‌حلی برای اجرا مشاهده نمی‌کنیم. اقدامات فوق همان داستان تکراری است که در مناسبت‌های محیط‌زیستی مختلف بارها تکرار می‌شود و بمباران‌های شعارهای تکراری و کم‌اثر آموزشی بر پرورش جهان‌بینی محیط‌زیستی شهروندان غلبه میکند و شعارها و رویدادهای تکراری محیط‌زیستی مانند جمله «سیگار سرطان‌زاست» که روی پاکت‌های سیگار نقش بسته، برای مصرف‌کننده آن بی‌ارزش و کم‌اثر جلوه میکند.
نکته شایان تأمل در شعار روز جهانی محیط زیست و شعار هفته محیط زیست در ایران، نوع نگرش و دیدگاه به موضوع آلودگی‌های پلاستیکی است. در اجلاس جهانی روز محیط زیست بیش از 150 کشور در سراسر جهان درباره «راه‌حل‌های» آلودگی‌های پلاستیکی صحبت کردند و به دنبال رسیدن به روش‌ها و راه‌حل‌هایی برای رفع مشکلات و خطرات آن شدند و به تعبیری آنها درباره یک روش درمان به‌صورت کلی صحبت نکردند و بیشتر دنبال راه‌حل‌هایی برای بیمار‌نشدن قبل از درمان بودند و با انتخاب یک شعار ساده، واضح و مشخص، بر «راه‌حل» برای آلودگی‌های پلاستیکی تمرکز کردند.
در آسیب‌شناسی یک موضوع و رفع مشکلات آن، دستیابی به راه‌حل‌های متناسب و سازنده در اولویت است و اقدام در مرحله بعد رخ می‌دهد. در ایران درباره «کاهش» آلودگی‌های پلاستیکی شعار می‌دهند و اینکه کاهش آلودگی‌های پلاستیکی در کشور یک «راه‌حل» است یا یک «اقدام» خود جای تأمل دارد.
در نگاه جهانی به دنبال راه‌حل‌هایی هستند مبتنی بر اقتصاد چرخشی با اولویت عدم تولید، تولید کمتر، امتداد مسئولیت تولیدکننده و جایگزینی محصولات متناسب با مواد اولیه پلاستیکی؛ درحالی‌که در ایران به دنبال راهکارهایی برای کاهش استفاده از محصولات تولید‌شده هستند و مثال مصداقی آن ظروف پلاستیکی است که روزانه میلیون‌ها عدد در ایران دور انداخته می‌شود و هم‌زمان بر تعداد تولیدکنندگان آن در صنعت افزوده می‌شود.
هر‌چند پس از سال‌ها آیین‌نامه اجرائی کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی در مهرماه سال 1401 در ایران به تصویب رسید و آن را می‌توان اقدامی نکوهیده و کارشناسی‌شده دانست ولی ردپای اجرای آن در قبال معضلات و آلودگی‌های کیسه‌های پلاستیکی در ایران بسیار ناچیز و کم‌رنگ است. کاش به‌جای شعار کاهش آلودگی‌های پلاستیکی در ایران، تمرکز شعار هفته محیط زیست بر روی اجرای برنامه‌های کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی در ایران بود و شاهد انجام اقداماتی مبتنی بر آیین‌نامه اجرائی آن بودیم و تا حصول نتایجی این راه ادامه و استمرار می‌یافت.
وقتی در نهضت ملی کاهش آلودگی‌های پلاستیکی در ایران از متولیان اصلی تولیدکننده محصولات پلاستیکی، صنایع مرتبط، وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت و... اقدام و دستاوردی درخور این نهضت مشاهده نمی‌شود و باز نیز تعدادی از شهروندان دوستدار و علاقه‌مند محیط زیست برترین پرچم‌داران این رویدادهای محیط‌زیستی در ایران شناخته می‌شوند، بهتر است به‌جای واژه «نهضت ملی» از همان واژه «پویش مردمی» استفاده کرد و سعی شود از تکرار اقدامات تکراری پرهیز شده و به دنبال راه‌حل‌های مناسب و اثرگذار بود و باید این نکته را پذیرفت که «راه‌های کهنه به مقصدهای نو نمی‌رسد».
