ارز محصور

شرق: ماجراهای ارزهای بلوکه‌شده ایران همچنان خبرساز است؛ ارزهایی که مشخص نیست میزان آن دقیقا چقدر است؟ خرج شده است یا نه و ایران تا چه حد به آن دسترسی دارد؟ سال‌هاست خبر آزادسازی ارزهای بلوکه‌شده ایران روی خروجی رسانه‌ها قرار گرفته و تکذیب شده و ارقام آن تا ۱۲۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود؛ اما در نهایت اواخر شهریور امسال خبر رسید که پس از تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا شش میلیارد دلار ارزهای بلوکه‌شده از کره جنوبی به قطر منتقل شده است. میزان دسترسی به این منابع هم نامشخص است و در شرایطی که مقامات ایرانی مدعی هستند هیچ محدودیتی در دسترسی به این منابع ندارند، مقامات آمریکایی می‌گویند که استفاده از این ارزها مشروط به مجوز آمریکا و تنها به شرط خرید اقلام بشردوستانه مجاز است. اما حالا پس از بالا‌گرفتن آتش جنگ بین حماس و اسرائیل برخی رسانه‌های آمریکایی خبر داده‌اند که دوباره این منابع بلوکه می‌شود. ادعایی که مقامات ایران نه‌تنها آن را رد کرده‌اند بلکه گفته‌اند علاوه بر شش میلیارد دلار منابع ارزی در قطر، ۱۱.۷ میلیارد دلار ارز دیگر از عراق و لوکزامبورگ آزاد شده‌اند. این اخبار بازار ارز ایران را سردرگم کرده و دلار دوباره وارد کانال قیمت ۵۰ هزار تومان شده و در ابتدای محدوده این کانال نوسان دارد.

منابع ایران دوباره بلوکه شد؟

با بالا‌گرفتن جنگ بین حماس و اسرائیل، فشارهای داخلی به جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، بالا گرفته است که آزادسازی ارزهای بلوکه‌شده ایران اشتباه بوده است و دولت آمریکا باید دوباره منابع ارزی ایران در قطر را بلوکه کند.

در همین زمینه برخی رسانه‌های آمریکایی از‌جمله وال‌استریت ژورنال نوشته‌اند که آمریکا و قطر توافق کرده‌اند که دسترسی ایران به شش میلیارد دلار منابع ارزی را قطع کنند.

علاوه بر وال‌استریت ژورنال، نیویورک‌تایمز و واشنگتن‌پست هم ادعایی مشابه داشته‌اند.

این پول ایران هم‌اکنون در بانک‌های قطری است و در واقع همان منابعی است که سال‌ها در کره جنوبی بلوکه شده بود؛ اما به‌تازگی در جریان تبادل زندانی بین ایران و آمریکا این منابع ارزی مطابق خواسته ایران به قطر منتقل شد.

با این حال آمریکا بارها تأکید کرده است که ایران تنها با کسب موافقت قبلی دولت آمریکا و برای خریدهای بشردوستانه مانند مواد غذایی و دارو می‌تواند این منابع را خرج کند. این در حالی است که حالا روزنامه نیویورک‌تایمز خبر می‌دهد که والی آدیمو، معاون وزیر خزانه‌داری آمریکا، روز پنجشنبه به دموکرات‌های مجلس نمایندگان این کشور گفت ایران دیگر به این منابع مالی شش میلیارد دلار دسترسی نخواهد داشت. روزنامه نیویورک‌تایمز توضیح داد این اقدام در بحبوحه انتقاد شدید، عمدتا از سوی جمهوری‌خواهان آمریکا رخ می‌دهد. منتقدان می‌گویند دولت بایدن به ایران اجازه دسترسی به مبلغ هنگفتی را داده است و مدعی هستند که این منابع خرج حمایت از حماس می‌شود.

این در شرایطی است که همین منبع می‌نویسد «مقامات آمریکایی گفتند اطلاعاتی مبنی بر کمک مستقیم ایران به حمله حماس به اسرائیل ندیده‌اند و حتی برخی از مقامات ارشد ایرانی غافلگیر شده‌اند. هرچند که تهران برای دهه‌ها حامی اصلی حماس بوده است».

اما در مقابل کابینه جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا این انتقادها را رد کرده و آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، در برنامه «Meet the Press» شبکه NBC آمریکا گفته است که «وقتی پولی از آن حساب خرج می‌شود، فقط می‌توان از آن برای تجهیزات پزشکی، غذا و دارو استفاده کرد. کسانی که خلاف این را می‌گویند، اطلاعات نادرست دارند».

به جز این یورونیوز از قول متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، نوشته است که او درباره درخواست‌های برخی سناتورهای جمهوری‌خواه در کنگره آمریکا برای مسدود‌کردن دوباره شش میلیارد دلار پول آزاد‌شده ایران در قطر به نقل قولی از مایک پمپئو، وزیر خارجه دولت دونالد ترامپ، اشاره کرده و گفته است که این حساب در دوم نوامبر سال ۲۰۱۸ ایجاد شده است و این دولت پیشین آمریکا بود که ابتدا اجازه داد این پول ایران سپرده‌گذاری شود. او با رد این ادعا که ایران می‌تواند از این پول برای حمایت از حماس استفاده کند، گفت: «صددرصد درآمدی که ایران از فروش نفت خام دریافت می‌کند، در حساب‌های خارجی نگهداری می‌شود و ایران می‌تواند فقط برای تجارت بشردوستانه یا تجارت دوجانبه کالاها و خدمات غیرتحریمی استفاده کند و در‌حال‌حاضر ایران حتی یک سنت آن را خرج نکرده است».

این واکنش مقامات دولت آمریکا در پاسخ به خواسته گروهی متشکل از ۲۰ سناتور جمهوری‌خواه از‌جمله مارشا بلک‌برن و مارکو روبیو، لیندسی گراهام، جان تون، مایک لی، آر یوتا، ریک اسکات، جیمز لنکفورد، جان کورنین و تام کاتن است که در نامه‌ای به جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، خواسته‌اند که دارایی‌های شش میلیارد‌دلاری ایران را که ماه گذشته در توافق تبادل زندانیان آمریکایی از حساب‌های کره جنوبی به قطر آزاد شده بود، مسدود کند.

مقامات ایران چه می‌گویند؟

اما این موضوع با واکنش مقامات ایرانی مواجه شد و نمایندگی ایران در سازمان ملل با رد ادعایی درباره تصمیم آمریکا و قطر برای بلوکه‌کردن شش میلیارد دلار پول آزاد‌شده ایران در قطر اعلام کرد که «رؤیایی است که تعبیر نمی‌شود».

به گزارش ایرنا نمایندگی دائم ایران در سازمان ملل متحد در واکنش به درخواست‌ها برای تحریم دوباره ارزهای بلوکه‌شده ایران اعلام کرد که «ما این موضوع را در چارچوب سیاست داخلی آمریکا و دعواهای سیاسی گروه رقیب می‌دانیم و این گزارش را غیر‌معتبر و به دور از واقعیت تلقی می‌کنیم. این رؤیایی است که تعبیر نمی‌شود».

همچنین نمایندگی ایران در سازمان ملل تأکید کرد که «این خبر صحت ندارد و انتشار آن اعتبار واشنگتن‌پست را خدشه‌دار می‌کند. سناتورهای مورد بحث و دولت ایالات متحده همگی کاملا آگاه هستند که نمی‌توانند از توافق عقب‌نشینی کنند. این پول در اصل متعلق به مردم ایران است که دولت جمهوری اسلامی ایران از آن برای تسهیل همه نیازهای ضروری و غیر‌تحریمی ایرانیان استفاده خواهد کرد».

۱۱.۷ میلیارد دلار دیگر هم آزاد شد!

به جز این ایرنا در گزارشی دیگر مدعی شد که ۱۰ میلیارد دلار منابع ارزی ایران در عراق و شش میلیارد دلار قطر که به‌تازگی از کره‌ جنوبی منتقل شده، در دسترس بانک مرکزی است. این رسانه دولتی گزارش داد که با رایزنی‌های بانک مرکزی، علاوه بر آزادسازی شش میلیارد دلار از منابع بلوکه‌شده ایران در کره‌ جنوبی که به قطر منتقل شده، هم‌اکنون ۱۰ میلیارد دلار از منابع ارزی در عراق نیز در دسترس بانک مرکزی قرار گرفته است.

ایرنا در ادامه مدعی شد که ۱۰ میلیارد دلار منابع ارزی ایران در عراق، صرف واردات نهاده‌ها و کالاهای اساسی خواهد شد. شش میلیارد دلار منابع ارزی ایران در قطر در اختیار چند بانک ایرانی قرار گرفته و صرف تأمین ارز واردات کالا خواهد شد.

همچنین بانک مرکزی در گزارشی با عنوان دستاوردهای دیپلماسی اقتصادی توضیح داده است که مجموعه تلاش‌های صورت‌گرفته در حوزه سیاست خارجی و دیپلماسی منطقه‌ای منجر به آزادسازی حدود شش میلیارد دلار از ذخایر ارزی بلوکه‌شده کشور شد و با مذاکرات انجام‌گرفته با بانک مرکزی قطر بهره‌برداری از منابع انتقال داده‌شده به چند بانک ایرانی وارد فاز عملیاتی شده است. علاوه‌بر‌این مذاکرات مفیدی با کشورهای منطقه در زمینه تقویت مناسبات بانکی و ارزی صورت گرفته که نتیجه آن در آینده نزدیک اطلاع‌رسانی خواهد شد.

به‌تازگی نیز با اقدامات و پیگیری‌های حقوقی بانک مرکزی، موانع قضائی برای دسترسی به دارایی‌های ارزی این بانک در کشور اروپایی لوکزامبورگ به ارزش ۱.۷ میلیارد دلار برطرف شده است. علاوه بر موارد فوق، می‌توان به در دسترس قرارگرفتن بیش از ۱۰ میلیارد دلار در عراق و همچنین مذاکرات درباره تأمین منابع از طریق فاینانس با چین اشاره کرد.

بنا بر توضیحات ایرنا به نقل از بانک مرکزی یکی از اقدامات بانک مرکزی تأمین ارز به‌ موقع جهت واردات کالاها و خدمات مورد نیاز بنگاه‌ها و خانوارها بوده است. در این زمینه لازم به اشاره است که با وجود افت قیمت‌های جهانی و کاهش صادرات غیرنفتی، میزان تخصیص و تأمین ارز طی شش‌ماهه اول سال جاری به طور متوسط ماهانه به ترتیب معادل ۷.۵ و ۵.۴ میلیارد دلار بوده است. براساس‌این در مجموع در شش‌ماهه اول سال جاری معادل ۳۲.۴ میلیارد دلار جهت واردات کالا و خدمات تأمین ارز صورت گرفته است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۳.۱ درصد رشد نشان می‌دهد.

در‌این‌میان بانک مرکزی نقش پررنگ‌تری در تأمین ارز واردات در شش‌ماهه اول سال جاری ایفا کرده است.

علاوه بر این، خبرگزاری ایبنا گزارش داده که رؤسای‌ کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و قطر در حاشیه اجلاس سالانه صندوق بین‌المللی پول، درباره منابع ارزی ایران در قطر گفت‌وگو کرده‌اند و محمدرضا فرزین، رئیس‌ کل بانک مرکزی ایران، توضیح داده است: «با توجه به اینکه منابع ارزی آزاد‌شده ایران در قطر از طریق سوئیفت و با گشایش‌های LC قابل استفاده است، بنابراین هم‌اکنون ارتباطات فنی بین بانک‌های قطری و شش بانک ایرانی در حال جریان است و بانک‌های عامل با برقراری این ارتباطات فنی، دستور پرداخت‌های لازم را ارسال و عملیاتی می‌کنند». فرزین با اشاره به محور‌های توافق قبلی ایران با قطر درباره نحوه استفاده از این منابع ارزی در شش بانک ایرانی در قطر، بر تسریع موضوع به منظور شروع پرداخت در هفته آینده تأکید کرد.

همچنین شیخ بندر بن‌محمد بن‌سعود آل‌ثانی، رئیس‌ کل بانک مرکزی قطر نیز در این دیدار تأکید کرد: «قطر به همه تعهدات خود با ایران پایبند است و هیچ مانعی در توسعه روابط بانکی دو کشور وجود ندارد و شایعه‌های مطرح‌شده در‌این‌باره در یکی، دو روز گذشته ارزش واقعی ندارد و بیشتر یک شوخی و بازی رسانه‌ای بود».

اگر ارز آزاد شده، چرا دسترسی به آن سخت است؟!

در‌این‌میان فعالان اقتصادی معتقد هستند که برخی گزارش‌ها درباره ارزهای بلوکه‌شده به حد کافی شفاف نبوده است و بسیاری از فعالان اقتصادی می‌پرسند که اگر منابع ارزی ایران آزاد شده و بدون محدودیت در دسترس است، چرا بانک مرکزی در پرداخت ارز واردات کالاهای اساسی و دارو تا این حد تعلل می‌کند و ارز به صورت قطره‌چکانی به دست فعالان اقتصادی می‌رسد؟

حمید حسینی، عضو اتاق بازرگانی ایران، درباره احتمال بلوکه‌شدن دوباره ارزهای ایران در قطر به «شرق» می‌گوید که «به گفته محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق ایران، در تعاملات بین‌المللی هیچ تضمین پایداری وجود ندارد و مشخص نیست که آمریکا برای دستیابی ایران به ارزهای خود در بانک‌های قطر چه سنگ‌اندازی‌هایی کند؟».

او تأکید می‌کند که اگر دولت مدعی است دوباره منابع دیگری از ارزهای بلوکه‌شده آزاد شده است، پس چرا فعالان اقتصادی به صورت قطره‌چکانی به ارز مورد نیاز خود دست پیدا می‌کنند؟

و در ادامه می‌گوید که ارزهای بلوکه‌شده ایران در قطر باید با مجوز دولت آمریکا و تنها برای کالاهای بشردوستانه مصرف شوند و تا همین‌جا محدودیت دسترسی به این ارزها محرز است؛ اما اینکه آمریکا در ادامه چه تصمیمی برای منابع بلوکه‌شده کشور یا قوانین تحریمی بگیرد، مشخص نیست.