رایزنی برای پایان جنگ نیابتی

در حالی که جنگ میان ارتش سودان و نیروهای وفادار به محمد حمدان دقلو وارد چهارمین ماه خود شده است، نمایندگان ارتش و نیروهای موسوم به «واکنش سریع» بار دیگر با هدف ازسرگیری گفت‌وگوهای صلح، با میانجیگری دولت عربستان سعودی، وارد شهر جده شدند. براساس گزارشی که خبرگزاری فرانسه منتشر کرده هیئتی از نیروهای مسلح سودان برای مذاکرات صلح با شورشیان وارد جده شدند و نمایندگان دو طرف مجاز به گفت‌وگو با رسانه‌ها نیستند. هم‌زمان با انتشار خبر ورود نمایندگان دو طرف به عربستان سعودی، مقام‌های وزارت بهداشت سودان خبر دادند که «در حمله پهپادی نیروهای وفادار به محمد حمدان دقلو به بیمارستانی در شهر اومدورمان، دست‌کم چهار غیرنظامی کشته و چهار نفر دیگر مجروح شدند».

درگیری‌های نظامی میان عبدالفتاح البرهان، فرمانده ارتش سودان و نیروهای وفادار به محمد حمدان دقلو، از نیمه ماه آوریل شروع شد. در جریان این درگیری‌ها تاکنون دست‌کم سه هزار نفر کشته و بیش از سه میلیون نفر، در داخل و خارج از سودان، آواره شده‌اند. محمد حمدان دقلو پیش‌تر معاون عبدالفتاح البرهان بود و از فرماندهان ارشد ارتش سودان به‌ شمار می‌رفت.

براساس گزارش‌های سازمان ملل، هرچند حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر از مردم محلی برای فرار از درگیری‌ها از پایتخت گریخته‌اند. اما همچنان میلیون‌ها نفر در شهر خارطوم و مناطق اطراف آن زندگی می‌کنند و در خانه‌های خود پناه گرفته‌اند. از ابتدای شروع درگیری‌ها، ایالات متحده، عربستان سعودی و برخی دیگر از کشورهای منطقه، در چند نوبت تلاش کردند تا با میانجیگری میان دو طرف و امضای قراردادهای آتش‌بس، به جنگ و درگیری‌های داخلی در سودان پایان دهند، اما این آتش‌بس‌های کوتاه‌مدت بارها نقض شد و مذاکرات به شکست انجامید. خبرگزاری فرانسه در بخش دیگری از گزارش خود به‌نقل از برخی از کارشناسان نوشت هر دو طرف، تداوم جنگ و درگیری‌های فرسایشی را انتخاب کرده‌اند و امیدوارند در آینده بتوانند پای میز مذاکره، امتیازهای بیشتری بگیرند.

گفت‌وگوهای صلح سودان در عربستان در حالی دوباره برگزار می‌شود که در روزهای گذشته رهبران شش کشور همسایه سودان، در مصر دیدار کردند تا درباره برقراری صلح در این کشور شمال آفریقا مذاکره کنند. این مهم‌ترین مذاکرات صلح برای سودان از زمان آغاز درگیری‌ها در سراسر این کشور است. در نشست قاهره که به میزبانی عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهوری مصر برگزار شد، سران کشورهای اتیوپی، سودان جنوبی، چاد، اریتره، جمهوری آفریقای مرکزی و لیبی حضور یافتند. سیسی در سخنرانی ابتدای نشست، توافق برای برقراری آتش‌بس پایدار، ایجاد کریدورهای امن برای انتقال کمک‌های بشردوستانه و تشکیل یک چارچوب گفت‌وگو را که شامل همه احزاب و بازیگران سیاسی سودان باشد، پیشنهاد کرد. سیسی در نشست قاهره، طرف‌های درگیر سودان را به تعهد به مذاکرات آتش‌بس اتحادیه آفریقا ترغیب کرد.

چند هفته‌ پیش ریاض و واشنگتن میانجی مذاکرات صلح میان ارتش سودان و نیروهای پشتیبانی سریع شدند و مذاکرات نافرجام آتش‌بس در شهر جده عربستان سعودی برگزار شد، اما توافق آتش‌بس به نتیجه نرسید و طرف‌های درگیری بارها آن را نقض کردند. آبی احمد، رئیس‌جمهوری اتیوپی، می‌گوید هر ابتکار جدید برای صلح و ثبات باید در کنار مذاکراتی به رهبری اتحادیه آفریقا ارائه شود و در غیر این صورت خطر طولانی‌ترشدن بحران افزایش می‌یابد.

«سازمان بین دولتی توسعه» متشکل از هشت کشور شرق آفریقا که عضوی از اتحادیه آفریقا نیز محسوب می‌شود، هفته گذشته مذاکراتی درباره نیروهای رقیب در سودان برگزار کرد. هیئت مذاکره‌کننده در این نشست، اعزام سربازان به سودان برای حفاظت از غیرنظامیان را پیشنهاد کرد. ارتش سودان از شرکت در این نشست خودداری کرد و ویلیام روتو، رئیس‌جمهوری کنیا که رهبری مذاکرات را بر عهده داشت، به دلیل روابط تجاری با خانواده فرمانده نیروهای پشتیبانی سریع، به طرفداری از این گروه شبه‌نظامی متهم شد. هم‌زمان دولت سودان که تحت کنترل ارتش است نیز بار دیگر خواستار آن شد که کنیا از رهبری گروه کنار گذاشته شود.

نیروهای پشتیبانی سریع و ارتش سودان از ماه آوریل به این‌سو، دست‌کم با ۱۰ آتش‌بس موافقت کرده‌اند که درباره شماری از آنها در جریان مذاکرات جده توافق صورت گرفت، اما تمام توافق‌ها با ادامه جنگ و درگیری طرفین نقض شد و برخی کارشناسان اعلام کردند که درباره کارآمدبودن آتش‌بس توافق‌شده در نشست قاهره تردید دارند. مصر روابط دیرینه‌ای با ارتش سودان و فرمانده آن، ژنرال عبدالفتاح برهان دارد. سیسی در سخنانش در نشست قاهره گفت که مذاکرات بیشتر میان هفت کشور آفریقایی در چاد برگزار خواهد شد.

چنان که سازمان بین‌المللی مهاجرت اعلام کرده است، در ماه‌هایی که از شروع جنگ در خارطوم می‌گذرد، پایتخت سودان به میدان نبرد تبدیل شده و جنگ و خون‌ریزی بیش از دو میلیون و ۴۰۰ هزار نفر را به ترک خانه‌هایشان مجبور کرده است. این سازمان متعلق به ملل متحد همچنین گفت که ۷۳۸ هزار نفر دیگر نیز به کشورهای همسایه گریخته‌اند.

همچنین سازمان ملل از کشف ده‌ها جسد در یک گور جمعی در غرب دارفور خبر داد که گفته می‌شود به دست شبه‌نظامیان سودانی و گروه‌های شبه‌نظامی متحد آن کشته شده‌اند. دارفور یکی از کانون‌های درگیری‌ در ۱۲ هفته گذشته در سودان بوده است و با حمله سربازان نیروهای پشتیبانی فوری و شبه‌نظامیان متحد آن به گروه‌های قومی آفریقا، به صحنه خشونت‌های قومی بدل شده است. دیده‌‌بان حقوق بشر خواستار تحقیقات دادگاه کیفری بین‌المللی درباره خشونت‌های دارفور شده است.

میدان رقابت قدرت‌های خارجی

جنگ‌ سخت و خونینی‌ که از مدتی پیش در کشور بزرگ سودان میان ژنرال عبدالفتاح برهان و ژنرال احمد حمدان دقلو (حمیدتی) جریان دارد، سودان را هر روز‌ بیشتر به پرتگاه یک جنگ داخلی فراگیر و تمام‌عیار نزدیک‌ می‌کند؛ جنگی‌ داخلی‌ که اگر همه‌‌جانبه شود، سال‌ها ادامه خواهد یافت و افزون بر ویرانی سودان، ده‌ها هزار کشته و زخمی و میلیون‌ها آواره و پناهنده به جا می‌گذارد. علی حماده، روزنامه‌نگار و تحلیلگر، در تحلیلی در النهار العربی با اشاره به نشست اخیر قاهره می‌نویسد: «نشست سران هشت کشور همسایه سودان یعنی مصر، لیبی، چاد، آفریقای مرکزی، سودان جنوبی، اتیوپی، اریتره و عربستان سعودی (با سودان مرز آبی دارد) که ۱۳ جولای در قاهره برگزار شد، گامی مثبت در مسیر درست برای پایان‌دادن به این جنگ خانمان‌سوز به‌ حساب می‌آید. این نشست نشان داد که کشورهای همسایه سودان از احتمال گسترش دایره این جنگ به‌شدت نگران‌اند و برای متوقف‌کردن آن از هیچ تلاشی دریغ نخواهند کرد. در واقع جنگ جاری میان ژنرال عبدالفتاح برهان، رئیس شورای حاکمیت، و ژنرال احمد حمدان دقلو، فرمانده نیروهای واکنش سریع، روز‌به‌روز در حال گسترش است و بیم آن می‌رود که آتش کشمکش‌ها و جنگ‌های نژادی و قبیله‌ای را در سراسر سودان شعله‌ور کند. همچنین احتمال دارد جنگ‌های قبیله‌ای که هم‌اکنون در استان دارفور جریان دارد، گسترش یابد و به کشورهای همسایه سودان نیز سرایت کند. ازاین‌رو سازمان ملل متحد نیز هشدار داده که سودان در آستانه یک جنگ داخلی تمام‌عیار قرار گرفته است. این در حالی است که به دلیل تبادل آتش بین دو طرف، میزان تلفات غیرنظامیان بسیار بالا رفته و وضعیت معیشتی و درآمدها به‌شدت افت کرده است. افزون بر آن، تاکنون نزدیک به سه میلیون نفر مجبور شده‌اند‌ از مناطق درگیری در خارطوم و دارفور فرار کنند و به مناطق دیگر سودان یا کشورهای همسایه پناه ببرند. چنانچه تاکنون بیش از ۲۵۰ هزار سودانی فقط به مصر رفته‌اند و احتمال می‌رود شمار آنها تا چند ماه آینده به میلیون‌ها نفر برسد. از سوی دیگر، از آنجا که هردو طرف درگیری به این باور رسیده‌اند که می‌توانند در جنگ پیروز شوند و از این راه به اهداف خود برسند، جنگ کماکان ادامه دارد و همه آتش‌بس‌هایی‌ که با میانجیگری عربستان سعودی و آمریکا، سازمان ایگاد و اتحادیه آفریقا تاکنون برقرار شده، به شکست انجامیده است و هر دو طرف جنگ آنها را نقض کرده‌اند. به همین ترتیب طرح‌ پیشنهادی سازمان ایگاد، مبنی بر بی‌طرف قراردادن پایتخت و استقرار نیروهای آفریقایی در آن نیز پذیرفته نشد و اجازه ندادند زمینه برای تشکیل حکومتی غیرنظامی فراهم شود. البته نقش افراد باقی‌مانده از رژیم عمرالبشیر و همچنین مداخله کشورهای خارجی را در تداوم این وضعیت نباید نادیده گرفت. درباره مداخله کشورهای خارجی باید اضافه کرد که ناظران تأثیر عملی آن را در صحنه‌های نبرد احساس می‌کنند. حتی برخی ناظران این جنگ را جنگ نیابتی می‌دانند که میان قدرت‌های خارجی دور و نزدیک در جغرافیای سودان جریان دارد. پس تا زمانی‌ که دست قدرت‌های خارجی در جنگ سودان دخیل باشد و برای طرف‌های درگیر پول، سلاح و امکانات بفرستند، این جنگ نیز ادامه خواهد یافت. نشست سران کشورهای همسایه سودان گامی در مسیر درست محسوب می‌شود. اما برای وادارکردن طرف‌های درگیر به توقف جنگ و نشاندن آنها پای میز مذاکره ابزار لازم را ندارد. ازاین‌رو رسیدن به هدف همچنان دور از دسترس به نظر می‌رسد».