تروئیکای صلح

عبدالرحمن فتح‌الهی: از صبح جمعه و با عملیاتی‌شدن وقفه بشردوستانه چهارروزه، تبادل زندانیان دو طرف (اسرائیلی و فلسطینی) هم انجام شد. هرچند طیفی از تحلیلگران و ناظران درباره تبدیل‌شدن این وقفه (که نصف مدت آن هم گذشته است) به یک آتش‌بس پایدار با دیده تردید نگاه می‌کنند، اما حصول همین میزان توافق موقت در شرایط فعلی می‌تواند برای برخی کشورها مانند قطر و مصر آورده دیپلماتیک جدی در پی داشته باشد و وزن آنها را از این منظر در منطقه و جهان تقویت کند. البته این نکته را نیز باید در نظر داشت که وقفه چهارروزه معنایش نادیده‌گرفتن جنایات و نسل‌کشی‌های اسرائیل در 50 روز گذشته نیست. فارغ از این مباحث باید یادآور شد در کنار دوحه و قاهره، تهران هم از آغاز جنگ حماس و اسرائیل با وجود کوتاه‌نیامدن از آرمان‌هایش درباره فلسطین در ۵۰ روز گذشته با تحرکات دیپلماتیک منطقه‌ای سعی داشت به هر شکل ممکن به این جنگ، حتی به صورت موقت پایان دهد.

اکنون پس از انجام اولین مرحله تبادل زندانیان در شامگاه جمعه، به شکل بارزتری نقش ایران در این وقفه چهارروزه و تبادل زندانیان روشن شده است. در همین راستا وزارت امور خارجه فیلیپین در بیانیه‌ای آزادی «گلینِئور جیمی پاکبو» شهروند این کشور از اسارت در غزه را ثمره تلاش‌های دیپلماتیک انجام‌شده توسط وزارت امور خارجه این کشور دانسته و در آن از چند کشور منطقه‌ای ازجمله ایران به دلیل نقش آنها در تسهیل آزادی او تشکر و قدردانی کرد.

وزارت امور خارجه فیلیپین از «تلاش‌های قطر برای میانجیگری» که منجر به آزادی این شهروند فیلیپینی شد، «عمیقا قدردانی» کرد. این کشور همچنین از دولت‌های مصر و ایران نیز به دلیل «کمک‌های با‌ارزش» آنها در این زمینه تشکر کرده و گفت که امیدوار است شاهد حمایت‌های مداوم آنها باشد. هم‌زمان وزارت امور خارجه تایلند هم از ایران برای آزادی تعدادی از شهروندان این کشور که در جریان عملیات طوفان ‌الاقصی به اسارت گرفته شده بودند، تشکر کرد. به گزارش ایسنا، در پی آزادشدن ‌۱۲ تایلندی توسط حماس، وزارت امور خارجه این کشور بیانیه‌ای صادر و در آن ضمن تأیید آزادی این افراد، علاوه بر ایران از قطر، مالزی و مصر برای کمک به آزادی اتباع خود قدردانی کرد. بنا بر گزارش شبکه الجزیره، مقامات تایلندی گفتند آنها در توافق آتش‌بس بین حماس و اسرائیل که از صبح روز جمعه آغاز شده است، تحت پوشش قرار نگرفتند اما با میانجیگری قطر و مصر تلاش کردند تا یک توافق جداگانه با حماس امضا کنند.

همچنین ایران و تایلند روابط دوستانه‌ای دارند و اعضای برجسته اقلیت مسلمان تایلند در طول بیش از یک ماه گذشته برای آزادی اسرای این کشور سفرهای غیررسمی به تهران داشتند. پیش‌تر پارنپری باهیدها نوکارا، وزیر امور خارجه تایلند گفته بود همتای ایرانی او که به‌عنوان واسطه تایلند با حماس تلاش می‌کرد، به او گفته بود «به‌زودی خبرهای خوبی» خواهد شنید. گفته می‌شود که ۲۳ کارگر تایلندی در میان گروهی هستند که در حمله هفت اکتبر توسط حماس، موسوم به عملیات طوفان ‌الاقصی به اسارت درآمدند.

پیش‌تر ایرنا گزارش داده بود که ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، درباره انتشار اخباری مبنی بر نقش جمهوری اسلامی ایران در آزادی اسرای تایلندی نزد گروه‌های مقاومت در غزه به تلاش‌های تهران از همان هفته اول شروع جنگ غزه اشاره داشت که در پی درخواست مقامات تایلندی از‌جمله گفت‌وگوی تلفنی و دیدار وزیر امور خارجه این کشور با وزیر امور خارجه کشورمان در دوحه و درخواست مساعدت برای تسهیل آزادسازی اسرای تایلندی، این موضوع به‌طور مشترک مورد پیگیری ایران و قطر قرار گرفت و فهرست اسامی این اسرا به مقامات حماس داده شد تا موضوع را از جنبه انسان‌دوستانه مورد بررسی و مساعدت قرار دهند. به گفته کنعانی، این درخواست مورد توجه مقامات حماس قرار گرفت و با برقراری آتش‌بس موقت از روز جمعه، تعدادی از زندانیان تایلندی آزاد شدند. نهم آبان‌ماه بود که حسین امیرعبداللهیان در جریان سفر به قطر و در پاسخ به همتای تایلندی خود درباره مساعدت ایران برای آزادی اسرای این کشور، با اشاره به صحبت‌های خود با مقامات حماس اطمینان خاطر داد به محض اینکه شرایط میدانی فراهم شود، این درخواست مورد بررسی قرار گرفته و نسبت به آزادسازی شهروندان خارجی اقدام شود.

پایگاه العربی الجدید هم قبل از تبادل زندانیان در شامگاه جمعه مدعی شده بود حماس در پی مذاکراتی با میانجیگری ایران، ۲۳ اسیر تایلندی را بدون هیچ پیش‌شرطی آزاد خواهد کرد. مطابق ادعای این پایگاه خبری که در لبنان مستقر است، آزادی این اسرا ارتباطی با توافق مبادله اسرا با اسرائیل نخواهد داشت. این در حالی است که در سوی دیگر، وزارت خارجه تایلند روز شنبه اعلام کرد ۲۰ شهروند تایلندی پس از آزادی ۱۰ نفر از آنها همچنان در بازداشت حماس هستند. این وزارتخانه در بیانیه‌ای اعلام کرد تایلندی‌هایی که جمعه از غزه آزاد شدند، پس از ۴۸ ساعت بستری‌شدن در بیمارستان به خانه‌های خود باز خواهند گشت.

‌ روشنگری امیرعبداللهیان درباره نقش تهران در وقفه چهار‌روزه جنگ غزه

حسین امیرعبداللهیان دیروز (شنبه) در گفت‌وگوی تفصیلی با شبکه الجزیره، به تشریح و تبیین هرچه بیشتر نقش ایران در برقراری وقفه چهارروزه جنگ غزه پرداخت و از تحرکات مداوم دیپلماتیک تهران تا سطح ریاست‌جمهوری خبر داد و در این راستا عنوان کرد «ابراهیم رئیسی از ابتدای بحران تلاش‌های گسترده و جدی از راه‌های سیاسی و بین‌المللی انجام داد تا مانع کشتار و نسل‌کشی مردم فلسطین توسط رژیم صهیونیستی شود». به گفته سکاندار سیاست خارجی ایران «رئیس‌جمهور به همراه سران کشورهای اسلامی ابتکارعمل‌های خوبی را مطرح کرد؛ ازجمله برگزاری نشست سران کشورهای اسلامی و نشست بریکس».

در کنار آن امیرعبداللهیان موضوع تماس‌های تلفنی مکرر و سفرهای انجام‌شده توسط رئیسی را هم پیش کشید و در ادامه یادآور شد «ایران از طریق راه‌های سیاسی و بین‌المللی تمام تلاش خود را به ‌کار گرفت تا مانع کشتار مردم فلسطین شود». امیرعبداللهیان نقبی هم به تعامل تهران با قاهره و دوحه زد و گفت: «ایران از همان هفته دوم آغاز تجاوزهای رژیم صهیونیستی به غزه تماس‌هایی مستقیم با وزرای خارجه و نخست‌وزیران قطر، مصر و دیگر کشورهای منطقه داشت». البته مسئول سیاست خارجی کشور به تماس‌ها و معاملات ایران با برخی کشورهای غربی، آمریکای لاتین و آفریقای جنوبی نیز اشاره کرد. امیرعبداللهبان با تشکر از امیر و نخست‌وزیر قطر، ابراز امیدواری کرد که وقفه چار‌روزه به توقف کامل جنگ منجر شود؛ زیرا به باور او، اگر غیر از این رخ دهد، شرایط جدیدی در منطقه به وجود خواهد آمد و رژیم صهیونیستی و آمریکا باید پیامدهای وخیم آن را متحمل شوند.

موضوع دیگری که حسین امیرعبداللهیان دیروز در گفت‌وگوی تفصیلی با شبکه الجزیره مطرح کرد، ناظر بر مناسبات 

تهران – واشنگتن بود. وزیر امور خارجه در پاسخ به این سؤال که شما کانال‌هایی با آمریکا در راستای تداوم آتش‌بس دارید، تأکید کرد: «اولا ما در گذشته پیام‌هایی از طرف آمریکا از طریق کانال‌های دیپلماتیک طی شش هفته گذشته دریافت کردیم و مشخصا سفارت سوئیس در تهران که حامی منافع آمریکا است، این پیام‌ها را داد. این پیام‌ها مبنی بر این است که آمریکایی‌ها خواهان گسترش دایره جنگ نیستند. البته ما در دو مرحله به آنها اعلام کردیم که درست است شما می‌گویید خواهان گسترش جنگ نیستید، اما با قرارگرفتن در کنار رژیم صهیونیستی و ارسال تجهیزات و امکانات گسترده از طریق تمام پایگاه‌های آمریکایی به رژیم صهیونیستی و تل‌آویو، عملا خواهان گسترش جنگ هستید و طبیعتا گسترش جنگ در منطقه طی هفته‌های گذشته پاسخ طبیعی گروه‌های مقاومت علیه این اقدامات یک‌جانبه و حمایت نظامی کامل آمریکا از رژیم صهیونیستی بود».

‌از وقفه تا آتش‌بس

حال که نقش ایران در مرحله تبادل زندانیان در کنار دو کشور مصر و قطر روشن شده، این سؤال مهم‌تر مطرح است که تهران، دوحه، قاهره و دیگر کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه در هم‌افزایی دیپلماتیک می‌توانند شرایطی را فراهم بیاورند که وقفه چهارروزه به آتش‌بس دائم منجر شود یا خیر؟ در پاسخ به این سؤال و آن‌گونه که حسین امیرعبداللهیان دیروز (شنبه) در گفت‌وگوی تفصیلی با شبکه الجزیره هم مطرح کرده، گویا آمریکا اکنون اراده لازم برای توقف جنایت‌های اسرائیل، تداوم آتش‌بس، مقابله با کوچاندن اجباری و احترام به حقوق فلسطینی‌ها را دارد.

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران مشخصا در پاسخ به این سؤال الجزیره که اسرائیل گفته است بعد از آتش‌بس موقت جنگ را از سر خواهد گرفت و شما نسبت به گسترش دایره جنگ هشدار داده بودید، آیا همچنان احتمال گسترده‌‌شدن دایره جنگ به منطقه وجود دارد؟ به این نکته اشاره کرد که «رژیم صهیونیستی از گسترش دایره جنگ استقبال می‌کند»، اما به زعم او، «این گسترش تا زمانی است که آمریکا از آن حمایت کند، همان‌طور که در هفته‌های پیش شاهد حمایت همه‌جانبه آمریکا بودیم». این دیپلمات ارشد کشور این خبر را هم پیش کشید که «از طریق برخی واسطه‌ها مطلع شده‌ایم در ۱۰ روز گذشته دولت آمریکا و کاخ سفید به این نتیجه رسیده‌اند که تداوم این حمایت‌ها و به این شکل از رژیم صهیونیستی به نفع سیاست‌مداران آمریکایی و کاخ سفید نیست». لذا امیرعبداللهیان این استنباط را داشت که «آمریکا اکنون اراده لازم برای توقف جنایت‌های رژیم صهیونیستی، تداوم آتش‌بس و ارسال کمک‌های بشردوستانه، مقابله با کوچاندن اجباری و احترام به حقوق فلسطینی‌ها را دارد و امیدواریم که اخبار رسیده به ما درست باشد. طبیعتا راست‌آزمایی باید این‌گونه باشد که آمریکا رژیم صهیونیستی را مجبور به تداوم آتش‌بس کند و این آتش‌بس به توقف کامل جنگ منجر شود».

 اختلاف نظر در دولت بایدن

پیرو آنچه امیرعبداللهیان عنوان کرد، روزنامه هیل (نشریه ویژه کنگره آمریکا) در مطلبی به اختلاف فزاینده در حزب دموکرات آمریکا بر سر رویکرد جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در قبال درگیری فلسطین و اسرائیل و تبدیل آن به یک مشکل سیاسی جدی برای دولت بایدن پرداخت. این روزنامه نوشت: «اختلاف فزاینده در درون حزب دموکرات بر سر مدیریت بایدن در جنگ اسرائیل و حماس به یک مشکل سیاسی جدی برای رئیس‌جمهور ۸۱ساله تبدیل شده است که با مشکل جذب رأی‌دهندگان جوان و نیروبخشیدن به پایگاه حزب خود مواجه است». به ادعای این روزنامه، دموکرات‌ها با اشاره به اقدامات بایدن درخصوص درگیری اسرائیل با حماس، نسبت به جذب آرای جوانان در انتخابات آتی ابراز نگرانی کرده‌اند؛ رویه‌ای که می‌تواند در انتخابات ریاست‌جمهوری و حتی انتخابات آتی کنگره ضربه‌ای به حزب وارد کند. بر اساس نظرسنجی که توسط ان‌بی‌سی نیور انجام شده است، ۷۰ درصد از رأی‌دهندگان بین ۱۸ تا ۳۴ سال با سیاست بایدن در قبال خاورمیانه موافق نیستند. گزارش‌ها همچنین نشان می‌دهند که بی‌میلی بایدن برای آتش‌بس از سوی اسرائیل به موضوعی جداگانه تبدیل شده که باعث تنش بزرگ در میان حامیان مترقی دموکرات‌ها شده است. پیش‌تر بیش از ۴۰ دموکرات در مجلس نمایندگان خواستار آتش‌بس در خاورمیانه شدند. طبق نظرسنجی‌ها میزان رضایت از سیاست‌های بایدن به دلیل حمایت از حملات وحشیانه رژیم صهیونیستی در غزه به‌شدت کاهش یافته است. هم‌زمان برخی اخبار حکایت از اختلافات و انتقادات جدی در وزارت امور خارجه نسبت به حمایت گسترده تسلیحاتی دولت بایدن از اسرائیل دارد. اما هم‌زمان، وزارت دفاع آمریکا هم در جهتی کاملا عکس، انتقاداتی جدی به سیاست مماشات بایدن در مقابل آنچه پنتاگون از آن به عنوان گروه‌های نیابتی در منطقه یاد می‌کند، حکایت دارد.

بنابراین در مجموع باید عنوان کرد که دولت بایدن اکنون، هم نسبت به تداوم وقفه چهارروزه به یک آتش‌بس دائمی و همچنین نحوه پایان‌دادن به جنگ و از همه مهم‌تر نحوه اداره نوار غزه و تحولات منطقه با تردیدها و عدم قطعیت‌های فراوانی روبه‌رو است. چون از یک سو اگرچه دولت بایدن نسبت به ایجاد وقفه بشردوستانه موقت اصرار داشته، اما بارها تأکید کرده که با برقراری آتش‌بس دائمی مخالف است؛ چراکه آتش‌بس به نفع حماس خواهد بود. هم‌زمان دولت بایدن بارها عنوان کرده که با بازگشت نوار غزه به وضعیت قبل از هفتم اکتبر مخالف است، اما هم‌زمان هیچ سناریوی قطعی برای نحوه اداره این باریکه ندارد. از همه مهم‌تر با توجه به شرایط منطقه، دولت بایدن اکنون به یک سردرگمی در شیوه رفتار رسیده که هم منتقدان جدی در داخل آمریکا پیدا کرده و هم به بن‌بست در خاورمیانه منجر شده است.

بی‌بی ناگزیر از ادامه جنگ خواهد بود؟

در راستای آنچه عنوان شد، روزنامه عبری‌زبان «معاریو» هم دیروز (شنبه) در گزارشی نوشت: «در محافل نزدیک به بنیامین نتانیاهو، ارزیابی‌های بدبینانه‌ای درخصوص احتمال بازگشت به یک مانور زمینی گسترده در نوار غزه پس از اجرای قرارداد تبادل اسرا میان جنبش حماس و اسرائیل هم‌زمان با برقراری آتش‌بسی موقت در جنگ علیه غزه حاکم است». با وجود اظهارات تند بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل و دیگر مسئولان سیاسی، مانند یوآو گالانت، وزیر دفاع و نیز برخی مقامات نظامی، ارزیابی‌ها در نشست‌های پشت درهای بسته به این شکل است که جنبش حماس هم‌زمان با اجرای توافق تبادل اسرا و آتش‌بس موقت، تلاش‌های گسترده‌ای را برای تمدید مدت این آتش‌بس چهارروزه و تبدیل آن به آتش‌بسی دائمی انجام خواهد داد.

به نوشته معاریو، بر اساس ارزیابی‌های محافل اسرائیلی، حماس طرح رسانه‌ای گسترده‌ای را با مشارکت رسانه‌های بین‌المللی به‌ویژه آمریکایی که در طول آتش‌بس به نوار غزه دعوت می‌شوند، کلید خواهد زد و پس از انتشار تصاویری تکان‌دهنده از اتفاقاتی که برای نوار غزه رخ داده، توسط این رسانه‌ها، تل‌آویو تحت فشارهای بین‌المللی رو به افزایشی برای توقف جنگ علیه غزه قرار خواهد گرفت. این روزنامه عبری‌زبان در ادامه این احتمال را هم داد که آمریکا به درخواست‌ها برای برقراری آتش‌بسی بلندمدت و آغاز رایزنی‌های بین‌المللی برای دستیابی به سازشی سیاسی در مورد وضعیت نوار غزه بپیوندد. معاریو در ادامه نوشت بر اساس ارزیابی‌های چهره‌های نزدیک به نتانیاهو،‌ در چنین سناریویی، حزب «اردوگاه اصلی» به ریاست بنی گانتس و گادی آیزنکوت، دو عضو کابینه جنگ از کابینه اسرائیل انصراف خواهند داد و هم‌زمان با آن فعالان اعتراضات علیه طرح تضعیف دستگاه قضائی، شروع به آغاز برگزاری تظاهرات‌هایی برای استعفای نتانیاهو خواهند کرد. این چهره‌ها معتقد هستند امکانی که برای نتانیاهو در چنین سناریویی وجود دارد این است که پیش از آغاز این تظاهرات، قصد خود را برای استعفا و کناره‌گیری از فعالیت‌های سیاسی در پایان فرایندی سیاسی برای سازش منطقه‌ای اعلام کند. البته نتانیاهو در واکنش به گفته‌های معاریو چشم‌انداز وحشیانه خود را دوباره ارائه داد و این دست گزارش‌ها را کاملا بی‌اساس دانست. به زعم بی‌بی، جنگ در غزه هرگز متوقف نخواهد شد؛ چراکه او به دنبال تکمیل اهداف جنگ تا پایان آن است که از‌جمله این اهداف، نابودی حماس، بازگرداندن گروگان‌ها و ایجاد شرایطی است که دیگر هیچ‌گاه غزه تهدیدی برای اسرائیل نباشد».