مورد ویژه «ایلام»

مریم شکرانی: بیشتر از نیمی از خودکشی کارگران ایران در یک سال گذشته در ایلام اتفاق افتاده و تنها در یک کارخانه پتروشیمی این استان در یک‌ونیم سال گذشته شش مورد خودکشی خبری شده است. شمار قابل توجه خودکشی کارگران در ایلام در شرایطی است که این استان بر مبنای آمارهای رسمی جزء استان‌های با کمترین درآمد سرانه خانوار به شمار می‌آید و یکی از سه استان کشور با بیشترین جمعیت روستایی گرفتار فقر مطلق است.

 ایلام رکورددار خودکشی کارگران

در یک سال منتهی به دی ۱۴02 خبر خودکشی ۱۰ کارگر رسانه‌ای شده است که دو مورد از خودکشی‌ها با دخالت شهروندان منجر به مرگ نشده است. از این میان در یک سال گذشته شش کارگر از اهالی ایلام دست به خودکشی زده‌اند. باید تأکید کرد که چهار نفر از این کارگران در پتروشیمی چوار شاغل بودند. اما خودکشی کارگران چوار به همین چهار نفر خلاصه نمی‌شود و در ۱۷ مرداد سال ۱۴۰۱ هم دو نفر دیگر از کارگران این کارخانه به نام‌های علی محمد کریمی و محمد منصوری هر دو در کمتر از ۲۴ ساعت دست به خودکشی زدند. در واقع در پتروشیمی ایلام ظرف حدود یک‌ونیم سال گذشته خبر خودکشی شش کارگر رسانه‌ای شده است.‌

اخبار رسمی مربوط به خودکشی کارگران به ۱۰ مورد در یک سال گذشته محدود می‌شود که شش خودکشی در ایلام، یک مورد در آبادان، یک نفر در تهران، یک نفر در اصفهان و یک کارگر در ارومیه بوده است. البته در سال گذشته اخباری مبنی بر خودکشی افرادی به دلیل فقر و مشکلات معیشتی منتشر شده است یا اخبار غیررسمی درباره کارگران مشاغل کاذب و فصلی وجود دارد، اما با این حال آمار خودکشی چندان شفاف نیست. در میان اخبار رسمی خودکشی کارگران در یک سال گذشته، آخرین مورد مربوط است به خبری که ایلنا در سوم دی‌ماه ۱۴۰۲ منتشر کرد و از خودکشی جواد نوروزی و مصطفی عباسی، دو کارگر پیمانکاری پتروشیمی ایلام، در محوطه این کارخانه خبر داد‌. این کارگران در ۳۰ آذر سال جاری به صورت دسته‌جمعی با سایر کارگران اخراج شده بودند. پیش از این در هفتم آذر ۱۴۰۲ فارس از خودسوزی یک کارگر مقابل شهرداری اصفهان نوشت. این خبرگزاری نوشت که این فرد یک کارگر ساختمانی بوده و به دلیل مشکلات شخصی اقدام به خودکشی کرده است، اما ایلنا نوشت که او کارگر جمع‌آوری پسماند زباله بوده که با حضور به‌موقع شهروندان از مرگ نجات یافته و در بیمارستان بستری شده است.

در ۱۱ شهریور ۱۴۰۲ ایلنا از خودکشی یک کارگر شهرداری ایلام به دلیل تأخیر در پرداخت حقوق و دستمزد خبر داد. البته سعید انوری‌پور، عضو شورای شهر ایلام به همین خبرگزاری توضیح داده که این کارگر مطالبه مزدی نداشته و فقط یک ماه اضافه‌کاری او پرداخت نشده است! در ۲۵ مرداد امسال هم ایلنا از خودکشی محمدعلی حمودی، کارگر ۳۵ساله مقاطعه‌کار پالایشگاه نفت آبادان خبر داد که چندی پیش تعدیل شده بود. پیش از آن همین رسانه از خودکشی حیدر محسنی، کارگر پتروشیمی چوار ایلام خبر داد که پدر دو فرزند بود و به دلیل اخراج در تاریخ هفتم مرداد ۱۴۰۲ خود را حلق‌آویز کرد. همچنین خبر دیگر مربوط است به کارگر ۵۸ساله شرکت قطار مسافربری رجا که نام او را خبرگزاری ایلنا «صدیقی» ثبت کرده است که با پریدن روی ریل قطار و اصابت با لوکوموتیو در ۱۹ تیر ۱۴۰۲ جان خود را از دست داد. ایلنا نوشته بود علت خودکشی این کارگر رد درخواست او برای بازنشستگی از شغل سخت و زیان‌آور او بوده، اما رجا اعلام کرده که علت خودکشی او به دلیل «اخراج» نبوده است.

به‌جز این در ۲۷ خرداد ۱۴۰۲ روزنامه همشهری خبر داد که یکی از کارگران طرح مسکن ملی ایلام به دلیل دریافت‌نکردن حقوق خود با پریدن از روی جرثقیل قصد خودکشی داشت که با مداخله شهروندان و نیروهای امدادی نجات پیدا کرد. همچنین دهم دی ۱۴۰۱ ایلنا به نقل از رامین اناری، نماینده کارگران قراردادی و شرکتی کشور از خودکشی راننده استیجاری شهرداری ارومیه خبر داد و گفت که این فرد به دلیل فشار اقتصادی و معوقات مزدی دست به خودکشی زده و فوت کرده است. در همین تاریخ یعنی ۱۰ دی ۱۴۰۱ رکنا از خودکشی آرش تبرک، کارگر پیمانکاری پتروشیمی چوار ایلام خبر داد و نوشت که او به دلیل اخراج و ممنوع‌الورودبودن به کارخانه با قرص برنج خودکشی کرده است؛ هرچند پتروشیمی چوار ایلام علت خودکشی این کارگر را رد کرد.

 ماجرای چوار و مرگ کارگران

در میان اخبار خودکشی کارگران، پتروشیمی چوار در ایلام خبرسازترین بوده است. کارگران پتروشیمی چوار در آستانه زمستان امسال با صحنه تکان‌دهنده حلق‌آویزشدن دو همکارشان مواجه شدند. جواد نوروزی و مصطفی عباسی، پنجمین و ششمین کارگر این کارخانه هستند که در یک‌ونیم سال گذشته خودکشی کرده‌اند و حالا بنا بر گزارش ایلنا در بخش ICU بیمارستان بستری هستند.

برخی همکاران آنها می‌گویند جواد و مصطفی احتمالا به این دلیل کارخانه را به عنوان محل خودکشی خود انتخاب کرده‌اند که مدیران پتروشیمی چوار مدعی نشوند علت خودکشی آنها مسائل شخصی و خانوادگی بوده است. ایلنا در ادامه نوشته است که علت خودکشی این کارگران نامه اخراج دسته‌جمعی ۱۳ نفر از کارگران کارخانه بوده که در پنجشنبه هفته گذشته نهایی شده است. این کارگران از ناامیدی و استیصال خود گفته‌اند و همگی آنها بین هشت تا ۱۸ سال سابقه کار دارند و بین ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان حقوق دریافت می‌کنند، اما حالا کارخانه گفته است دیگر به آنها احتیاجی ندارد. کارگران اخراجی می‌گویند به هرجا که فکرشان می‌رسیده نامه نوشته‌اند تا مانع اخراج خود شوند؛ از وزیر و استاندار تا نماینده مجلس، اما همه این نامه‌ها بی‌فایده بوده است. زمستان پارسال هم رکنا از خودکشی آرش تبرک با قرص برنج خبر داده بود. او کارگر جوان پتروشیمی چوار بود که خواهرش به ایلنا گفته است زمانی که آرش قصد ورود به کارخانه را داشت با هتاکی مانع ورود او می‌شوند و از اخراج او خبر می‌دهند.

بنا بر گزارش همین رسانه، کارگران از تبعیض شدید بین کارگرهای رسمی و بومی و فشار بر کارگران روزمزد و پیمانکاری گفته و تأکید کرده‌اند که «بومی‌های اینجا با لیسانس و فوق‌لیسانس و دکتری به عنوان کارگر روزمزد پیمانکاری وارد پتروشیمی می‌شوند و وقتی هم که کار پیمانکار تمام می‌شود به راحتی اخراجشان می‌کنند». بسیاری از کارگران پیمانکاری پتروشیمی چوار ایلام در سال‌های گذشته بارها در اعتراض به معوقات مزدی، اجرانشدن طرح طبقه‌بندی مشاغل، دستمزدهای ناچیز، نداشتن امنیت شغلی و تعدیل‌های گاه و بیگاه اعتراض کرده‌اند. آمار قابل توجه خودکشی کارگران در ایلام در شرایطی است که محمدعلی دادگسترنیا پژوهشگر علوم اجتماعی با اعلام نتایج یک پژوهش ۱۹ شهریور امسال به اعتمادآنلاین گفته است که «بر مبنای آخرین آمار منتشرشده در سال ۱۳۹۹، بیشترین تعداد خودکشی در کرمانشاه، ایلام، کهگیلویه‌و‌بویراحمد و لرستان و بعد همدان بوده است. در جست‌وجوی کلمه خودکشی هم شاهد هستیم که ایلام رتبه اول و کهگیلویه‌و‌بویراحمد، کرمانشاه و همدان در رتبه‌های بعدی قرار دارند. تهران رتبه ۲۴ سرچ کلمه خودکشی را به خود اختصاص داده است».

 ایلام رکورددار بی‌کاری

نگاهی به وضعیت اقتصاد استان‌هایی که رکورددار خودکشی هستند حاکی از شاخص‌های اقتصادی هشداردهنده در این استان‌هاست. در این میان ایلام نه‌تنها بر مبنای آمار کلی خودکشی‌ها یکی از استان‌های صدرنشین است، بلکه بر اساس اخبار رسمی منتشرشده، سهم قابل توجهی از خودکشی کارگران در یک سال گذشته را به خود اختصاص داده است. در همین زمینه باید گفت ایلام یکی از استان‌های رکورددار بی‌کاری در کشور است. زهره‌السادات حائری، معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان ایلام دراین‌باره به فارس گفته است: «بر اساس آخرین نتایج نرخ بی‌کاری در بهار ۱۴۰۲، استان ایلام رتبه هشت را در کشور دارد. همچنین در آخرین نتایج نرخ بی‌کاری سال گذشته استان ایلام رتبه سه را در کشور داشت». او توضیح داده است: «نرخ بی‌کاری زنان شهری ایلام ۲۵.۵ درصد و نرخ بی‌کاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ سال ۲۳.۱ درصد است. همچنین نرخ بی‌کاری ۱۸ تا ۳۵ سال ایلامی ۱۵.۹ درصد برآورد شده است». این در حالی است که مطابق اعلام مرکز آمار نرخ بی‌کاری کشور در بهار ۱۴۰۲ به 8.2 درصد رسیده است.

 ایلام ۱۶ سال در فهرست کم‌درآمدترین خانوارهای کشور

به‌جز این بررسی اکو ایران وابسته به مؤسسه رسانه‌ای دنیای اقتصاد از درآمد خانوار در ۱۶ سال گذشته نشان می‌دهد که در این مدت همواره استان تهران بالاترین درآمد سرانه خانوار را در کشور داشته است. این در حالی است که در همین بازه زمانی جایگاه کم‌درآمدترین استان بین هشت استان مختلف جابه‌جا شده است. این هشت استان شامل ایلام، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، سیستان و بلوچستان، کرمان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و مرکزی می‌شود. علاوه بر این آمارهای دیگر هم حاکی از فقر گسترده در استان ایلام است. بر مبنای این گزارش‌ها، نزدیک به یک‌پنجم تا یک‌سوم جمعیت ایلام زیر پوشش نهادهای حمایتی هستند. در سال ۱۳۸۷ ایسنا به نقل از کمیته امام استان ایلام نوشت که بیشتر از ۱۰۷ هزار نفر در این استان زیر پوشش کمیته امداد امام هستند. همچنین در اسفند سال ۱۳۹۷ تسنیم به نقل از قاسم سلیمانی‌دشتکی، استاندار وقت ایلام گفته بود فقر در ایلام بیداد می‌کند. این منبع همچنین اعلام کرده بود که مجموع جمعیت زیر پوشش نهادهای حمایتی در ایلام حدود صد هزار نفر است. این در حالی است که این استان ۶۰۰ هزار نفر جمعیت دارد.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۳۹۵ اما اعلام می‌کند که بیشتر از  ۳۰ درصد جمعیت ایلام زیر پوشش نهادهای حمایتی هستند. همچنین آمارهای مختلفی از جمعیت ساکن در بافت ناکارآمد در شهر کوچکی مانند ایلام وجود دارد. بر اساس گزارش ایرنا و بر مبنای اعلام سعید هژبری، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار ایلام، ۲۹ درصد جمعیت این استان ساکن بافت فرسوده و ناکارآمد و سکونتگاه‌های غیررسمی هستند.

 ایلام رکورددار فقر مطلق روستایی

بر مبنای گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس که در سال ۱۳۹۵ تهیه شده است، بیشترین روستاییان گرفتار فقر مطلق در سه استان کهگیلویه‌و‌بویراحمد، ایلام و سیستان‌و‌بلوچستان ساکن هستند. این گزارش تأکید می‌کند میزان کالری مصرفی یا هزینه خوراکی در سبد خانوار، در میان ۶۵ درصد افراد روستایی در کهگیلویه‌و‌بویراحمد، سیستان‌و‌بلوچستان و ایلام کمتر از دوهزارو 100 کالری است. ایلام از نظر زیرساخت‌های اشتغال شهری هم ضعیف است و نه‌تنها وضعیت حمل‌ونقل و ترانزیت مناسبی ندارد بلکه شمار صنایع بزرگ این استان بسیار محدود بوده و بیشتر واحدهای صنعتی آن صنایع کوچک و کارگاه‌های تولیدی خرد هستند. در آذر سال ۱۳۹۶ تسنیم به نقل از سلام امینی، نماینده وقت ایلام در مجلس نوشته بود که ۹۰ درصد صنایع استان ایلام تعطیل یا نیمه‌تعطیل است.