در حاشیه کتاب «موزاییک استعاره‌ها»
بیضایی و زنان فیلم‌هایش
بهرام بیضایی از مهم‌ترین چهره‌های سینما و تئاتر ایران در دهه‌های اخیر است که از سال‌های آغاز کارش تا امروز فرازونشیب‌های زیادی را پشت‌سر گذاشته است. او همچنین به عنوان محقق آثار درخورتوجهی در سال‌های مختلف منتشر کرده و درمجموع تاکنون کارنامه‌ای پربار از خود باقی گذاشته است. او امروز اگرچه دور از ایران است اما همچنان دغدغه‌ها و علایقش را پیگیرانه دنبال می‌کند. درباره بیضایی و آثارش تاکنون چندین کتاب در ایران منتشر شده اما فعالیت‌های گسترده و چندوجهی بیضایی همچنان نقاط نادیده زیادی دارد و هر پژوهش و مصاحبه و کتابی می‌تواند به بخشی از وجوه نادیده کار بیضایی نور بتاباند.
شرق: بهرام بیضایی از مهم‌ترین چهره‌های سینما و تئاتر ایران در دهه‌های اخیر است که از سال‌های آغاز کارش تا امروز فرازونشیب‌های زیادی را پشت‌سر گذاشته است. او همچنین به عنوان محقق آثار درخورتوجهی در سال‌های مختلف منتشر کرده و درمجموع تاکنون کارنامه‌ای پربار از خود باقی گذاشته است. او امروز اگرچه دور از ایران است اما همچنان دغدغه‌ها و علایقش را پیگیرانه دنبال می‌کند. درباره بیضایی و آثارش تاکنون چندین کتاب در ایران منتشر شده اما فعالیت‌های گسترده و چندوجهی بیضایی همچنان نقاط نادیده زیادی دارد و هر پژوهش و مصاحبه و کتابی می‌تواند به بخشی از وجوه نادیده کار بیضایی نور بتاباند.
«موزاییک استعاره‌ها: گفت‌وگو با بهرام بیضایی و زنان فیلم‌هایش» عنوان کتابی است از بهمن مقصودلو که نشر برج به تازگی منتشر کرده است. این کتابی است در سه بخش که بخش اولش گفت‌وگویی مفصل و خواندنی با بهرام بیضایی است. بخش دوم شامل سه گفت‌وگو با پروانه معصومی، سوسن تسلیمی و مژده شمسایی است و بخش سوم هم فیلم‌شناسی بهرام بیضایی به همراه عکس‌ها و پوسترهایی مربوط به او و آثارش است. مقصودلو این کتاب را بر اساس ضرورتی که به نوشته خودش سال‌هایی طولانی و به‌خصوص در سال‌های پس از انقلاب با آن مواجه بوده منتشر کرده است؛ او در مقابله با «دستبرد فرهنگی» و «در راستای ثبت تاریخ سینمای» ایران و آثار و شخصیت‌های برجسته‌اش، «موزاییک استعاره‌ها» را به چاپ رسانده است. او در پیشگفتارش توضیح داده که سینمای ایران بین سال‌های 1327 تا 1357 بیش از ۱۲۰۰ فیلم تولید کرد که بعضی تجاری و بی‌ارزش و برخی هم هنری بودند. نکته قابل‌توجهی که او به آن اشاره می‌کند این است که از بین فیلم‌های هنری حداقل ۱۰ درصد فیلم خوب بود و بین فیلم‌های تجاری شاید ۲۰ درصد. ازاین‌رو مقصودلو می‌گوید نمی‌توان از این کوشش گسترده فیلم‌سازان و هنرمندان سینمای ایران چشم‌پوشی کرد. بااین‌حال در دوره‌هایی اراده‌ای در کار بوده که این تلاش‌ها را نادیده بگیرد و این یکی از دلایلی بوده که مقصودلو را به سمت ثبت آن تلاش‌ها کشانده است. او در بخشی از پیشگفتار کتاب نوشته: «این جریان ممکن بود حافظه تاریخی ما در مورد سینمای پیش از انقلاب را دچار فراموشی کامل کند و از آنجا که زمان به سرعت می‌گذرد و انسان حافظه ضعیفی دارد و تاریخ هم بی‌رحم است، تصمیم گرفتم تاریخ سینمای ایران (از مشروطیت تا انقلاب اسلامی) را از زبان تولیدکنندگانش برای آیندگان بازسازی کنم تا تاریخ خود در‌این‌باره داوری کند». بر این اساس مقصودلو یک‌بار در سال 1381 در تهران با بهرام بیضایی گفت‌وگو می‌کند و یک‌بار دیگر هم، ۱۵ سال بعد، در شهری که دانشگاه استنفورد آمریکا در آن قرار دارد با او به گفت‌وگو می‌نشیند. بخش‌هایی از این گفت‌وگوها در فیلم مستند مقصودلو با عنوان «موزاییک استعاره‌ها» آمده اما محدودیت‌های آن فیلم سبب شده که بخش‌های زیادی از گفت‌وگوها در فیلم قرار نگیرند؛ مقصودلو نوشته «از آنجا که تمام آنچه بیضایی برایم گفته بود حکم بخش مهمی از تاریخ تئاتر و سینما و حتی روشنفکری ما را داشت، بر آن شدم گفت‌وگوها را به صورت کتاب فراهم آورم».
مقصودلو دغدغه دیگری هم داشته که مربوط به چندوچون حضور زنان در سینما و تئاتر ایران است. بر اساس این دغدغه او فیلم مستند «لبه تیغ: میراث بازیگران زن سینمای ایران» را ساخته و همچنین با سه زن سینمای ایران گفت‌وگو کرده است. بخش‌هایی از این سه گفت‌وگو که به سینمای بیضایی مربوط بوده در کتاب «موزاییک استعاره‌ها» منتشر شده است.
بهمن مقصودلو دانش‌آموخته مطالعات سینما در مقطع دکتری از دانشگاه کلمبیا است و تاکنون بیش از ۱۰ عنوان کتاب به زبان‌های فارسی و انگلیسی منتشر کرده است که «سینمای ایران»، «علف: داستان‌های شگفت و ناگفته»، «وقتی که ماه زیر ابر نبود» و «رئالیسم شاعرانه ژان رنوار» از آن جمله‌اند. مقصودلو سال 1353 برای انتشار مجموعه ویژه سینما و تئاتر جایزه فروغ فرخزاد را دریافت کرد. او علاوه بر نقد و پژوهش سینمایی، فیلم‌هایی داستانی و مستند ساخته است که برنده جوایز فراوانی از جشنواره‌های معتبر جهانی شده‌اند. مستندهای او درباره زندگی و آثار شخصیت‌هایی چون احمد شاملو، احمد محمود، ایران درودی، اردشیر محصص و نجف دریابندری بسیار تحسین شده‌اند. مقصودلو عضو انجمن قلم آمریکاست و اکنون در نیویورک زندگی می‌کند.
