نمایشی در غیاب بازیگران تأثیرگذار

در آغاز سومین هفته جنگ اسرائیل و حماس، مصر میزبان «اجلاس بین‌المللی صلح» بود تا بر برقراری آرامش در منطقه تأکید کند. با این حال، بسیاری از کشورهای تأثیرگذار در تحولات منطقه یا در این نشست حضور نیافتند یا نمایندگانی در سطوح پایین را روانه نشست کردند. هم‌زمان با این اجلاس، با توافق مصر، آمریکا، اسرائیل و سازمان ملل، گذرگاه مرزی رفح در مرز مصر و نوار غزه برای ارسال تریلرها و کامیون‌های حاوی کمک‌های بشردوستانه بازگشایی شد. خبرگزاری فرانسه به نقل از شاهدان عینی گزارش داد که درهای ترمینال رفح در مرز مصر و نوار غزه پس از عبور حدود 20 کامیون و کانتینر حامل کمک‌های بشردوستانه «بسته شد». این در حالی است که شمار زیادی از فلسطینی‌های دوتابعیتی در گذرگاه رفح در انتظار خروج از نوار غزه و ورود به مصر هستند. اولین کاروان کمک‌های بشردوستانه برای نوار غزه شامل مواد غذایی و دارو می‌شود.

علاوه بر این مرز شمالی اسرائیل با لبنان شاهد تنش بیشتری با حزب‌الله لبنان بود و وزیر دفاع اسرائیل هم اعلام کرد که «حزب‌الله تصمیم به شرکت در جنگ گرفته است». عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهور مصر در آغاز اجلاس صلح قاهره در میان سران شماری از کشورهای منطقه و چند هیئت ارشد از کشورهای اروپایی و سایر دولت‌ها از جمله ژاپن و بریتانیا که به قاهره رفته بودند، گفت مصر به محلی برای زندگی این فلسطینیان تبدیل نخواهد شد. سیسی گفت: «کوچاندن مردم غزه، حذف قضیه فلسطین است، راه‌حل مسئله فلسطین جابه‌جایی نیست، عدالت و پذیرش حق تعیین سرنوشت فلسطینیان است». او بر رنجی که فلسطینیان غزه از بحران جاری می‌برند، تأکید کرد. رئیس‌جمهور مصر درخصوص بسته‌بودن گذرگاه میان کشورش با باریکه غزه در منطقه الرفح در روزهای گذشته گفت ما طبق توافق با آمریکا می‌خواستیم گذرگاه باز باشد اما بمباران اسرائیل مانع شد. سیسی در مورد حصر غزه و رنج غیرنظامیان گفت: «ما با حیرت این سکوت را نگاه می‌کنیم... خواهان گشایش دائمی گذرگاه و توزیع کمک‌ها زیر نظارت سازمان ملل متحد هستیم». نشست قاهره که وزارت خارجه مصر از هفته قبل برگزاری آن را اعلام کرده بود، کاهش تنش میان اسرائیل و حماس، کمک به غیرنظامیان در نوار غزه و کوشش احتمالی برای پیشبرد صلح بر اساس راهکار دوکشوری (تشکیل کشور فلسطین در کنار اسرائیل) را به بحث گذاشته است. سامح شکری، وزیر خارجه مصر، گفته بود برقراری آرامش، کمک انسانی و جلوگیری از احتمال گسترش این بحران از جمله موضوع‌های مهم در دستور کار نشست است. دبیرکل سازمان ملل که برای بازدید از بخش مصری گذرگاه رفح با باریکه غزه از دو روز پیش در مصر حضور دارد، در جلسه افتتاحیه نشست قاهره گفت باید برای پایان‌دادن به کابوسی که در جریان است، اقدام کنیم. آنتونیو گوترش خواهان اعلام آتش‌بس با اهداف بشردوستانه شد. او با اشاره به ورود کامیون‌های حامل کمک به غزه از رفح مصر، گفت «غزه به بیش از این نیاز دارد». آنتونیو گوترش گفت هیچ چیز نمی‌تواند حمله حماس را توجیه کند و هیچ چیز هم نمی‌تواند «مجازات جمعی» مردم غزه را توجیه کند.

ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن، که کشورش مانند مصر متحد آمریکاست و با اسرائیل هم رابطه سیاسی دارد، در سخنان خود در نشست قاهره گفت: «از اعمال خشونت‌آمیزی که به غیرنظامیان در کرانه باختری و اسرائیل آسیب زده، خشمگین هستیم و در غزه نیز شاهد آسیب‌رسیدن به غیرنظامیان و انکار نیازهای اولیه مردم آن هستیم و این یک جنایت جنگی است». پادشاه اردن افزود: سیاست‌های خشونت‌آمیز رهبری اسرائیل به‌جای تکیه بر صلح، بر پایه تأمین نیازهای امنیتی است و راهکار دوکشوری را غیرممکن کرده ولی پیام ما این است که صلح و امنیت را هم برای اسرائیلی‌ها و هم برای فلسطینیان می‌خواهیم. او افزود: «بهای عدم تحقق صلح بین فلسطینیان و اسرائیلی‌ها خون‌ریزی بیشتر است». ملک عبدالله دوم که بیش از ۷۰ درصد جمعیت کشورش را مردم فلسطینی‌تبار تشکیل می‌دهند از روزهای گذشته تأکید کرده که کوچاندن فلسطینیان از غزه «خط قرمز» است و اردن این بار با آن کنار نخواهد آمد. محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی هم در سخنرانی نشست صلح در قاهره گفت: «ما مردم فلسطین خاک خود را ترک نمی‌کنیم، در سرزمین خویش می‌مانیم. آوارگی دوباره را نمی‌پذیریم و با وجود چالش‌ها خواهیم ماند». عباس گفت: «ما درباره حملات اشغالگران، شهرک‌نشین‌ها و افراط‌‌گرایان به اماکن مقدس در بیت‌المقدس و الاقصی هشدار می‌دهیم». محمود عباس همچنین گفت: «امنیت و صلح با راه‌حل دوکشوری، با پایتختی قدس به‌عنوان پایتخت فلسطین به دست می‌آید». محمدشیاع سودانی، نخست‌وزیر عراق هم هشدار داد که گسترش جنگ به کشورهای دیگر در منطقه خاورمیانه بر بازار نفت تأثیر خواهد گذاشت. سخنان نخست‌وزیر عراق می‌تواند به‌طور تلویحی اشاره‌ای به حملات گروه‌های نظامی در عراق به پایگاه‌های آمریکا در عراق و سوریه باشد. نخست‌وزیر عراق با تخلیه نوار غزه مخالفت کرد. او تأکید کرد که فلسطینی‌ها به‌جز «سرزمین‌شان» جای دیگری برای رفتن ندارند. محمدشیاع سودانی خواستار برقراری آتش‌بس در ازای مبادله اسرا بین حماس و اسرائیل شد. از بین نمایندگان اروپایی، جیمز کلورلی وزیر خارجه بریتانیا هم گفت: «من مستقیم با مقام‌های اسرائیل درباره وظیفه‌شان در احترام‌گذاشتن به قوانین بین‌المللی و اهمیت حفظ جان غیرنظامیان در غزه صحبت کرده‌ام. «با وجود شرایط بسیار دشوار، من خواستار انضباط و حرفه‌ای‌گری و خویشتن‌داری ارتش اسرائیل شده‌ام».

جورجا ملونی نخست‌وزیر ایتالیا هم خواستار جلوگیری از گسترش جنگ شد و کریاکوس میتسوتاکیس، نخست‌وزیر یونان گفت هیچ مداخله نظامی نمی‌تواند به این بحران خاتمه دهد و تنها راه‌حل، سیاسی است. در میان سران کشورهای منطقه، محمد بن‌سلمان ولیعهد عربستان، حمد بن‌عیسی آل خلیفه، پادشاه بحرین، تمیم بن‌حمد آل ثانی، امیر قطر، محمد بن‌زاید، رئیس امارات از رهبران حاضر در اجلاس قاره بودند. اتحادیه اروپا حضور چشمگیری در این اجلاس داشت، نخست‌وزیران ایتالیا، اسپانیا، یونان، وزیران خارجه بریتانیا، آلمان و فرانسه و نروژ، شارل میشل رئیس شورای اروپا و جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی و امنیتی اتحادیه اروپا شرکت کرده‌اند.

غایبان نشست

اسرائیل به‌عنوان یکی از طرف‌های جنگ هیچ مشارکتی در این نشست ندارد. علاوه بر این گزارشی از حضور نمایندگان ایران، سوریه و لبنان هم در این اجلاس منتشر نشده است. غایب بزرگ دیگر آمریکاست که فقط بت جونز، کاردار سفارتش در قاهره در اجلاس حضور یافت. کشورهای عربی-اسلامی پس از جنگ اخیر با سردی با آمریکا برخورد کرده‌اند. بنا بر گزارش‌ها محمد بن سلمان ولیعهد عربستان ساعت‌ها آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا را که در ریاض بود منتظر ملاقات نگه داشته بود. جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا هم در سفر اخیر خود به اسرائیل قرار بود به اردن برود و نشستی چهارجانبه با پادشاه اردن، رئیس‌جمهور مصر و رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین داشته باشد اما این جلسه هم لغو شد. با اینکه هدف اجلاس رسیدن به یک موضع مشترک عنوان شده است اما دیپلمات‌ها در نبود برخی بازیگران اصلی، ممکن است در موضوع‌های مهم و پرچالش به نتیجه نرسند.

از طرف دیگر، جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا در تازه‌ترین موضع‌گیری خود گفت که حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل، با هدف ایجاد اختلال در عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و عربستان انجام شد. به گزارش رویترز، او در سخنانی که در مراسم جمع‌آوری کمک‌های مالی انجام داد، گفت: «یکی از دلایلی که حماس علیه اسرائیل اقدام کرد، این بود که آنها می‌دانستند می‌خواهم با ریاض مذاکره داشته باشم. فکرش را بکنید؛ سعودی‌ها می‌خواستند اسرائیل را به رسمیت بشناسند». عربستان سعودی برخلاف برخی از کشورهای مسلمان و همسایه‌ که در سال ۲۰۲۰ تحت‌‌نظر دولت دونالد ترامپ با اسرائیل رابطه برقرار کردند، از این روش پیروی نکرد و گفت که ابتدا باید به اهداف تشکیل کشور فلسطین پرداخت. عادی‌سازی رابطه اسرائیل با عربستان سعودی و سایر کشورهای عربی، از اولویت‌های اصلی آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، در سفر ماه ژوئن به ریاض بود؛ اگرچه او همان زمان هم اذعان کرد که نباید به‌زودی انتظار پیشرفتی داشت. بلینکن پس از حمله حماس گفت: «تعجبی ندارد که بخشی از انگیزه حمله ممکن است مختل‌کردن تلاش‌ها برای نزدیک‌کردن عربستان سعودی و اسرائیل باشد». جو بایدن هم در گفت‌وگویی با سی‌بی‌اس که هفته گذشته پخش شد، گفت که چشم‌انداز عادی‌سازی روابط ریاض و تل‌آویو «هنوز زنده است، اما زمان می‌برد». رئیس‌جمهوری ایالات متحده در آن مصاحبه گفت‌: «تشکیلات فلسطینی باید پابرجا بماند و ایجاد راهی برای رسیدن به کشور فلسطین ضروری است».

راه‌حل «دو کشور مستقل» که با استقبال جامعه بین‌الملل روبه‌رو شد - اما بنیامین نتانیاهو و کابینه تندروی او به اجرای آن تمایلی ندارند - به فلسطینیان ساکن غزه و کرانه باختری رود اردن، امکان می‌دهد که کشور مستقل خود را داشته باشند. با‌این‌حال، رئیس‌جمهوری آمریکا با اشاره به آنچه روی داد، می‌گوید انتظار ندارد اسرائیل بلافاصله راه‌حل دو‌کشوری را دنبال کند. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، پیش‌تر در گفت‌و‌گوی اخیر خود با فاکس‌نیوز، تأیید کرده بود که عربستان سعودی روز به‌ روز به مرحله عادی‌سازی روابط با اسرائیل نزدیک‌تر می‌شود. با‌این‌حال، او و سایر مقام‌های ارشد این کشور همواره تأکید کرده‌اند که پیشبرد عادی‌سازی روابط با اسرائیل، در‌نهایت مستلزم تأمین حقوق فلسطینی‌هاست.

آزادی 2  گروگان

در تحولی دیگر، حماس برای نخستین‌بار از آغاز جنگ، دو نفر از گروگان‌هایی را که در اختیار دارد، آزاد کرد. دو گروگان آزادشده، مادر و دختری آمریکایی بودند که از هفتم اکتبر، در حمله حماس به اسرائیل از کیبوتصی در جنوب اسرائیل گروگان گرفته شده بودند. جودیت و ناتالی رانان دو نفر از میان حدود ۲۰۰ نفر گروگان بودند که گروه حماس در اختیار دارد و آزادی آنان با کمک قطر تضمین شد. پس از آزادی این دو گروگان، تلاش‌ها برای آزادکردن دیگر گروگان‌های در اختیار حماس شدت گرفته است. درحالی‌که اسرائیل چند روز است برای آغاز یک عملیات زمینی گسترده در غزه در‌حال تکاپو است، جو بایدن، رئیس‌ جمهوری ایالات متحده آمریکا و دیگر مقام‌های غربی در حال فشار بر اسرائیل هستند تا عملیات خود را به تعویق اندازد تا برای آزادی گروگان‌های در اسارت حماس فرصت بیشتری فراهم شود. رئیس‌جمهوری آمریکا در واکنش به آزادی دو گروگان آمریکایی در بیانیه‌ای گفت: «از این اتفاق خوشحالم و دوباره تأکید می‌کنم، به‌عنوان رئیس‌جمهور، اولویتی بالاتر از امنیت آمریکایی‌هایی که در سرتاسر جهان گروگان گرفته شده‌اند، ندارم». جو بایدن با بیان اینکه گروگان‌های آزادشده و خانواده آنها از حمایت کامل دولت ایالات متحده برخوردار خواهند شد، افزود: «ما به‌طور شبانه‌روزی برای آزادی شهروندان آمریکایی که گروگان گرفته شده‌اند، کار می‌کنیم و تلاش خود را برای آزادی کسانی که هنوز در بازداشت هستند، متوقف نخواهیم کرد». سخنگوی حماس هم پس از تأیید آزادی دو گروگان گفت که این اقدام برای آن است که «به مردم آمریکا و جهان ثابت شود که ادعاهای رئیس‌جمهور آمریکا و دولت او کذب و بی‌اساس هستند».