«شرق» از گزارش جدید آژانس بینالمللی انرژی اتمی در واپسین روزهای سال میلادی گزارش میدهد
هیاهوی دوباره بر سر پرونده هستهای ایران
گزارش آژانس درباره برنامه هستهای ایران در میانه آتشافروزیهای اسرائیل، میتواند ریلگذاری برای سال آتی میلادی در قبال تهران باشد؟
روز سهشنبه خبرگزاری رویترز مدعی شد که آژانس بینالمللی انرژی اتمی در گزارش جدید خود اعلام کرده ایران تولید اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد خود را افزایش داده است. ایسنا با انتشار گزارش رویترز اعلام کرد که آژانس بینالمللی انرژی اتمی اعلام کرده که ایران کاهش سرعت تولید اورانیوم غنیشده خود تا خلوص ۶۰ درصد در چند ماه گذشته را پایان داده و به حالت قبلی بازگردانده است. بسیاری از دیپلماتها بر این باورند که این کاهش که از ژوئن امسال آغاز شده بود، نتیجه مذاکرات اخیر میان آمریکا و ایران بوده است که منجر به آزادسازی پولهای بلوکهشده ایران از کره جنوبی و تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا شد.
عبدالرحمن فتحالهی: روز سهشنبه خبرگزاری رویترز مدعی شد که آژانس بینالمللی انرژی اتمی در گزارش جدید خود اعلام کرده ایران تولید اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد خود را افزایش داده است. ایسنا با انتشار گزارش رویترز اعلام کرد که آژانس بینالمللی انرژی اتمی اعلام کرده که ایران کاهش سرعت تولید اورانیوم غنیشده خود تا خلوص ۶۰ درصد در چند ماه گذشته را پایان داده و به حالت قبلی بازگردانده است. بسیاری از دیپلماتها بر این باورند که این کاهش که از ژوئن امسال آغاز شده بود، نتیجه مذاکرات اخیر میان آمریکا و ایران بوده است که منجر به آزادسازی پولهای بلوکهشده ایران از کره جنوبی و تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا شد.
خبرگزاری رویترز با استناد به بیانیهای که مدعی است درباره این گزارش محرمانه آژانس به اعضای خود، رؤیت کرده است، گزارش داد که ایران «تولید اورانیوم با خلوص بالای خود را افزایش داده و رویه پیشین کاهش تولیدات خود از اواسط ۲۰۲۳ را به پایان رسانده است». در این بیانیه همچنین آمده است که از زمان کاهش این تولیدات، تأسیسات نطنز و فردو اورانیوم را تا ۶۰ درصد و با سرعت سه کیلوگرم در ماه تولید میکردند. طبق توضیحات آژانس، ایران تاکنون، مقادیر کافی اورانیوم غنیشده با خلوص ۶۰ درصد و مقادیر بیشتری اورانیوم با غنای پایین در اختیار دارد. ایران در حال غنیسازی اورانیوم تا خلوص ۶۰ درصد در تأسیسات نطنز و فردو است.
در این بیانیه همچنین ادعا شده است: «آژانس تأیید میکند که از پایان نوامبر ۲۰۲۳، سرعتی که ایران تولید اورانیوم غنیشده تا ۶۰ درصد را انجام میداد، در این دو تأسیسات تا حدود ۹ کیلوگرم در هر ماه افزایش یافته است». طبق توضیح آژانس، حدود ۴۲ کیلوگرم از اورانیوم غنیشده تا خلوص ۶۰ درصد از سوی ایران، مقداری است که نمیتوان ساختن یک بمب هستهای را با آن نادیده گرفت. رویترز در ادامه با اشاره به این بیانیه آژانس نوشت: «بازرسان آژانس در ابتدا تغییراتی را در ۲۵ نوامبر در تولیدات فردو مشاهده کردند که پس از اعلام این تغییر از سوی ایران در ۲۲ نوامبر بود و سرعت تولید در آن محلها نیز در حال بازگشت به سطح قبل از کاهشدادن آن بود». این بیانیه میافزاید «بازرسان همچنین افزایش سرعت تولید در نطنز در ۲۷ نوامبر را نیز گزارش دادند. آژانس سپس مقدار تولیدات در نطنز را در ۱۹ دسامبر و در فردو را در ۲۴ دسامبر راستیآزمایی کرد. آژانس به طور رسمی به اعضای خود درباره کاهش سرعت تولید تا سهشنبه گزارشی نداده بود».
ریلگذاری مبهم گروسی
البته قبلتر و در آذرماه امسال هم رافائل گروسی، مدیر کل آژانس، در گفتوگویی با شبکه فرانس۲۴ درباره وضعیت پرونده هستهای ایران، تهران را تهدید به اعمال تحریم یا حتی ارجاع پرونده به شورای امنیت کرده بود. این دیپلمات ارشد هستهای در ابتدای مصاحبهاش درباره ذخایر اورانیوم غنیشده ایران با بیان اینکه «تهران تسلیحات هستهای ندارد»، مدعی شد که ایران از توانمندیهای لازم در این زمینه (ساخت سلاح هستهای) برخوردار است که این نگرانکننده است. گروسی با اشاره به توافق هستهای (برجام) که در آن ایران با قدرتهای جهانی توافق کرد در ازای لغو تحریمها برنامه هستهای خود را محدود کند، از واردشدن برجام به برزخ سیاسی از زمان خروج آمریکا از توافق در سال ۲۰۱۸ گفت و به نظر او، ایران هم از آن پس پایبندی به این توافق را متوقف کرد.
ازاینرو او در این گفتوگو ادعا کرد امکان انجامدادن فعالیتهایی برای تهران فراهم شد که تا حدی میتواند نگرانکننده باشد؛ برای مثال غنیسازی اورانیوم در سطوح بسیار بالا. مدیرکل آژانس، ایران را عضوی از پیمان منع اشاعه تسلیحات اتمی (انپیتی) دانست و از این منظر به میزان همکاری ایران با آژانس درباره ذرات یافتشده اورانیوم در برخی تأسیسات در ایران ورود کرد. دراینباره گروسی به وجود اختلافاتی بین دو طرف (تهران و آژانس) نقبی زد و گفت: «بازرسان آژانس ذرات اورانیوم غنیشده با خلوص بالا را در محلهایی که نباید اورانیومی در آن وجود میداشت، کشف کردند؛ بنابراین مسائل زیادی درباره این برنامه هستهای پیش آمد و ما در تلاش بودهایم با ایران همکاری لازم را داشته باشیم تا آنها را حل کنیم». این دیپلمات برجسته حوزه هستهای در ادامه گفتوگو با فرانس۲۴، اذعان کرد که «آژانس در برخی موارد اختلافی با تهران، موفق به حل آن شده و در برخی موارد دیگر این اختلافات با طرف ایرانی کماکان به قوت خود باقی است».
گروسی از وجود سؤالات بیجواب فراوان آژانس درباره ابعاد پرونده فعالیتهای هستهای ایران خبر داد و به نظر او اگرچه آژانس یک نهاد بینالمللی است و به راهکارهای دیپلماتیک باور دارد؛ اما در این زمینه، در شرایطی قرار داریم که مطلوبمان نیست و در این راستا، گروسی خواستار «همکاری کامل» ایران با آژانس بینالمللی انرژی اتمی شد. او در پاسخ به اینکه آژانس در صورت همکارینکردن ایران چه تدابیری خواهد داشت، دست به تهدید تهران زد و عنوان کرد «اگر فعالیت راستیآزمایی و نظارت بازرسان آژانس رضایتبخش نباشد، میتوان گفت ایران در حال پایبندینداشتن به تعهدات بینالمللی است و ممکن است کار به شورای امنیت سازمان ملل برسد یا تحریمهایی علیه تهران اعمال شود». گروسی این را هم افزود که «ایران میگوید میخواهد مانند یک کشور عادی و کشوری که در حال عمل به تعهدات خود است، با آن رفتار شود. آنچه ما میگوییم، این است که درِ تأسیسات خود را باز و با آژانس بینالمللی انرژی اتمی در سطوح لازم همکاری کنید».
در حالی مدیر کل آژانس بینالمللی انرژی اتمی در مصاحبه با شبکه فرانس۲۴، تهران را تهدید به اعمال تحریم یا حتی ارجاع پرونده به شورای امنیت کرد که ۹ آذر/ ۳۰ نوامبر در گفتوگویی با روزنامه فایننشالتایمز، تغییر لحن داد و با پیشکشیدن کلیدواژه «برجام ۲» از غرب خواست تا مذاکرات هستهای با ایران را از سر بگیرد و از موضوع هستهای ایران به دلیل جنگ حماس و اسرائیل غافل نشود. گروسی با بیان اینکه «نیاز به نوعی بازآفرینی سیستم گفتوگو با ایران وجود دارد»، از قدرتهای جهانی خواست تا مذاکرات با ایران را از سر بگیرند و مسئله انباشت اورانیوم غنیشده در ایران فراموش نشود.
او با طرح این ادعا که افزایش ذخایر اورانیوم غنیشده در ایران میتواند هشداردهنده باشد، گفت که «البته ممکن است توجهات به سمت چیز دیگری باشد؛ اما این، مسئله را حل نمیکند و حتی ممکن است آن را حادتر کند، به این معنا که یک حس بیتفاوتی وجود دارد. ممکن است مردم به [موضوع هستهای ایران] نگاه نکنند؛ اما مشکل همچنان وجود دارد». مدیر کل آژانس اتمی خاطرنشان کرد مذاکرات با ایران ممکن است به یک چارچوب جدید نیاز داشته باشد، نه تلاشی برای احیای توافق هستهای ۲۰۱۵، موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که دونالد ترامپ، رئیسجمهوری پیشین آمریکا، در سال ۲۰۱۸ به طور یکجانبه از آن خارج شد. گروسی در مهمترین بخش از سخنان خود موضوع برجام جدید یا برجام دوم را پیش کشید و در تشریح بیشتر آن توضیح داد که اکنون تلاش برای بازگرداندن [توافق هستهای] به چارچوب برجام کارساز نخواهد بود. شما هنوز میتوانید آن را یک برجام بنامید، باید یک برجام ۲ باشد یا چیزی شبیه به آن؛ زیرا باید خود را با شرایط وفق دهید.
گروسی همچنین مدعی شد وضعیت برنامه هستهای ایران «بسیار نامشخص» است و از کشورها خواست «بنشینند و دوباره در این زمینه تعامل کنند». مدیر کل آژانس بینالمللی انرژی اتمی در ادامه با اشاره وضعیت سیاسی در کشورهای مختلف که مانع از مشارکت کامل برخی از آنها میشود، گفت دیگر موانع پیشروی پیگیری مذاکرات هستهای با ایران شامل حواسپرتی داخلی این کشورهاست. او تصریح کرد ما از دیگران نمیخواهیم که بر ایران فشار بیاورند؛ بلکه با ما تعامل کنند. برای موفقیت این امر باید دستکم سطح اجماع در جامعه بینالمللی وجود داشته باشد و ایران هم باید واقعا با ما همکاری کند.
پیشازاین اشاره شده بود که مدیر کل آژانس بینالمللی انرژی اتمی با این موضعگیریها و با پیشکشیدن برخی موضوعاتی ازجمله لزوم توجه به انباشت اورانیوم غنیشده در ایران و فراموشنکردن این مسئله به واسطه جنگ بین اسرائیل و حماس، عملا در حال تفکر برای نحوه رفتار با تهران است؛ همچنان که گروسی، درخواستی دال بر آغاز مذاکرات هستهای با ایران را با هدف کنترل برنامههای تهران در این زمینه (هستهای) مطرح میکند که در کنار هشدارش مبنی بر احتمال ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت، یک تضاد در موضعگیریهای او، سیاست چماق و هویج را به ذهن متبادر میکند.
از واکنش واشنگتن تا پاسخ تهران
به دنبال انتشار گزارش جدید آژانس، یک مقام شورای امنیت ملی آمریکا با مطرحکردن ادعای مرتبطبودن فعالیتهای اخیر نیروهای مقاومت منطقه به ایران، گزارش جدید آژانس بینالمللی انرژی اتمی درباره برنامه هستهای ایران را «نگرانکننده» توصیف کرد. یک سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا روز سهشنبه گفت که این کشور «تا حد زیادی نگران» گزارش آژانس بینالمللی انرژی اتمی درباره تولیدات اورانیوم با خلوص بالا از سوی ایران است. طبق گزارش روزنامه عبری جروزالمپست، این مقام کاخ سفید با مطرحکردن ادعاهایی واهی علیه تهران، پرونده هستهای ایران را به مسائل منطقهای گره زده و گفته که تنشزایی هستهای تهران در موقعیتی که نیروهای نیابتی به فعالیتهای خطرناک و ثباتزدایشان در منطقه، از جمله حمله پهپادی مرگبار اخیر و دیگر حملات انجامشده در عراق و در سوریه و حملات حوثیها علیه کشتیهای تجاری در دریای سرخ ادامه میدهند، نگرانکنندهتر است.
در مقابل، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، در حاشیه نشست دیروز (چهارشنبه) هیئت دولت در جمع خبرنگاران در واکنش به ابراز نگرانی کاخ سفید برای ۶۰ درصد غنیسازی ایران، بیان کرد: ما همان غنای ۶۰ درصد را تولید میکردیم، نه کاری را تغییر دادیم و نه ظرفیت جدیدی ایجاد کردیم. این یک هیاهوی رسانهای است که معمولا کاخ سفید و رژیم صهیونیستی برای فضاسازی از این عبارتها استفاده میکنند تا فشار افکار عمومی دنیا را از جرم و جنایتی که در غزه انجام میدهند، کم کنند. با طرح این موضوعات میخواهند توجه را از روی غزه برداشته و متوجه ایران کنند. تأثیر هم نخواهد داشت. او با تأکید بر اینکه این حرفها یک هیاهوی رسانهای است و اهدافی که دنبال میکنند، کاملا مشخص است، تصریح کرد که مردم مستحضر باشند که ما هیچ کار جدیدی انجام ندادهایم و همان فعالیت جاری خود را دنبال میکنیم که طبق چارچوب و طبق ضوابط انجام میشود. پیشتر محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، در پاسخ به آنچه غرب و آژانس درباره فعالیتهای هستهای ایران مدعی شدند، گفته بود که «چون آنها به تعهدات خود عمل نکردند، ما هم بازگشت از تعهدات داریم. نمیشود تروئیکای اروپایی انتظار داشته باشند ما برجام را کامل اجرا کنیم؛ ولی آنها تعهدات خود را عملی نکنند».
دراینبین میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در نزد سازمانهای بینالمللی در وین، با انتشار گزارش جدید آژانس بینالمللی انرژی اتمی در ایران، از مانعتراشی آمریکا و شرکای اروپایی توافق هستهای برای احیای آن از طریق مذاکرات وین انتقاد کرد. این دیپلمات روس ضمن اشاره به مفادی از گزارش جدید آژانس بینالمللی انرژی اتمی درباره برنامه هستهای ایران، در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت «طبق گزارش آژانس، ایران کاهش سرعت چندماهه در غنیسازی اورانیوم تا خلوص ۶۰ درصد را متوقف کرده و به حالت قبل بازگردانده است». اولیانوف با اشاره به وقفه در مذاکرات وین برای احیای توافق هستهای که اجرای همهجانبه و کامل آن در پی خروج آمریکا از این توافق در سال ۲۰۱۸ مختل شد، اینگونه ادامه داد که «اگر آمریکا و تروئیکای اروپا (آلمان، فرانسه و انگلیس) مانع احیای برجام در سال گذشته نشده بودند، سطح غنیسازی در ایران، درحالحاضر از ۳.۶۷ درصد فراتر نبود».
روایت والاستریت ژورنال از چرایی مذاکرهنکردن آمریکا با ایران
در پی انتشار گزارش جدید آژانس بینالمللی انرژی اتمی درباره برنامه هستهای ایران، والاستریت ژورنال در گزارشی به بررسی چرایی تأخیر آمریکا درباره ازسرگیری مذاکرات بر سر موضوع هستهای ایران و کاهش تنشها در روابطش با ایران پرداخت. ایسنا با انعکاس بخشهایی از مطلب یادشده گزارش داد که «ایران تولید اورانیوم نزدیک به سطح تسلیحاتی خود را سهبرابر کرده و این نشاندهنده بیاثرماندن تلاشهای دیپلماتیک بیسروصدا میان واشنگتن و تهران برای کاهش تنشهاست». روزنامه آمریکایی والاستریت ژورنال با ادعای مرتبطبودن اقدامات اخیر نیروهای مسلح منطقه با ایران، نوشت «این تحول در پی گسترش نقاط پرتنش میان آمریکا و ایران انجام شده که این نیروها بارها، از زمان درگرفتن جنگ خونبار میان اسرائیل و حماس در هفت اکتبر، با نیروهای آمریکایی در منطقه تبادل آتش کردهاند». این رسانه آمریکایی ادامه داد که «این افزایش تولیدات اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد، ایران را به میزان ۹ کیلوگرم در ماه و به سطح آن در ابتدای سال رساند».
رسانه آمریکایی در ادامه با پیشکشیدن نقش کشورهایی مانند عمان یادآور شد که پس از برخی مذاکرات غیرمستقیم در مسقط در بهار امسال که میزبانها نقش میانجی را در مذاکرات مقامات آمریکا و ایران داشتند، تهران و واشنگتن اقداماتی انجام دادند که آمریکا امیدوار بود تنشها را کاهش دهد و از ایجاد یک بحران در آستانه انتخابات آمریکا در نوامبر جلوگیری شود. بااینحال والاستریت ژرونال با اشاره به مذاکرهنکردن آمریکا با ایران، در بخش دیگری از این گزارش نوشت با وجود آنکه برگزاری مذاکرات بیشتری در نیمه اکتبر در عمان برنامهریزی شده بود اما واشنگتن آن را پس از حمله هفت اکتبر حماس علیه اسرائیل لغو کرد. رسانه آمریکایی در پایان این را هم گفت که «هیئت ایالات متحده در آژانس بینالمللی انرژی اتمی پاسخی فوری به درخواست اظهارنظر دراینباره نداده است». در حالی والاستریت ژورنال این موضع را طرح میکند که با استناد به برخی گزارشهای آذرماه ازجمله خبرگزاری رویترز، دولت جو بایدن به دلیل موضوعاتی مانند جنگ غزه و اوکراین و درپیشبودن انتخابات ریاستجمهوری سال آینده فعلا به دنبال تقابل جدی با تهران در هیچ زمینهای مانند هستهای نیست. پیرو آنچه رویترز گفته بود، قبلتر به این نکته اشاره شده بود که نوع واکنش تهران به هرگونه اقدام قهرآمیزی هم در وضعیت کنونی، واشنگتن را دست به عصا کرده است؛ کمااینکه پیش از آغاز نشست فصلی شورای حکام در ماه نوامبر، یک مقام ارشد اروپایی به رویترز گفته بود که «درحالحاضر نمیتوانیم علیه ایران قطعنامهای تصویب کنیم؛ زیرا این کار ممکن است آنها را به غنیسازی ۹۰درصدی (اورانیوم لازم برای ساخت سلاح هستهای) وادار کند». بااینحال همان زمان، دو دیپلمات دیگر غربی گفتند که تنها اقدام ممکن در ماههای آتی، حمایت از تلاشهای سازمان بینالمللی انرژی اتمی برای تقویت نظارت بر برنامه هستهای ایران خواهد بود.
اگرچه به گزارش آذرماه رویترز، قدرتهای غربی در ماه سپتامبر ایران را تهدید به تصویب یک قطعنامه الزامآور کرده بودند اما مقامات ارشد غرب اذعان دارند که درحالحاضر این امر ناممکن است. در همین حال شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی در نشست فصلی هزارو ۶۷۴ این شورا (۲۲ تا ۲۴ نوامبر/ یکم تا سوم آذر) از صادرکردن قطعنامهای الزامآور علیه ایران خودداری کرد. اگرچه رافائل گروسی در مقام مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی موضع تهران را در سخنرانی آغازین خود محکوم و آن را «بیسابقه و مغایر با همکاری لازم» تلقی کرد؛ درعینحال یک دیپلمات ارشد به خبرگزاری فرانسه هم گفت «اگرچه تصویر موجود خوشایند نیست اما درحالحاضر واقعیت امر این است که رغبتی به برانگیختن واکنش ایران در شرایط جنگ در خاورمیانه وجود ندارد».
البته این دیپلمات متذکر شده بود که تردید غرب در مواجهه با ایران ممکن است تأثیر معکوس داشته و به گفته او، تنها منجر به «جسورترکردن» تهران شده است. همچنین کلسی دیونپورت، یکی از اعضای اندیشکده «انجمن کنترل تسلیحاتی»، نیز در مصاحبه با خبرگزاری فرانسه معتقد بود «تصورکردن ایران در یک خلأ و پاسخگو نکردنش، سیگنال اشتباهی به تهران میفرستد». این خبرگزاری (فرانسه) به موضع تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) و آمریکا در نشست شورای حکام درباره ایران هم پرداخت و نوشت اقدامات ایران با هشدار آمریکا و تروئیکای اروپایی در جلسه شورای حکام همراه شد. با درنظرگرفتن این نکات، اکنون شاهد یک نوسان سیاسی و دیپلماتیک بین خودداری بایدن در تنشزایی با تهران و تداوم تشدید اختلافات تهران-آژانس هستیم که میتواند وقوع هر گزارهای را محتمل کند؛ بنابراین آنچه در گزارش واپسین روزهای آژانس علیه برنامه هستهای ایران در میانه منازعه حماس و اسرائیل مطرح شده، میتواند ریلگذاری برای سال آتی میلادی در قبال تهران باشد.