از چهارشنبه‌سوری تا شب یلدا

 شهرزاد همتی: «بر اساس تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، از سال ۱۴۰۳ در تقویم رسمی، آخرین شب پاییز (شب یلدا) و سه‌شنبه آخر سال (چهارشنبه‌سوری) به «روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان» و «روز تکریم همسایگان» تغییر نام پیدا کردند»؛ این خبری بود که روز یکشنبه روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت و واکنش‌های مختلفی را به همراه داشت که طبیعتا بخش زیادی از آن اعتراضی بود. اعتراض مبنی بر اینکه چه عنادی با آیین‌های باستانی ایران وجود دارد که حتی نامش برتابیده نمی‌شود و شورای عالی انقلاب فرهنگی میان این همه اتفاق روی زمین مانده، تصمیم می‌گیرد نام دو شب جشن ایرانی را تغییر دهد؟ این گزارش نتیجه پیگیری‌های خبرنگار «شرق» برای رسیدن به پاسخ است. پاسخی که به صورت مستقیم از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی به دست نیامد و هر آن‌ کسی که حرف زد، گفت این صحبت‌ها دوستانه است و خبرنگار از یک حوزه به حوزه دیگر شورای عالی انقلاب فرهنگی پاس داده شد و در نهایت مسئولان ذی‌ربط به ارسال چند جوابیه منتشر‌شده اکتفا کردند.

ماجرا از چه قرار بود؟

شورای عالی انقلاب فرهنگی متشکل از اعضای حقیقی و حقوقی است و دوایر و حوزه‌ها و شوراهای مختلفی هم دارد. یکی از این شوراها، شورای فرهنگ عمومی است. شورای فرهنگ عمومی زیر نظر وزارت ارشاد فعالیت می‌کند و ریاست آن از سوی وزیر ارشاد انتخاب می‌شود. هم‌اکنون ریاست شورای فرهنگ عمومی با مجید امامی است. شورای فرهنگ عمومی همان ‌جایی است که تصمیم گرفته نام چهارشنبه‌سوری را در تقویم به تکریم همسایگان تبدیل کند و جلوی نام شب یلدا مترادفی با نام روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان بیاورد. تلاش برای صحبت با مجید امامی به جایی نرسید. تنها مسئولی که با ما صحبت کرد، در پاسخ به ما که چرا نام چهارشنبه‌سوری را در تقویم وارد نکردید؟‌ اما او تأکید کرد چهارشنبه‌سوری در تقویم وجود دارد و تکریم همسایگان تنها یک توضیح برای چهارشنبه‌سوری است. در تماس مجدد خبرنگار «شرق» مبنی بر اینکه هیچ خبری از چهارشنبه‌سوری در تقویم کشور نیست، توضیح داده شد که در تقویمی که آنها استفاده می‌کنند، نام چهارشنبه آخر سال وجود دارد و احتمالا تقویم ما مشکل دارد! به هر حال جوابیه‌ای که شورای فرهنگ عمومی در‌این‌باره داده، به قرار زیر است:

شورای عالی انقلاب فرهنگی هرساله بر اساس مصوبات شورای فرهنگ عمومی، مناسبت‌های جدیدی را با توجه به پیشنهادات اشخاص حقیقی و حقوقی برای درج در تقویم رسمی کشور تأیید می‌کند. در همین رابطه شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه ۸۹۹ مورخ 18/7/۱۴۰۲ هشت مناسبت برای درج در متن تقویم و پنج مناسبت را برای درج در ضمیمه تقویم رسمی کشور تصویب کرده است.

در این اطلاعیه آمده است: از‌جمله مناسبت‌های جدید «روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان» است که هم‌زمان با ۳۰ آذر (شب یلدا) و در کنار عنوان شب یلدا است. شب یلدا جزء فرهنگ غنی مردم ایران اسلامی است که نه‌تنها یک امر ملی است بلکه به خاطر حضور اعضای خانواده‌ها در کنار یکدیگر، به عنوان یک امر دینی مورد توجه است.

در این اطلاعیه درباره مناسبت دیگر هم اضافه شده است: برای استفاده بهینه فرهنگ از روز‌های پایانی سال به‌ویژه چهارشنبه‌سوری که در جامعه ایرانی مورد توجه است، مناسبت «روز تکریم همسایگان» برای درج در متن تقویم رسمی کشور در روز سه‌شنبه آخر سال تصویب شده است.

در پایان این اطلاعیه دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی با تأکید بر اینکه هیچ مناسبتی حذف نشده، آمده است: دو مناسبت فوق با توجه به ویژگی‌های فرهنگی و هویتی ایرانیان به تقویم اضافه شده است. آنچه شورای فرهنگ عمومی در شورای عالی انقلاب فرهنگی در توضیح خود آورده چیزی از تعجب مردم از این ماجرا کم نمی‌کند. شب چهارشنبه‌سوری نه‌تنها در تقویم نیامده، بلکه به‌جای آن نام تکریم همسایگان انتخاب و از طرفی روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان در کنار شب یلدا در تقویم اضافه شده است. مسئله اینجاست اگر این کار خوبی است، چرا هیچ‌کس در شورای عالی انقلاب فرهنگی حاضر به پاسخ درباره آن نشد؟

شکاف دولت ملت

دکتر سعید معید‌فر،‌ جامعه‌شناس، در گفت‌وگو با «شرق» درباره تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت:‌ «ما در یک روز سه خبر بهت‌‌آور می‌شنویم؛ وزیر آموزش و پرورش خبر از تفکیک جنسیتی کتب درسی می‌دهد، خبر می‌آید وزارت ارشاد طرحی راه انداخته که مردم کتاب‌های چاپ‌شده را ممیزی کنند و خبر آخر هم تغییر نام دو جشن ملی ایرانی است! به نظر می‌آید مردمی در کار نیست و یک تقابلی وجود دارد. وقتی هم تقابل است، انتظار دیگری نمی‌توان داشت». معیدفر افزود:‌ «برخی طوری رفتار می‌کنند که انگار با هر نوع نماد ایرانی مخالفت دارند. نهایتا در مدتی دولت‌هایی سر کار آمدند که تا حدی نصفه‌و‌نیمه انتخاب مردم بودند که سعی می‌کردند کمی دو طرف را نگه دارند، اما حالا دیگر همه چیز یکدست شده و دیگر ملاحظاتی وجود ندارد. اگر برای حفظ اعتماد و سرمایه اجتماعی بین دولت و ملت ملاحظاتی وجود داشته باشد، باید کمی عقب‌نشینی کنند. اما حالا با یکدست‌سازی منویات خود را اجرا می‌کنند». معیدفر در ادامه با اشاره به اینکه از سوی مردم هم این تقابل وجود دارد، تصریح کرد: «از یک طرف در مردم فرهنگ خود را تحمیل کرده و در سطح کشور هم مسئولان ارزش خود را تحمیل می‌کنند. مسئولان از مردم می‌خواهند ازدواج را ترویج کرده و فرزندآوری کنند، ولی هم کاهش ازدواج را شاهدیم و هم کاهش باروری را! در خیابان نمادهای مسئولان را به چالش می‌کشند و مسئولان هم در مقابل، نمادهای مردم را دستخوش تغییر می‌کنند. فرهنگ، میراث و تاریخ بخشی از هویت ملی مردم را می‌سازد که به نظر می‌رسد توسط مراجع بالا‌دست به چالش کشیده می‌شود».

این جامعه‌شناس در پایان افزود: «‌حالا که همه چیز یکدست‌سازی شده، این چالش ملت و دولت را بیشتر می‌بینیم و در این میان هر طرف دنبال یک رهاورد است. البته برای مردم چیزی عوض نمی‌شود و برعکس امسال شب یلدا پرفروغ‌تر برگزار می‌شود. ‌در سال‌های اخیر به نظر می‌رسد چندان نام‌ها برای مردم اهمیتی ندارند. جشن‌های ملی مردم به‌خصوص شب یلدا دردسری برای کسی نداشت. شب یلدا، بلندترین شب سال اسمش در تقویم هرچه باشد برای مردم باقی می‌ماند. وضعیت چهارشنبه‌سوری نیز به همین منوال خواهد بود و آخرش هم روشن نخواهد شد که چرا شورای فرهنگ عمومی تصمیم گرفت روی چیز دیگری دست بگذارد که این شکاف را بیشتر و بیشتر کند.