اقیانوس آبی حوزه جابه‌جایی و لجستیک برای استارت‌آپ‌ها و سرمایه‌گذاری جسورانه در کشور
آزیتا تقوایی_امیر قدیری: امروزه لجستیک بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی مدرن را تشکیل داده و یکی از صنایع خوش‌آتیه و در حال ظهور به شمار می‌رود.
آزیتا تقوایی_امیر قدیری: امروزه لجستیک بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی مدرن را تشکیل داده و یکی از صنایع خوش‌آتیه و در حال ظهور به شمار می‌رود.
جابه‌جایی و لجستیک (Mobility & Logistics)، محرک‌هایی حیاتی برای فعالیت اقتصادی در کشورهای توسعه‌یافته و در حال ظهور هستند. در واقع لجستیک به‌عنوان یک زیرساخت مبنای توسعه خیلی از حوزه‌های اقتصادی و صنعتی به حساب می‌آید که مهم‌ترین این حوزه‌ها تجارت الکترونیک است. همچنین حوزه‌هایی مثل فین‌تک که تا‌کنون به دلیل گسترش تبادلات مالی رشد خوبی داشته است، در ادامه مسیر رشد و توسعه خود نیازمند بهبود و ارتقای بخش لجستیک است.
اهمیت حوزه لجستیک با آمدن کووید19 و گسترش فعالیت‌ها و کسب‌وکارهای آنلاین بیشتر نمود پیدا کرد؛ به‌این‌ترتیب که کسب‌وکارهای بزرگ و معروفی مانند آمازون و علی‌بابا که خود از سردمداران مجموعه فروشگاه‌های آنلاین بوده و هستند، در این دوره با افزایش بیش از حد انتظارات مشتریان خود مواجه شدند و مجبور به بازبینی واحدهای بسیاری از‌جمله بخش لجستیکی خود شدند.
تعداد وسیله نقلیه در سال 2015 یک میلیارد بوده و برآورد می‌شود تا سال 2030 حدود دو میلیارد وسیله نقلیه در جهان فعالیت کنند که نیازمند 15 میلیون کیلومتر جاده بیشتر و صد هزار کیلومتر راه‌آهن بیشتر است.
در‌حال‌حاضر عملیات لجستیکی در سطح جهانی بسیار تکه‌تکه و غیربهینه و ناکارآمد بوده و دارای ظرفیت‌های استفاده‌نشده یا مازاد در تمام زنجیره تأمین است. انتظار می‌رود این ناکارآمدی‌ها هم‌زمان با افزایش تعداد افراد و محصولات جابه‌جاشده، در آینده بدتر و بدتر شده و منجر به هد‌ررفتن گسترده سوخت، انرژی و مواد اولیه شود. در نتیجه، کسب‌وکارها به دنبال روش‌هایی برای بهبود کارآمدی در کل زنجیره‌های لجستیکی خود هستند.
ایران نیز در حوزه جابه‌جایی و لجستیک از وضعیت خوبی برخوردار نبوده و وضعیت بسیار ناکارآمدی دارد. بر اساس شاخص بانک جهانی با عنوان شاخص عملکرد لجستیک (LPI or Logistics Performance Index)، ایران در سال 2023 با کسب امتیاز 2.3 از 5، در رتبه 126 جهان در بین 139 کشور بررسی‌شده قرار دارد و کشورهای سنگاپور، فنلاند و دانمارک به ترتیب با کسب امتیاز 4.3، 4.2 و 4.1 رتبه‌های اول تا سوم را در اختیار دارند.
ناکارآمدی‌های موجود در حوزه جابه‌جایی و لجستیک در سطح جهانی از یک سو و رتبه بسیار پایین ایران در حوزه لجستیک در دنیا، فضای بسیار مناسب و فرصتی فوق‌العاده را برای ظهور و رشد تیم‌ها، استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارها برای حل مشکلات حوزه جابه‌جایی و لجستیک در کشور فراهم می‌کند. به نظر می‌رسد که به‌کارگیری استراتژی اقیانوس آبی به وسیله استارت‌آپ‌های فعال در این دو حوزه در کشور اقدامی بجا و موفق باشد. پرواضح است که استراتژی اقیانوس آبی به دنبال راه‌هایی برای بهبود رقابت در بازار یا افزایش تقاضا نیست، بلکه این استراتژی درصدد است تا شرکت‌ها را به سمتی از بازار رهنمون کند که رقابتی وجود ندارد و آنها به جای افزایش تقاضا باید آن را ایجاد کنند.
بر اساس گزارش وامدا (wamda.com) حوزه جابه‌جایی و لجستیک در منطقه منا (منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا) در سال 2022 میزان بالایی از سرمایه‌گذاری جسورانه را جذب کرده و استارت‌آپ‌های فعال در هر یک از دو حوزه جابه‌جایی و لجستیک، به ترتیب میزان 66 میلیون دلار (به وسیله 30 استارت‌آپ) و 362 میلیون دلار (به وسیله 50 استارت‌آپ) جذب سرمایه داشته‌ا‌ند که این امر باعث شده این دو حوزه در مجموع در این سال، به میزان 428 میلیون دلار سرمایه جسورانه جذب کنند و بعد از حوزه فین‌تک، در رتبه دوم در این منطقه قرار گرفته‌اند. با توجه به این آمار و ارقام و پتانسیل بالای حوزه جابه‌جایی و لجستیک، به نظر می‌رسد فضای مناسبی از جنس اقیانوس آبی برای فعالیت استارت‌آپ‌ها در این دو حوزه در کشور وجود دارد.
البته باید در نظر داشت که در حوزه لجستیک شاهد تحولات عجیب و سریع هستیم و این مهم می‌تواند به‌سرعت فضای اقیانوس آبی این حوزه را به دریای سرخی که رقبای بی‌شماری در آن حضور دارند، تبدیل کند.
آن چیزی که تحت عنوان تخریب خلاق از آن یاد می‌شود و پدیده‌ای جهانی و همه‌شمول است، منجر به پوست‌اندازی در حوزه لجستیک و بازیگران آن می‌شود. تخریب خلاق در حوزه لجستیک ابعاد مختلفی دارد که برخی از ابعاد آن فناورانه است و شامل مواردی مانند اتوماسیون و رباتیک، پرینت سه‌بعدی، واقعیت مجازی، اینترنت اشیا، کلان‌داده‌ها و... می‌شود که همگی صحنه بازی بخش لجستیک را متحول می‌کنند. توسعه هاب‌ها و مراکز تخصصی لجستیک، حمل‌ونقل ترکیبی و توسعه صنعت لجستیک در حوزه B2C نیز از‌جمله روندهای مهم نوآورانه‌ای هستند که این صنعت را متحول کرده‌اند. تحول دیجیتال منجر به پدید‌آمدن شرکت‌های بزرگ لجستیک در صحنه جهانی شده که مستقیما با مشتریان خود در تعامل و ارتباط هستند. در‌حال‌حاضر در صنعت لجستیک دنیا، «علی‌بابا» بزرگ‌ترین شرکتی است که به پیشرفت صنعت لجستیک کمک زیادی کرد و در داخل کشور نیز مجموعه‌های دیجی‌کالا و اسنپ همین نقش را ایفا می‌کنند.
فناوری‌های جدید در حوزه لجستیک با موانع و عدم قطعیت‌هایی روبه‌رو هستند که بر عملکردشان تأثیر می‌گذارد؛ نوع فناوری و رگولاتوری مهم‌ترین این موانع است و برای سروسامان‌دادن به محدودیت‌ها باید بر تأمین زیرساخت و وضع قوانین و مقررات و تنظیم‌گری سرمایه‌گذاری کرد.
آنچه مسلم است، این است که پیشران صنعت لجستیک در آینده فناوری است؛ اما آنچه کیفیت آینده را مشخص می‌کند، رقابت و سطح همکاری میان بازیگران فعلی و تازه‌واردها است. بازیگران استارت‌آپی با اهرم فناوری و سلاح فناوری عرصه بازی را به هم می‌ریزند و اینکه کدام‌یک موفق شوند، به قدرت فناورانه هر یک از آنها بستگی دارد.
در نهایت می‌توان اذعان کرد که لجستیک به‌طور ذاتی حوزه‌ای فرابخشی محسوب می‌شود و دربرگیرنده طیف وسیعی از زیرساخت‌ها و خدمات پشتیبان برای تولید و تجارت کالاست؛ به همین خاطر است که بر اساس گزارش بانک جهانی، تقریبا کشوری را نمی‌توان یافت که در آن وزارت لجستیک وجود داشته باشد؛ در‌عین‌حال هر نوع سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای لجستیک در سطح کلان، نیازمند به‌رسمیت‌شناختن آن به‌عنوان یک بخش خدماتی مستقل است.
