سهم 10‌درصدی تسهیلات ازدواج از منابع قرض‌الحسنه

محمد حیدری‌بیرامی، پژوهشگر اجتماعی: در فرهنگ ایرانی، ازدواج بنیان تشکیل خانواده به شمار می‌رود. این فرایند برای رشد مهارت‌های اجتماعی و مستقل‌شدن جوانان، اهمیت بسیاری دارد. با‌وجود‌این در سال‌های گذشته به دلیل نابسامانی‌های اقتصادی و افزایش هزینه‌ها، نگرش و تصمیم جوانان به ازدواج، دگرگون شده است. در این راستا، در پیمایش ملی خانواده (1398) یکی از مهم‌ترین دلایل تأخیر ازدواج، مشکل تهیه مسکن و بالا‌بودن هزینه‌‌های اولیه شروع زندگی عنوان شده است.

براساس آمار سازمان ثبت‌ احوال کشور، میزان نرخ خالص ازدواج از صد ازدواج به ازای هر هزار زن مجرد در سال 1365، در سه دهه در سال1400، به کمتر از 57.9 ازدواج به ازای هزار زن مجرد رسیده‌ است. همچنین داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که میانگین سن در اولین ازدواج برای مردان از رقم 23.8، در سال 1365 با حدود چهار سال افزایش، در سال 1399 به عدد 27.6 رسیده‌ است. این شاخص برای زنان نیز بیش از سه سال بیشتر شده ‌است؛ به‌طوری‌که از میانگین سن 19.9 در سال 1365 به 23.4 در سال 1399 رسیده‌ است.

به‌همین‌دلیل اکثر کارشناسان معتقدند برای ترغیب جوانان به ازدواج ضرورت دارد سیاست‌گذاران با هدف تشویق جوانان و ارزشمندی ازدواج، سیاست‌ها و حمایت‌های مالی لحاظ کنند.

در همین زمینه، یکی از سیاست‌های تشویقی در ایران، پرداخت تسهیلات ازدواج است. براساس ماده 68 قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، به‌منظور حمایت از ازدواج جوانان، بانک مرکزی مکلف شد از محل پس‌انداز و جاری قرض‌الحسنه نظام بانکی، تسهیلات قرض‌الحسنه ازدواج را پرداخت کند.

با‌این‌حال، هر‌چند وقت یک‌بار یکی از مسئولان و مدیران شبکه بانکی درباره کمبود منابع و ناترازی مالی بانک‌ها، اعلام نارضایتی می‌کند. حال آنکه بررسی گزارش دیوان محاسبات از وضعیت منابع بودجه‌ای تسهیلات ازدواج، نشان‌دهنده سهم کمتر از 10‌درصدی این وام از کل منابع موجود حاصل از حساب‌های پس‌انداز و جاری قرض‌الحسنه است. در این راستا، طبق گزارش تفریغ بودجه دیوان محاسبات در سال 1396، به‌ دلیل اجرای طرح ضربتی در مجموع به بیش از یک‌میلیون‌و 144هزارو 423 نفر متقاضی دریافت تسهیلات قرض‌الحسنه ازدواج پرداخت شده که رقم کل این تسهیلات، کمتر از 12 هزار میلیارد تومان است. همچنین سهم این میزان از ردیف 127 هزار میلیارد تومانی منابع قرض‌الحسنه بانک‌ها، حدود 9.3 درصد بوده است.

در سال 1397 نیز یک‌میلیون‌و چهار‌هزارو 216 نفر درخواست‌کننده، 16 هزار میلیارد دریافت کرده‌اند. این اعتبار حدود 8.8 درصد از منابع 178 هزار میلیارد تومانی شبکه بانکی را به خود اختصاص داده است. همچنین در سال 1398 به 828هزارو 478 نفر از متقاضیان، 26 هزار میلیارد تومان پرداخت شده است که این رقم نیز کمتر از 5.9 درصد منابع 443 هزار میلیارد تومانی بانک‌ها بوده است. در همین زمینه سال 1399، 735هزارو 114 نفر از درخواست‌کنندگان 38 هزار میلیارد تومان دریافت کرده‌اند. این میزان نیز کمتر از هشت درصد منابع 477 هزار میلیارد تومانی حساب‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز و جاری را شامل می‌شود. همچنین براساس گزارش دیوان محاسبات در سال 1400، در کل به 938هزارو 295 نفر از متقاضیان 81 هزار میلیارد تومان پرداخت شده است. این رقم نیز تسهیلات 9.9 درصد ظرفیت منابع پس‌انداز و جاری قرض‌الحسنه را در بر می‌گیرد.

ضمنا به دلیل تعلل بانک‌ها در پرداخت تسهیلات و شکل‌گیری صف طولانی انتظار متقاضیان، رئیس‌جمهوری اواخر خردادماه امسال به بانک مرکزی تکلیف کرد تا پایان تابستان، صف دریافت تسهیلات را به صفر برساند. این موضوع با توجه به تعداد 391 هزار نفر متقاضی اعلام‌شده از سوی بانک مرکزی، به رقمی کمتر از 84 هزار میلیارد تومان، نیاز است که این اعتبار درصد کمی از حساب‌های پس‌انداز و جاری قرض‌الحسنه را شامل می‌شود.

با توجه به مسائل مطرح‌شده، پس از بررسی وضعیت منابع بودجه‌ای «وام ‌ازدواج» مشخص می‌شود گزاره کمبود منابع بودجه‌ای وام ازدواج، محلی از اعراب ندارد و غیرکارشناسی است.