آیا جنگ غزه بر بحران اوکراین تأثیر گذاشته است؟

احمد وخشیته-استاد دانشگاه دوستی ملل روسیه: با آغاز جنگ میان اسرائیل و حماس یکی از نخستین پرسش‌هایی که مطرح شد این بود که این موضوع چگونه و مهم‌تر اینکه چقدر بر بحران اوکراین تأثیر خواهد گذاشت. بسیاری از ناظران بین‌المللی نیز وقتی به سناریوسازی برای تبیین و تحلیل این بحران در ظرف روابط بین‌الملل می‌پرداختند، به تأثیر آن بر بحران اوکراین توجه می‌کردند و بعضی حتی مدعی بودند که روسیه پشت این ماجرا قرار دارد تا جنگ اوکراین به حاشیه برود. با وجود این الکساندر بن‌زوری، سفیر اسرائیل در روسیه، یازدهم اکتبر یعنی چند روز پس از حمله حماس به اسرائیل در گفت‌وگو با روزنامه روسی کامرسانت، صراحتا گفت اتهامات مربوط به دخالت روسیه کاملا نادرست و بیهوده است.

اجازه بدهید بار دیگر به پرسش اصلی این یادداشت معطوف شویم که بحران غزه چگونه می‌تواند بر بحران اوکراین تأثیر بگذارد؟ این دقیقا نگرانی‌ای است که از سوی مقامات کی‌یف و مشخصا شخص ولودمیر زلنسکی نیز چندین بار مطرح شد و شاید یکی از دلایل سفر غیرمنتظره لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا در بیستم نوامبر به اوکراین نیز همین موضوع بود.

گزاف نیست اگر بگوییم درگیری در خاورمیانه، تأثیر جدی بر وضعیت اوکراین دارد. یک مثال عینی را می‌توان در نشست ۲۳ اکتبر وزرای خارجه اتحادیه اروپا در لوکزامبورگ درک کرد؛ درست آنجایی که جوزف بورل، در کنفرانس مطبوعاتی پیش از آغاز نشست تأکید کرد که خبرنگاران حتی یک سؤال هم درباره اوکراین نپرسیدند.

مشخص است وقتی بروکسل میزان کمک‌های بشردوستانه به بحران جدید خاورمیانه را از ۵۰ میلیون یورو به ۷۵ میلیون یورو افزایش می‌دهد، آن هم در شرایطی که طی ماه‌های اخیر موج انتقادها درخصوص کمک‌های مالی به اوکراین از سوی برخی جریان‌های سیاسی در غرب ظهور کرده بود، طبیعتا باید انتظار داشته باشیم که افزایش این اعتبار برای غزه به کاهش اعتبار در اوکراین منجر شود. این درست همان موضوعی است که نگرانی زلنسکی را نیز برانگیخت تا بگوید اگر بحث کمک‌های نظامی به کی‌یف تحت تأثیر جنگ غزه قرار بگیرد، نیروهای اوکراین عقب‌نشینی خواهند کرد و به فاصله چند روز دوباره تکرار کرد که اگر کمک‌های مالی به اوکراین انجام نشود، نیروهای نظامی کشورش مجبور به عقب‌نشینی خواهند شد و در واقع تلاش دارد به امید دریافت کمک‌‌های بیشتر با توسل به تهدید سخن بگوید. بنابراین ما از ظهور بحرانی به موازات بحران اوکراین سخن می‌گوییم؛‌ با این تفاوت که بحران اوکراین با گذشت نزدیک به دو سال فرسایشی شده و نیروهای نظامی این کشور با وجود حمایت‌های وسیع مالی-نظامی ناتو، دستاورد قابل ملاحظه‌ای در ضد حمله نداشتند و از سوی دیگر بحران جدیدی در خاورمیانه شکل گرفته که می‌تواند موازنه تهدید جدیدی در این منطقه را رقم بزند؛ بنابراین غرب با تقاضای جدید و کاملا غیرمنتظره‌ای روبه‌رو شد، آن هم درست در شرایطی که بسیاری از جریان‌های سیاسی در غرب از حمایت از ارتش اوکراین خسته شده بودند و مشخصا می‌توانیم مواضع انتقادی جمهوری‌خواهان نسبت به سیاست‌های بایدن را در ایالات متحده ملاحظه کنیم یا شکاف میان برخی کشورهای اروپایی در حمایت بیشتر از اوکراین از جمله مواضع تند ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان. شاید برآیند همین ملاحظات سبب شد تا نیویورک‌تایمز در گزارشی بنویسد که اوکراین و اسرائیل بر سر گلوله‌های توپخانه، بمب‌های هوشمند و سیستم‌های پدافند هوایی با یکدیگر رقابت می‌کنند. از سوی دیگر به موازات جنگ غزه که بر بحران اوکراین سایه افکنده است، شاهد ظهور اختلافات گسترده داخلی میان ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین با والری زالوژنی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح این کشور نیز هستیم؛ کشمکش‌هایی که آشکارا به مطبوعات نیز کشیده شده است. برای نمونه می‌توان به یادداشت زالوژنی برای اکونومیست توجه کرد که نوشت عملیات نظامی در اوکراین به بن‌بست رسیده است و نباید از سربازانش انتظار پیشرفت داشت؛ مواضعی که با انتقاد تند زلنسکی روبه‌رو شد. اوکراین آرام‌آرام به موعد مقرر برای برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در ماه مارس نزدیک می‌شود؛ زلنسکی معتقد است در زمان جنگ نباید انتخابات برگزار شود، موضعی که واکنش‌هایی جدی به‌همراه داشت. طبیعتا او می‌داند که با فرسایشی‌شدن جنگ و عدم کسب دستاورد علی‌رغم کمک‌های هنگفت نظامی غرب شانسی برای باقی‌ماندن بر مدار قدرت ندارد و از سوی دیگر بر وجود آلترناتیوهایی از جمله رئیس ستاد کل نیروهای مسلح اوکراین و همچنین شهردار کی‌یف آگاهی دارد که محبوبیت بسیار بالاتری نسبت به او دارند. از سوی دیگر آشکار است با وجود زلنسکی، امکان مذاکره میان روسیه و اوکراین تقریبا محال است و حالا در جدیدترین خبر منتشرشده روز گذشته سیمور هیرش به نقل از مقامات ناشناس آمریکایی گفته که با وجود مخالفت‌های زلنسکی، مذاکرات صلح محرمانه‌ای میان گراسیموف-زالوژنی، رؤسای ستاد کل نیروهای مسلح روسیه و اوکراین در جریان است؛ ادعایی که البته معاون کمیته دفاعی دومای روسیه آن را رد کرده است. هفته آینده در «حوالی میدان سرخ» بیشتر به اختلافات داخلی سیاسی در کی‌یف و تأثیر آن بر سناریوهای پیش‌روی منازعه روسیه و اوکراین خواهم پرداخت.

با آغاز جنگ میان اسرائیل و حماس یکی از نخستین پرسش‌هایی که مطرح شد این بود که این موضوع چگونه و مهم‌تر اینکه چقدر بر بحران اوکراین تأثیر خواهد گذاشت. بسیاری از ناظران بین‌المللی نیز وقتی به سناریوسازی برای تبیین و تحلیل این بحران در ظرف روابط بین‌الملل می‌پرداختند، به تأثیر آن بر بحران اوکراین توجه می‌کردند و بعضی حتی مدعی بودند که روسیه پشت این ماجرا قرار دارد تا جنگ اوکراین به حاشیه برود. با وجود این الکساندر بن‌زوری، سفیر اسرائیل در روسیه، یازدهم اکتبر یعنی چند روز پس از حمله حماس به اسرائیل در گفت‌وگو با روزنامه روسی کامرسانت، صراحتا گفت اتهامات مربوط به دخالت روسیه کاملا نادرست و بیهوده است.

اجازه بدهید بار دیگر به پرسش اصلی این یادداشت معطوف شویم که بحران غزه چگونه می‌تواند بر بحران اوکراین تأثیر بگذارد؟ این دقیقا نگرانی‌ای است که از سوی مقامات کی‌یف و مشخصا شخص ولودمیر زلنسکی نیز چندین بار مطرح شد و شاید یکی از دلایل سفر غیرمنتظره لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا در بیستم نوامبر به اوکراین نیز همین موضوع بود.

گزاف نیست اگر بگوییم درگیری در خاورمیانه، تأثیر جدی بر وضعیت اوکراین دارد. یک مثال عینی را می‌توان در نشست ۲۳ اکتبر وزرای خارجه اتحادیه اروپا در لوکزامبورگ درک کرد؛ درست آنجایی که جوزف بورل، در کنفرانس مطبوعاتی پیش از آغاز نشست تأکید کرد که خبرنگاران حتی یک سؤال هم درباره اوکراین نپرسیدند.

مشخص است وقتی بروکسل میزان کمک‌های بشردوستانه به بحران جدید خاورمیانه را از ۵۰ میلیون یورو به ۷۵ میلیون یورو افزایش می‌دهد، آن هم در شرایطی که طی ماه‌های اخیر موج انتقادها درخصوص کمک‌های مالی به اوکراین از سوی برخی جریان‌های سیاسی در غرب ظهور کرده بود، طبیعتا باید انتظار داشته باشیم که افزایش این اعتبار برای غزه به کاهش اعتبار در اوکراین منجر شود. این درست همان موضوعی است که نگرانی زلنسکی را نیز برانگیخت تا بگوید اگر بحث کمک‌های نظامی به کی‌یف تحت تأثیر جنگ غزه قرار بگیرد، نیروهای اوکراین عقب‌نشینی خواهند کرد و به فاصله چند روز دوباره تکرار کرد که اگر کمک‌های مالی به اوکراین انجام نشود، نیروهای نظامی کشورش مجبور به عقب‌نشینی خواهند شد و در واقع تلاش دارد به امید دریافت کمک‌‌های بیشتر با توسل به تهدید سخن بگوید. بنابراین ما از ظهور بحرانی به موازات بحران اوکراین سخن می‌گوییم؛‌ با این تفاوت که بحران اوکراین با گذشت نزدیک به دو سال فرسایشی شده و نیروهای نظامی این کشور با وجود حمایت‌های وسیع مالی-نظامی ناتو، دستاورد قابل ملاحظه‌ای در ضد حمله نداشتند و از سوی دیگر بحران جدیدی در خاورمیانه شکل گرفته که می‌تواند موازنه تهدید جدیدی در این منطقه را رقم بزند؛ بنابراین غرب با تقاضای جدید و کاملا غیرمنتظره‌ای روبه‌رو شد، آن هم درست در شرایطی که بسیاری از جریان‌های سیاسی در غرب از حمایت از ارتش اوکراین خسته شده بودند و مشخصا می‌توانیم مواضع انتقادی جمهوری‌خواهان نسبت به سیاست‌های بایدن را در ایالات متحده ملاحظه کنیم یا شکاف میان برخی کشورهای اروپایی در حمایت بیشتر از اوکراین از جمله مواضع تند ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان. شاید برآیند همین ملاحظات سبب شد تا نیویورک‌تایمز در گزارشی بنویسد که اوکراین و اسرائیل بر سر گلوله‌های توپخانه، بمب‌های هوشمند و سیستم‌های پدافند هوایی با یکدیگر رقابت می‌کنند. از سوی دیگر به موازات جنگ غزه که بر بحران اوکراین سایه افکنده است، شاهد ظهور اختلافات گسترده داخلی میان ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین با والری زالوژنی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح این کشور نیز هستیم؛ کشمکش‌هایی که آشکارا به مطبوعات نیز کشیده شده است. برای نمونه می‌توان به یادداشت زالوژنی برای اکونومیست توجه کرد که نوشت عملیات نظامی در اوکراین به بن‌بست رسیده است و نباید از سربازانش انتظار پیشرفت داشت؛ مواضعی که با انتقاد تند زلنسکی روبه‌رو شد. اوکراین آرام‌آرام به موعد مقرر برای برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در ماه مارس نزدیک می‌شود؛ زلنسکی معتقد است در زمان جنگ نباید انتخابات برگزار شود، موضعی که واکنش‌هایی جدی به‌همراه داشت. طبیعتا او می‌داند که با فرسایشی‌شدن جنگ و عدم کسب دستاورد علی‌رغم کمک‌های هنگفت نظامی غرب شانسی برای باقی‌ماندن بر مدار قدرت ندارد و از سوی دیگر بر وجود آلترناتیوهایی از جمله رئیس ستاد کل نیروهای مسلح اوکراین و همچنین شهردار کی‌یف آگاهی دارد که محبوبیت بسیار بالاتری نسبت به او دارند. از سوی دیگر آشکار است با وجود زلنسکی، امکان مذاکره میان روسیه و اوکراین تقریبا محال است و حالا در جدیدترین خبر منتشرشده روز گذشته سیمور هیرش به نقل از مقامات ناشناس آمریکایی گفته که با وجود مخالفت‌های زلنسکی، مذاکرات صلح محرمانه‌ای میان گراسیموف-زالوژنی، رؤسای ستاد کل نیروهای مسلح روسیه و اوکراین در جریان است؛ ادعایی که البته معاون کمیته دفاعی دومای روسیه آن را رد کرده است. هفته آینده در «حوالی میدان سرخ» بیشتر به اختلافات داخلی سیاسی در کی‌یف و تأثیر آن بر سناریوهای پیش‌روی منازعه روسیه و اوکراین خواهم پرداخت.