قول مجلس: فصل محیط زیست به برنامه هفتم توسعه برمی‌گردد

زینب رحیمی: در لایحه برنامه هفتم توسعه، هیچ فصلی به محیط زیست و تاب‌آوری سرزمین در برابر بحران‌های محیط زیست اختصاص داده نشده است؛ حتی در مواد مربوط به توسعه و احکام بهره‌برداری از منابع طبیعی و محیط زیست نیز ملاحظات محیط‌زیستی رعایت نشده است. لایحه برنامه هفتم توسعه در مجلس شورای اسلامی در حال بررسی است و در همین روزها در صحن علنی مجلس به رأی گذاشته می‎‌شود. در این برنامه، «فصل محیط زیست و منابع طبیعی» وجود ندارد؛ در‌حالی‌که در برنامه‌ پنج‌‎ساله قبلی، فصل محیط زیست و منابع طبیعی در نظر گرفته شده بود. گرچه در برنامه‌ پنج‌ساله قبلی هم مواد و احکام محیط زیست در اجرا به بن‌بست ‌خورد و مورد بی‌توجهی دستگاه‌های اجرائی از‌جمله وزارت نیرو قرار ‌گرفت، اما حذف کامل چنین فصل مهمی از برنامه توسعه کشور، عقبگرد در حل معضلات و بحران‌های ایران است. کسی نمی‌تواند انکار کند که بیشتر بحران‌های حال حاضر ایران مربوط به حوزه محیط زیست و منابع طبیعی است. از بحران کمبود آب، خشک‌سالی‌های انباشته و بلندمدت گرفته تا فرونشست و افت شدید منابع زیرزمینی آب، نابودی جنگل‌ها و مراتع ایران بر اثر آتش‌سوزی و آفات و بیماری‌ها، پسماند، آلودگی هوا، فرسایش شدید خاک، ورود فاضلاب به آب‌های سطحی و زیرزمینی، خشکی تالاب‌ها و دریاچه‌ها، نابودی گونه‌‎های گیاهی و جانوری ارزشمند و‌... مشکلاتی نیست که دولت و مجلس بتوانند به آن بی‌توجهی کنند. دقت کنید که بدون توجه به محیط زیست، توسعه اقتصادی هم غیرممکن است. برای مثال چطور می‌‎توان بدون توجه به بحران آب، امنیت غذایی کشور را تأمین کرد؟ ضمن اینکه بنا بر تأکید کارشناسان، سرزمین ایران بر اثر معضلات محیط‌زیستی در معرض خطر جدی است. در لایحه برنامه هفتم توسعه، هیچ فصلی به محیط زیست و تاب‌آوری سرزمین در برابر این بحران‌ها اختصاص داده نشده است؛‌ حتی در مواد مربوط به توسعه و احکام بهره‌برداری از منابع طبیعی و محیط زیست نیز ملاحظات محیط‌زیستی رعایت نشده است.

 اصلاح برنامه هفتم توسعه ضروری است

روز چهارشنبه 18 مرداد‌ در دانشگاه خاتم تهران، همایشی به منظور ارزیابی و نقد مواد محیط‌زیستی در لایحه برنامه هفتم توسعه برگزار شد. کارشناسان حاضر در این جلسه اتفاق نظر داشتند که برای مقابله با بحران‌‌های پیش‌‎‌رو ‌و دستیابی به توسعه پایدار در ایران، باید مسئولان برنامه هفتم توسعه را به‌عنوان یک سند مهم بالادستی بر مبنای دیدگاه‌های کارشناسی و فنی نخبگان و صاحب‌‎نظران کشور اصلاح و اجرا کنند. همچنین در این جلسه تأکید شد که بررسی این لایحه در مجلس شورای اسلامی به‌ویژه در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست به زمان کافی نیاز دارد تا با نقش‌‎آفرینی متخصصان، انجمن‌‎های علمی و استادان دانشگاه و کارشناسان در بخش‌‌های مختلف و بر اساس واقعیت‌های علمی و رویکردهای قابل اجرا، نقاط ضعف آن اصلاح شود.

 لایحه برنامه توسعه هفتم دچار کلی‌گویی

مریم شهبازی، رئیس کارگروه تنوع زیستی و دبیر همایش، در ابتدای نشست با اشاره به اینکه برنامه هفتم توسعه دچار کلی‌‎گویی و ابهام است، گفت: نبود رویکرد مسئله‌محور در تدوین برنامه، کلی‌گویی و ابهام در بندهای پیشنهادی، بی‌توجهی به توازن و پایداری بوم‌‌سازگان و اکوسیستم، کم‌‎توجهی به قوانین کشور در حوزه محیط زیست و منابع طبیعی به‌ویژه اسناد بالادستی از‌جمله سند چشم‌انداز و نبود توجه به روند تغییر اقلیم در بخش‌‌های مختلف توسعه‌‌ای کشور ایراداتی است که نمی‌توان آنها را در فرایند بررسی لایحه برنامه توسعه هفتم نادیده گرفت.

شهبازی تأکید کرد که احکام برنامه در حوزه مدیریت آب نقاط ضعف درخور توجهی دارد؛ ضمن اینکه هیچ ضمانت اجرائی‌ای برای اجرای مواد یا اصلاح آنها وجود ندارد. لایحه برنامه هفتم توسعه حتما باید بازنگری شود و فصلی جداگانه تحت عنوان «محیط زیست، منابع طبیعی و تاب‌آوری سرزمین‌» در آن گنجانده شود. از سوی دیگر رعایت ملاحظات محیط‌زیستی در تمام بخش‌‎های برنامه یک امر ضروری است.

 حیات وحش و تنوع زیستی در برنامه هفتم توسعه دیده نشده

در همایش نقد برنامه هفتم توسعه، حمید ظهرابی، معاون سابق محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست، ضمن اشاره به وضعیت تنوع زیستی ایران گفت: «تنوع زیستی پایه اصلی تأمین امنیت غذایی و پایداری آن است، اما در لایحه برنامه هفتم توسعه متأسفانه مورد بی‌توجهی بی‎‌سابقه‌‌‎ای قرار گرفته است. ظهرابی تأکید کرد که باید به موضوعات مهمی مثل حفاظت و بهره‌برداری پایدار از تنوع زیستی، مشارکت مردم در حفاظت از زیستگاه‌ها و مناطق حساس محیط زیست، توجه به دانش بومی و کشاورزی حفاظتی، بازسازی اکوسیستم‌های حساس و آسیب‌دیده، تأمین منابع مالی برای حفاظت از تنوع زیستی از طریق مالیات سبز و تأمین حقابه تالاب‌ها و رودخانه‌ها، در برنامه توسعه هفتم توجه شود.

 قول داده‌اند فصل محیط زیست به برنامه اضافه شود

سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط زیست، کمیسیون آب و کشاورزی مجلس شورای اسلامی نیز در این همایش خبر داد: از مجلس قول گرفته‌ایم که فصل محیط زیست و در نتیجه احکام محیط‌زیستی به لایحه برنامه هفتم توسعه اضافه شود. این نماینده مجلس با اشاره به روند بررسی لایحه برنامه هفتم در کمیسیون تلفیق مجلس تأکید کرد: هیچ عمران و توسعه‌ای روی تخریب پایدار نخواهد ماند. او از تصویب سه ماده‌‎واحده ذیل ماده 22 در لایحه برنامه هفتم توسعه خبر داد.

 توسعه باید بر مبنای آمایش سرزمین باشد

رضا مکنون، استاد دانشکده مهندسی عمران و محیط زیست دانشگاه امیرکبیر، با اشاره به اینکه جغرافیای هر کشور و محیط زیست آن باید مبنای اصلی برای تدوین برنامه‌های توسعه باشد، گفت: بدون توجه به این عوامل هرگونه برنامه‌ریزی منجر به تخریب و فروپاشی سرزمین و از بین رفتن بدون بازگشت منابع طبیعی خواهد شد. مکنون تأکید دارد که توسعه در کشور باید بر مبنای برنامه سازگاری با اقلیم، حفظ بسترهای آبی سرزمین، آمایش سرزمین و الگوی مناسب حکمرانی باشد.

 کاهش گازهای گلخانه‌ای کجای برنامه توسعه هفتم است؟

در ادامه همایش نقد و ارزیابی برنامه هفتم توسعه، نغمه مبرقعی، عضو شورای عالی حفاظت محیط زیست، تأکید کرد که لایحه برنامه هفتم توسعه باید بازنگری شود. برای نمونه در ارتباط با پروژه‌های مشمول ارزیابی اثرات محیط‌زیستی، باید سیاست‌ها، طرح‌ها و برنامه‌هایی برای ارزیابی راهبردی مورد توجه قرار گیرد. همچنین باید برای ارزش‌گذاری اقتصادی اکوسیستم و ارزیابی خسارات ناشی از اجرای پروژه‌های عمرانی و توسعه‌ای، به لایحه برنامه هفتم بندهایی اضافه شود. از سوی دیگر برای کنترل انتشار گازهای گلخانه‌ای و کاهش سرانه رد‌پای کربن در محصولات تولیدی باید احکامی در لایحه برنامه توسعه هفتم لحاظ شود.

 برنامه توسعه هفتم چه کمکی به شفافیت گزارش‎ ارزیابی پروژه‌ها  می‌کند؟

همچنین مجید مخدوم، رئیس انجمن ارزیابی محیط‌زیستی و عضو شورای عالی حفاظت محیط زیست گفت: باید در لایحه برنامه هفتم توسعه موادی اضافه شود که به شفافیت بیشتر در روند بررسی گزارش‌های ارزیابی محیط‌زیستی منجر شود. در شرایط موجود شفافیت کافی درباره گزارش‌های ارزیابی پروژه‌های توسعه‌ای وجود ندارد و همین موضوع به عامل مهمی برای تخریب منابع طبیعی و محیط زیست ایران تبدیل شده است. این استاد دانشکده محیط زیست تأکید کرد: باید در برنامه‌ریزی و بررسی اثرات توسعه، به آمایش سرزمین توجه صددر‌‌صدی شود. تنها راه برون‌رفت از تکرار خطاهای صورت‌گرفته در اقدامات اجرائی، توجه به آمایش سرزمین است.

 خودکفایی در محصولات کشاورزی امنیت غذایی را تهدید می‌کند

در بخش دیگری از این همایش، بنفشه زهرایی، دبیر کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی با تأکید بر اینکه سیاست خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی آسیب بزرگی به منابع آبی ایران وارد کرده است، گفت: باید اهداف کمّی و قابل سنجش برای رشد اقتصادی به‌ویژه در زمینه کشاورزی تعیین کرد. باید مشخص شود خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی تا چه میزان به تحقق امنیت غذایی کمک کرده است؟ دقت کنیم که هدف‌گذاری برای خودکفایی در 90 درصد محصولات کشاورزی یک هدف‌گذاری غیرکارشناسی است که تأثیری منفی در بنیان منابع طبیعی کشور به ویژه منابع آبی خواهد داشت. لایحه برنامه هفتم توسعه برای سال‌های 1402 تا 1406 تدوین شده است و 22 فصل و هفت بخش دارد که شامل بخش‌های اقتصادی، زیربنایی، فرهنگی و اجتماعی، علمی، فناوری و آموزشی، سیاست خارجی، دفاعی و امنیتی و اداری، حقوقی و قضائی است. محیط زیست و منابع طبیعی هیچ فصلی را به خود اختصاص نداده و همین اعتراض کارشناسان و استادان دانشگاه را برانگیخته است.