اهرم اقتصادی ایران برای گرفتن حقابه هیرمند
روابط ناپایدار میان افغانستان و پاکستان و درگیری‌های مرزی ناشی از حملات فرامرزی گروه تحریک طالبان پاکستان، تجارت و ترانزیت میان دو کشور را تحت‌الشعاع قرار داده است. بسته‌شدن و باز‌شدن مکرر در گذرگاه‌های مرزی تجاری بین دو کشور در گذرگاه‌های تورخم و چمن، میلیون‌ها دلار برای تجار دو سوی مرز خسارت به بار آورده است.
سلطانعلی عابدی. پژوهشگر و روزنامه‌نگار
روابط ناپایدار میان افغانستان و پاکستان و درگیری‌های مرزی ناشی از حملات فرامرزی گروه تحریک طالبان پاکستان، تجارت و ترانزیت میان دو کشور را تحت‌الشعاع قرار داده است. بسته‌شدن و باز‌شدن مکرر در گذرگاه‌های مرزی تجاری بین دو کشور در گذرگاه‌های تورخم و چمن، میلیون‌ها دلار برای تجار دو سوی مرز خسارت به بار آورده است. اگرچه پاکستان تمایل به حفظ رابطه مسالمت‌آمیز با امارت اسلامی دارد، اما گفت‌وگوی میان اسلام‌آباد و کابل تاکنون نتیجه مطلوبی در پی نداشته و به جنگ لسانی مقامات دو کشور و طرح دعوی از سوی پاکستان در مجامع بین‌المللی کشیده شده است. موضوعی که باب میل طالبان نبوده؛ چرا‌که در پی به‌دست‌آوردن اعتماد جهانی برای به رسمیت شناخته‌شدن خود هستند.
افغانستان در قبال گروه تحریک طالبان پاکستان که مرزهای پاکستان را تهدید می‌کنند، حاضر به تعامل با دولت پاکستان نیست و ناامنی‌های پاکستان و حملات گروه‌های تروریستی را به دهه‌های گذشته مرتبط دانسته و از قبول مسئولیت شانه خالی می‌کند.
از آن سو، پاکستان نیز برای مقابله با بحران اقتصادی در این کشور و حفظ امنیت شهروندان خود، اقدام به اخراج صدها هزار افاغنه ساکن کرده است. پاکستان برای بازگشایی گذرگاه‌های تجاری، خواهان اجرای طرح ارائه پاسپورت و ویزا برای تجار و صاحبان وسایل نقلیه است؛ موضوعی که باب میل امارت اسلامی نبوده و همچنان اصرار بر همان تذکره سابق دارند. از دیگر موارد اختلافی میان دو کشور، تکمیل حصار مرزی دوهزارو 600 کیلومتری از سوی پاکستان است. خط ریوند که در زمان حضور استعمار پیر بریتانیا به عنوان مرز دو کشور تعیین شده است، مورد قبول گروه طالبان پاکستان نبوده و افغان‌ها نیز بدان معترض هستند. درگیری مرزی میان پاکستان و گروه تندروی طالبان، منجر به کشته‌شدن پرسنل امنیتی پاکستانی شده و با تداوم درگیری‌های مرزی تعداد کشته‌ها و زخمی‌های دو طرف در حال افزایش است. در پی این درگیری‌های خونین، وزیر خارجه پیشین پاکستان به طالبان هشدار پرهیز از جنگی خونین را داد؛ جنگی که احتمال می‌رود پس از مقابله با تحریک طالبان پاکستان در مرز و داخل کشور پاکستان، به داخل مرز افغانستان نیز کشیده شود که باید از آن پرهیز کرد.
اگرچه درگیری‌های مرزی دو کشور به بیش از ۱۰ بار رسیده، اما به صورت زبانی به نشست مسکو، مونیخ و سازمان ملل کشیده شده است. هشدار مکرر پاکستان نسبت به عدم پایبندی طالبان در‌خصوص تعهدات خود در قبال جامعه جهانی و رعایت حقوق شهروندان افغانی، افزایش تنش بین دو کشور را در پی خواهد داشت.
از آن سو، هر‌چه رابطه دو کشور تیره‌تر و رسیدن به یک توافق دشوارتر می‌شود، گرایش طالبان به ایران برای مبادلات کالا و تأمین نیازهای اساسی از بنادر ایران دو‌چندان می‌شود. افغانستان در مرزهای خشکی محصور شده و دسترسی به آب‌های آزاد ندارد و تا قبل از تنش مرزی با پاکستان، عمده نیازهای این کشور از بندر کراچی در پاکستان تأمین می‌شده است. درگیری‌های مرزی و تنش‌های میان مقامات دو کشور باعث شده تا امارت اسلامی برای تأمین مایحتاج خود به بندر چابهار و هرمزگان توجه نشان دهد و نشست اخیر مقامات ایرانی و افغان در راستای ایجاد ثبات بر بازار افغانستان است. اگرچه تا چند ماه گذشته چندین درگیری مرزی میان ایران و امارت اسلامی اتفاق افتاد، اما خویشتن‌داری مقامات دو کشور و جدال لفظی محدود، به تنش‌ها دامن نزد و اکنون رابطه افغانستان با ایران به‌مراتب بهتر از رابطه افغانستان و پاکستان است. چالش جدی جمهوری اسلامی ایران با امارت اسلامی بر سر دادن حقابه سیستان از هیرمند طبق معاهده 1351 است؛ معاهده‌ای که اگر محقق نشود، افکار عمومی تداوم این رابطه را بر‌خلاف منافع ملی تعریف خواهند کرد. طالبان در سال گذشته با وجود گفت‌وگوها و نشست کمیساران، وزیر نیرو، رئیس سازمان محیط زیست و سفر هیئت‌ها به معاهده عمل نکرده است. طالبان بر‌خلاف وعده‌ها، سیلاب‌ها را به شوره‌زار گودزره منحرف کرده و به بهانه‌های مختلف از دادن حقابه طفره رفته است. شاید بتوان این اقدام طالبان را به دلیل درک نادرست از موقعیت خود در منطقه و عدم اطلاع از روابط شکننده خود با پاکستان تعبیر کرد، اما اکنون زمان آن فرا رسیده تا دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی با در نظر گرفتن خلف وعده‌های طالبان، آینده‌نگری کند. هر‌گونه رابطه تجاری و سرمایه‌گذاری در افغانستان بدون توافق محکم و دارای ضمانت اجرائی در رابطه با حقابه ناپایدار خواهد بود و دو کشور را به سوی تنش سوق می‌دهد.
تنش میان افغانستان و پاکستان یک فرصت مناسب برای دستگاه دیپلماسی ایران است تا هر‌گونه همکاری تجاری را منوط به پایبندی به معاهده دلتا کند. شاید افغان‌ها با عدم همکاری با هیئت ایرانی در نحوه بازدید از ایستگاه سنجش دهراوود بتوانند از بهانه‌های واهی برای ندادن حقابه بهره ببرند، اما در فصل سیلاب دیگر هیچ بهانه‌ای وجود ندارد.
آن موقع لازم است امارت اسلامی بر اساس یک توافق ضمنی از انحراف آب خودداری کرده و با ندیده‌گرفتن جدول تعیین سهم ایران، خسارت‌های گذشته را جبران کند.
