«شرق» سفر نخست‌وزیر عراق به ایران به موازات جنگ اسرائیل و حماس را بررسی می‌کند
قاب تنش‌زدایی در منطقه
به گفته خبرگزاری رسمی عراق (واع)، قرار است امروز (دوشنبه) محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر این کشور به‌منظور بررسی و تبادل نظر درباره جنگ حماس و اسرائیل و تحولات غزه سفر منطقه‌ای خود را از تهران آغاز کند. ایرنا این خبر را منتشر کرد و به نقل از یک منبع سیاسی نوشت نخست‌وزیر عراق پس از تهران به پایتخت کشورهای عربی خلیج فارس سفر خواهد کرد.
عبدالرحمن فتح‌الهی: به گفته خبرگزاری رسمی عراق (واع)، قرار است امروز (دوشنبه) محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر این کشور به‌منظور بررسی و تبادل نظر درباره جنگ حماس و اسرائیل و تحولات غزه سفر منطقه‌ای خود را از تهران آغاز کند. ایرنا این خبر را منتشر کرد و به نقل از یک منبع سیاسی نوشت نخست‌وزیر عراق پس از تهران به پایتخت کشورهای عربی خلیج فارس سفر خواهد کرد. شنبه هفته جاری نیز حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در گفت‌وگوی تلفنی با فؤاد حسین، همتای عراقی خود، درباره تحولات جاری فلسطین و جنگ حماس و اسرائیل رایزنی کردند. امیرعبداللهیان در این تماس، ضمن اشاره به آخرین تحرکات و رایزنی‌های دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران، تداوم جنایات جنگی رژیم صهیونیستی و کشتار گسترده غیرنظامیان به‌ویژه زنان و کودکان و حمایت‌های تسلیحاتی گسترده آمریکا از رژیم متجاوز صهیونیستی را عامل اساسی تشدید بحران جاری در منطقه دانست و گسترش دامنه جنگ را در مقابل افزایش شدت جنگ از سوی آمریکا علیه غیرنظامیان غزه امری کاملا اجتناب‌ناپذیر عنوان کرد. وزیر خارجه عراق نیز در این گفت‌وگو بر ضرورت اقدام منسجم و هماهنگ کشورهای اسلامی برای حمایت از مردم فلسطین، توقف حملات و جلوگیری از گسترش جنگ تأکید کرد. پیش‌تر و در ۲۲ مهر‌ماه نیز محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، در تماسی تلفنی با ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، درباره تحولات فلسطین و جنگ در غزه رایزنی کرده بودند. بر اساس بیانیه دفتر رسانه‌ای نخست‌وزیر عراق، در این تماس تلفنی که از سوی محمد شیاع السودانی انجام شد، آخرین تحولات رخ‌داده در عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و وخامت اوضاع انسانی در نوار غزه که بر اثر حملات و تجاوزات مستمر اسرائیل علیه مردم فلسطین ایجاد شده است، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. دو طرف در این تماس تلفنی بر اهمیت تحرکات جامعه بین‌المللی به‌منظور مقابله با حملات شدید اسرائیل که غیرنظامیان در سرزمین‌های اشغالی فلسطین را هدف قرار می‌دهد و رفع محاصره ظالمانه شهر غزه و ایجاد گذرگاه‌های امن برای غیرنظامیان و عبور کمک‌های فوری بشردوستانه به فلسطینی‌ها تأکید کردند.
تحرکات میدانی
به موازات این تلاش‌های سیاسی و دیپلماتیک، شاهد تحرکات میدانی با محوریت گروه‌های مسلح عراقی از زمان آغاز عملیات طوفان الاقصی و جنگ حماس و اسرائیل نیز هستیم. در یک ماهی که از حملات اسرائیل به باریکه غزه می‌گذرد، گروه‌های مسلح عراقی نیز نیروها، پایگاه‌ها و اهداف آمریکا در این کشور (عراق) و نیز در سوریه را هدف حملات راکتی، موشکی و پهپادی قرار داده‌اند. در تازه‌ترین مورد، مقاومت اسلامی عراق در بیانیه‌ای اعلام کرد نیروهایش پایگاه غیرقانونی «تل‌بیدر» آمریکا در غرب استان الحسکه واقع در شمال شرقی سوریه را با استفاده از چند پهپاد هدف حمله خود قرار داده‌اند. آن‌طور‌که ایسنا گزارش داد، این چندمین بار است که مقاومت اسلامی عراق در روزهای اخیر پایگاه‌های غیرقانونی ایالات متحده آمریکا در خاک سوریه را هدف حملات راکتی یا پهپادی خود قرار می‌دهد. مقاومت اسلامی عراق روز شنبه هفته جاری هم در بیانیه‌ای اعلام کرد پایگاه «الشدادی» در الحسکه سوریه را هدف قرار داده است. پیش‌تر مقاومت اسلامی عراق هشدار داده بود که در راستای حمایت از ملت فلسطین و به دلیل دست‌داشتن آمریکا در کشتار و جنایت علیه آنها، حملات به پایگاه‌های واشنگتن در منطقه را تشدید خواهد کرد. با توجه به مجموعه این اقدامات و اتفاقات، مجتبی رحیمی‌نیا در گفت‌وگو با «شرق» بدیهی می‌داند که بغداد به دلیل تداوم و تشدید تحرکاتی که از سوی گروه‌های مسلح عراقی وجود دارد، هدف اصلی سفر نخست‌وزیر این کشور (عراق) را رایزنی با تهران درباره وجوه سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی این قبیل اقدامات قرار داده و به تبع آن در تلاش خواهد بود تا بتواند در سایه رایزنی با جمهوری اسلامی ایران که نگاهی تنش‌زدایانه با هدف برقراری آتش‌بس در فلسطین دارد، عملا از تسری و گسترش دایره ناامنی به عراق و کل منطقه خاورمیانه جلوگیری کند. این کارشناس مسائل غرب آسیا، با تأکید بر اینکه گروه‌های مسلح منطقه‌ای به‌خصوص در عراق و سوریه، مستقل از تهران اقدامات ضدآمریکایی را در دستور کار قرار داده‌اند، یادآور می‌شود شرایط منطقه به قدری شکننده شده است که بغداد به دلیل نگرانی از واکنش احتمالی آمریکایی‌ها، درصدد است ذیل به‌کارگیری پتانسیل تمام کشورهای منطقه‌ای، از ایران تا پایتخت‌های عربی، از تبدیل عراق به زمین سوخته منازعات احتمالی جلوگیری کند. پیرو نکته رحیمی‌نیا، یکشنبه هفته گذشته شبکه الجزیره گفت‌وگویی اختصاصی با سیدابراهیم رئیسی درباره تحولات فلسطین و جنگ حماس و اسرائیل داشت که مهم‌ترین خط مواضع و گفته‌های رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، ناظر بر این نکته بود که «مقاومت در فلسطین و منطقه مستقل است. تصمیم در دست خودش است و از تهران دستور نمی‌گیرد». این خط موضع‌گیری پیش‌تر نیز از سوی حسین امیرعبداللهیان و دیگر مقامات وزارت امور خارجه مورد تأکید قرار گرفته است. وزیر امور خارجه کشور به‌‌طور متناوب تأکید و تصریح کرده است که «ما نیروهای جدیدی را به سوریه و دیگر نقاط منطقه اعزام نکرده‌ایم». اما به موازات آن امیرعبداللهیان این هشدار را هم داد که «در صورت ادامه جنایات اسرئیل علیه ساکنان غزه، تهران فقط نظاره‌گر تحولات نخواهد بود و ایران بر اساس منافع ملی خود اقدام خواهد کرد». در گزارش‌های پیشین قید شده بود که سکاندار سیاست خارجی ایران نیز مشابه با موضع رئیسی، با تأکید بر اینکه «گروه‌هایی که در سوریه و عراق نیروهای آمریکایی را هدف قرار می‌دهند، مستقل عمل می‌کنند و از تهران راهنمایی دریافت نکرده‌اند»، یادآور شد «آنها هیچ دستوری از ما دریافت نمی‌کنند. طرف آمریکایی مدعی است که اینها با ایران مرتبط هستند اما واقعیت این است که این گروه‌ها برای خودشان مستقل تصمیم می‌گیرند». بااینحال، آمریکایی‌ها و همچنین اسرائیلی‌ها در کنار برخی کشورهای اروپایی، در رفتاری تقابلی، درصدد هستند هرگونه اتفاقی، چه در فلسطین و چه در کل منطقه را به تهران ارتباط دهند.
با این وجود، مجتبی رحیمی‌نیا معتقد است به دلیل تأثیری که تهران در منطقه دارد، بدون شک محمد شیاع السودانی به دنبال آن است که بتواند از پتانسیل ایران برای تنش‌زدایی در منطقه استفاده کند؛ به‌ویژه آنکه این کارشناس از سطح بالاتر و جدی‌تر تحرکات نظامی، دفاعی و لجستیک آمریکا در منطقه خاورمیانه می‌گوید و اعتقاد دارد با حضور دومین ناو آمریکایی، اکنون شکنندگی تحولات به اوج رسیده است. تا جایی که به اذعان او، کوچک‌ترین اقدام نسنجیده و تداوم حملات گاه‌وبیگاه به مواضع آمریکا در عراق و سوریه می‌تواند وضعیت را از کنترل خارج کند؛ نکته‌ای که به گفته مفسر حوزه سیاست خارجی بارها از سوی جمهوری اسلامی ایران هم تکرار شده است و به همین دلیل هم رحیمی‌نیا باور دارد که نخست‌وزیر عراق امروز (دوشنبه) تلاش خواهد کرد تا از نگاه تنش‌زدایانه ایران برای کنترل ناامنی در منطقه و به‌خصوص در عراق استفاده کند. در سایه آنچه این کارشناس درباره سطح جدید تحرکات آمریکا عنوان کرد شنبه‌شب، فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا (سنتکام) تأیید کرد، ناوهواپیمابر آیزنهاور در خلیج فارس مستقر شده است. به گزارش شبکه الجزیره، سنتکام مدعی شد که ورود این ناو هواپیمابر به خلیج فارس در چارچوب تقویت تمرکز منطقه‌ای آمریکا صورت می‌گیرد. یک مقام ارشد وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) شنبه‌شب از تغییر مسیر ناو هواپیمابر آیزنهاور از دریای مدیترانه به خلیج فارس خبر داد. این مقام پنتاگون اعلام کرد که این ناو هواپیمابر به محض ورود به تنگه هرمز، در آب‌های خلیج فارس مستقر می‌شود. پیش از این، رسانه‌های آمریکایی گزارش دادند که این ناو آمریکایی قرار بوده از دریای آتلانتیک به مدیترانه برود و به ناوگروه جرالد فورد بپیوندد؛ اما در حال اعزام به منطقه خاورمیانه است. ایالات متحده آمریکا برای حمایت از اسرائیل تاکنون دو ناو هواپیمابر خود را در مدیترانه و نزدیکی فلسطین اشغالی مستقر کرده است. پیش‌تر اعلام شده بود که در واکنش به حمایت آمریکا از اسرائیل در جنگ علیه غزه، دومین نیروی ضربتی ناو هواپیمابر ایالات متحده به گروه دیگری متشکل از شش کشتی جنگی آمریکایی در شرق دریای مدیترانه خواهد پیوست. پنتاگون دو هفته پیش نیز اعلام کرد که گروه ضربتی «یو.اس.اس.دوایت‌دی.آیزنهاور» متشکل از پنج فروند کشتی جنگی، قرار است به گروه ضربتی دیگری تحت فرماندهی بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین ناو هواپیمابر هسته‌ای نیروی دریایی ایالات متحده یعنی ناو «یو.اس.اس.جرالد آر.فورد» بپیوندد. گروه ضربتی «فورد» متشکل از شش ناو جنگی سه‌شنبه دو هفته پیش وارد منطقه شده بود.
سفر بلینکن به عراق و چالش بغداد
با تداوم حملات گروه‌های مسلح عراقی به مواضع آمریکا در این کشور و همچنین سوریه، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده در دومین سفر منطقه‌ای خود به خاورمیانه پس از جنگ حماس و اسرائیل بعدازظهر دیروز یکشنبه وارد عراق شد؛ اتفاقی که چندان بی‌حاشیه نبود. چون هم‌زمان با انجام این سفر، گردان‌های حزب‌الله عراق اعلام کرد با تشدید تنش بی‌سابقه‌ای از سفر او استقبال خواهد کرد. در‌این‌باره ابوعلی العسکری، مسئول امنیتی گردان‌های حزب‌الله عراق با انتشار پیامی در پلتفرم «ایکس» (توییتر سابق) نوشت، «از سفر آنتونی بلینکن یهودی، وزیر امور خارجه آمریکا و بهتر بگوییم وزیر جنگ رژیم صهیونیستی در عراق استقبال نمی‌شود».
طبق گزارش خبرگزاری شفق‌نیوز، ابوعلی العسکری به نوشته خود افزود «پس از تشدید عملیات نظامی مقاومت اسلامی عراق، برای بستن منافع آمریکا در عراق و تعطیل‌کردن آنها در کل منطقه تلاش خواهد شد و در‌صورتی‌که تجاوز (به غزه) ادامه یابد، در هفته‌های آتی به این هدف دست خواهیم یافت». العسکری این را هم متذکر شد که «گشودن پرونده اخراج نیروهای خارجی در این مقطع برای گمراهی و تلاش برای بستن دستان مقاومت و انحراف افکار عمومی داخلی از موضوع غزه است. حقیقت این است که اخراج این نیروها از کشور اجتناب‌ناپذیر است». به دنبال انتشار این بیانیه، هم‌زمان با سفر بلینکن به عراق، حمید اسماعیلی دیگر کارشناسی بود که در گفت‌وگو با «شرق» تقریبا مشابه با ارزیابی مجتبی رحیمی‌نیا از بحرانی‌ترشدن وضعیت عراق پس از عملیات طوفان‌الاقصی می‌گوید و بر این باور است که اکنون گروه‌های مسلح عراقی به‌صورت مستقل عمل می‌کنند. این مفسر حوزه بین‌الملل در ادامه به اخبار موثقی از منابع مطلع در عراق نیز اشاره دارد که به او گفته‌اند گروه‌های مسلح عراقی در جلساتی با برخی از سران و چهره‌های جریان‌های سیاسی عراق و اتمام حجت با آنها به دنبال اقداماتی مستقل از آنها (احزاب و گروه‌ها سیاسی عراق) هستند. به همین دلیل اسماعیلی هم شکنندگی وضعیت عراق را بسیار پررنگ و حتی بی‌سابقه می‌داند تا جایی که به گفته او، هر‌لحظه امکان وقوع اقدام گسترده آمریکایی‌ها در عراق و تسری جنگ به خاورمیانه وجود دارد. بنابراین این کارشناس هم معتقد است یقینا هدف محوری سفر نخست‌وزیر عراق به ایران می‌تواند رایزنی و کمک‌گیری از ظرفیت تنش‌زدایی تهران برای جلوگیری از تنش ناخواسته باشد. این تحلیلگر ارشد حوزه غرب آسیا در ادامه گپ‌وگفتش با «شرق»، ضمن یادآوری این نکته که اکنون استقلال و حتی تکروی گروه‌های مسلح منطقه از جریان‌های سیاسی می‌تواند امکان تحقق هر سناریویی را به دنبال داشته باشد، از لزوم تشدید تحرکات سیاسی و دیپلماتیک در جهت جلوگیری از تسری جنگ حماس و اسرائیل به کل منطقه می‌گوید.
از میانجیگری بغداد تا هشدار مستقیم
در سایه آنچه گفته شد، محمدکریم علیخانی کارشناسی بود که او هم طی گفت‌وگو با «شرق» و در تأیید گفته دو کارشناس قبلی با خوانشی از گزارش اخیر نیویورک‌تایمز معتقد است اگرچه ایران بارها تأکید کرده که اقدامات ضدآمریکایی گروه‌های مسلح منطقه بعد از عملیات طوفان‌الاقصی به‌صورت مستقل و خودجوش صورت گرفته است اما به گفته او، اکنون سفر بلینکن به عراق و حضور ناو دیگری از آمریکا در منطقه حکایت از آن دارد که واشنگتن در نگاهی تقابلی خوانش و باور خود را از حملات به مواضعش در عراق و سوریه منطقه دارد. بااینحال تحلیلگر حوزه بین‌الملل معتقد است که نه تهران و نه دولت بایدن به‌هیچ‌وجه تمایلی به تسری جنگ حماس و اسرائیل به کل منطقه ندارند. با این خوانش، علیخانی باور دارد که بلینکن در سفر دیروز یکشنبه به عراق درصدد به‌کارگیری نوعی دیپلماسی فعال با هدف کنترل تنش‌ها و خودداری از درگیری ناخواسته با گروه‌های مسلح منطقه ذیل استفاده از ظرفیت دولت بغداد و ارتش عراق است. البته کارشناس ارشد مسائل غرب آسیا این سناریوی احتمالی را هم مطرح می‌کند که سفر محمدشیاع السودانی به ایران به فاصله یک روز بعد از سفر آنتونی بلینکن به بغداد می‌تواند این گزاره را تقویت کند که نخست‌وزیر عراق حامل پیامی از سوی آمریکایی‌ها به تهران باشد. با این وجود حمید اسماعیلی در رد این گزاره معتقد است که وضعیت شکننده و بحرانی منطقه به قدری پررنگ شده است که آمریکایی‌ها منتظر میانجیگری و ارسال پیام از طریق کشورهای منطقه‌ای مانند عراق، عمان، قطر و... به ایران نیستند و سعی خواهند کرد از طریق نماینده ایران در سازمان ملل و دیگر کانال‌های ارتباطی پیام‌های خود را به ایران بدهند. با توجه به تمام نکاتی که از زبان کارشناسان مطرح شد حال باید دید که سفر امروز دوشنبه نخست‌وزیر عراق و سفرهای بعدی او تا چه حد می‌تواند به کنترل و مدیریت تنش‌های منطقه‌ای منجر شود؟
