شنا بر لبه تیغ؛ وضعیت بحرانی کوسهها در آبهای ایران
چهاردم جولای، برابر با ۲۳ تیرماه، روز جهانی آگاهی‌رسانی درباره کوسهها نام‌گذاری شده است. کوسهها به‌عنوان شکارچیان رأس هرم غذایی، اهمیت بسیار زیادی در حفظ اکوسیستم و گونه‌ها دارند. کوسهها با از بین بردن ماهی‌های ضعیف و بیمار و همچنین شکار گونه‌های پایین‌تر از خود، نقش مهمی در ایجاد تعادل چرخه زیستی در دریاها دارند. حذف کوسهها با بر‌هم‌زدن این چرخه باعث افزایش گونه‌های بزرگ‌جثه و کاهش علف‌های دریایی خواهد شد که در نهایت به افزایش جلبک و ممانعت از رشد مرجان‌های دریایی خواهد انجامید. مجموع این عوامل منجر به کاهش تولید اکسیژن، مرگ صخره‌های مرجانی و در نهایت نابودی زیستگاه خواهد شد.
سپهر سلیمی: چهاردم جولای، برابر با ۲۳ تیرماه، روز جهانی آگاهی‌رسانی درباره کوسهها نام‌گذاری شده است. کوسهها به‌عنوان شکارچیان رأس هرم غذایی، اهمیت بسیار زیادی در حفظ اکوسیستم و گونه‌ها دارند. کوسهها با از بین بردن ماهی‌های ضعیف و بیمار و همچنین شکار گونه‌های پایین‌تر از خود، نقش مهمی در ایجاد تعادل چرخه زیستی در دریاها دارند. حذف کوسهها با بر‌هم‌زدن این چرخه باعث افزایش گونه‌های بزرگ‌جثه و کاهش علف‌های دریایی خواهد شد که در نهایت به افزایش جلبک و ممانعت از رشد مرجان‌های دریایی خواهد انجامید. مجموع این عوامل منجر به کاهش تولید اکسیژن، مرگ صخره‌های مرجانی و در نهایت نابودی زیستگاه خواهد شد.
بر اساس گزارش اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN)، کوسه‌ماهیان و سفره‌ماهیان دومین گروه در معرض خطر در بین مهره‌داران هستند. دوزیستان (با ۴۱ درصد گونه‌های در معرض انقراض) اولین و کوسه‌ماهیان و سفره‌ماهیان (با ۳۷ درصد گونه‌های در معرض خطر انقراض) دومین گروه در معرض خطر هستند. مطالعه انجام‌شده در سال ۲۰۱۴ نشان داد طبق لیست قرمز IUCN حدود ۲۴ درصد یعنی یک‌چهارم تمام گونه‌های شناخته‌شده ماهیان غضروفی جهان (بیش از ۱۲۵۰ گونه از کوسه‌ماهیان، سفره‌ماهیان و کمیراها) در آن سال در معرض خطر انقراض قرار داشتند. شوربختانه نتایج تحقیقات مشابه در سال ۲۰۲۱ نشان داد این آمار طی هفت سال به مقدار ۳۷ درصد، یعنی بیش از یکسوم تمام گونه‌های ماهیان غضروفی جهان افزایش یافته است!
در لیست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، از ۹۰ گونه ماهیان غضروفی در آبهای ایران حدود ۲۰ درصد به‌شدت در معرض خطر، ۲۵ درصد در معرض خطر و ۳۰ درصد جزء گونه‌های آسیب‌پذیر طبقه‌بندی می‌شوند. به عبارتی می‌توان گفت ۷۵ درصد کوسه‌های ایران در معرض خطر انقراض هستند. این در حالی است که در مقیاس جهانی یکسوم و در مقیاس منطقه‌ای نیمی از این گونه‌ها در معرض خطر قرار دارند.
صیادی بزرگ‌ترین دشمن کوسه‌ماهی‌هاست و آبهای جنوبی ایران (خلیج فارس و دریای عمان) مهم‌ترین مقصد تأمین باله کوسه در جهان است. باله کوسه سودآورترین بخش بدن این حیوان است و به همین دلیل قاچاقچیان حیات وحش برای به دست آوردن مقدار سود بیشتری از این بخش و سهولت در حمل‌‌و‌‌نقل، پس از جداکردن باله‌ها، حیوان را در آب رها می‌کنند. باله کوسه عموما برای تهیه سوپ باله کوسه استفاده می‌شود؛ ضمن اینکه در طب سنتی و به‌‌ویژه طب چینی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. مقصد بخش عظیمی از باله‌ها، کشورهای چین و هنگ‌کنگ هستند. گفته می‌شود تجارت باله کوسه در هر سال منجر به کشتار حدود ۷۳ میلیون کوسه در سراسر جهان می‌شود. ارزش این تجارت سیاه رقمی بین ۵۴۰ میلیون تا ۱/۲ میلیارد دلار است. مطالعات نشان می‌دهد در صورت سرمایه‌گذاری در گردشگری پایدار، منفعت اقتصادی کوسهها تا ۲۰۰ برابر بیشتر از شکار آنها‌ست. برای مثال مطالعه‌ای نشان داده گردشگری مربوط به غواصی با کوسهها در ایالت فلوریدای آمریکا ۲۲۱ میلیون دلار درآمد در سال ۲۰۱۶ ایجاد کرده که ۲۰۰ برابر بیشتر از درآمد حاصل از صید و فروش کوسهها در همان ایالت در سال قبل بوده است. در باهاما (کشوری در دریای کارائیب) ارزش یک کوسه صخره‌ای زنده در نتیجه گردشگری غواصی ۲۵۰ هزار دلار است، در‌حالی‌که ارزش یکباره آن ۵۰ دلار است که توسط یک ماهیگیر صید می‌شود. یک کوسه نهنگ در بلیز (کشوری در آمریکای مرکزی) می‌تواند دو میلیون دلار در طول عمرش درآمد تولید کند.
افزایش نظارت بر ماهیگیران در کنار رونق اقتصادی از طریق توسعه گردشگری طبیعی پایدار به همراه آموزش جوامع محلی و سهیم‌کردن آنها در درآمدهای ناشی از اکوتوریسم از مهم‌ترین عوامل برای نجات کوسه‌ماهی‌ها و سفره‌ماهی‌ها خواهد بود.
