بادگیرهای ایرانی الهام‌بخش معماران معاصر

شهریار خواجیان

چندی پیش روزنامه گاردین در مطلبی به بادگیرهای باستانی ایرانی اشاره کرده است. این مطلب را که «دیوید هملینگ» نوشته است به این موضوع اشاره دارد که این بادگیرها الهام‌بخش معماران معاصر برای خنک‌سازی ساختمان‌هایی است که جدیدا می‌سازند. زمانی که مردم در فصل تابستان دستگاه‌های تهویه مطبوع خود را روشن می‌کنند، مصرف برق با بالارفتن دما افزایش می‌یابد. اما بسیاری از خانه‌ها در ایران هنوز با دستگاه‌های خنک‌کننده ساده اما مؤثری به نام بادگیر ساخته می‌شوند، که نیازی به نیروی برق ندارد و تاریخ ساخت آن به قرن‌ها پیش باز می‌گردد.

بادگیر شبیه یک دودکش بلند و تزئینی‌ است که معمولاً دو یا چند سویه باز دارد. این دستگاه نسیمی را که می‌وزد به طور کامل از بالای سطح زمین می‌گیرد و آن را به درون خانه در زیر خود انتقال می‌دهد و هوای گرمی را که از سویه مخالف بادگیر خارج می‌شود، بیرون می‌راند. در برخی نمونه‌ها هوای ورودی از روی آب عبور می‌کند که این خنکی بیشتری را موجب می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که این طرح ساده می‌تواند دمای داخل یک ساختمان را بین 8 تا 12 درجه سانتی‌گراد کاهش دهد. حتی در صورت فقدان کامل باد، بادگیر مانند یک دودکش خورشیدی عمل می‌کند: هوای گرم را از یک سویه آن بالا می‌فرستد و هوای خنک‌تر را از سویه دیگر به‌ درون ساختمان می‌کشد.

کسی نمی‌داند که این بادگیرها چه زمانی ابداع شده‌اند. در آثار هنری مصر باستان آنچه را ممکن است بادگیرهای متعلق به سه هزار سال پیش باشد، نشان می‌دهند، اما برخی پژوهشگران بر آن هستند که ساختارهای یافت‌شده در بقایای یک معبد ایرانی قدیمی‌ترین بادگیرهای واقعی هستند. اکنون معماران نگاه دیگری به بادگیرها دارند و آنها را به‌کمک مدل‌های رایانه‌ای بازطراحی می‌کنند تا از آنها حداکثر خنکی و تهویه‌ مساعد به‌ حال محیط زیست را  برداشت کنند.