هشدار هسته‌ای پوتین به غرب

در‌حالی‌که کشورهای غربی بر سر ایده رئیس‌جمهور فرانسه برای اعزام نیروی نظامی به اوکراین اختلاف‌نظر دارند، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، هشدار داد که چنین اقدامی خطر جنگ هسته‌ای جهانی را به همراه خواهد داشت. پوتین در سخنرانی سالانه خود در برابر نمایندگان و مقام‌های عالی‌‌رتبه این کشور، ضمن ارائه گزارش مفصلی از پیشرفت جنگ، متعهد شد که اهداف مسکو در اوکراین محقق شود. او همچنین درباره پیامدهای «فاجعه‌بار» دخالت بیشتر غرب در جنگ روسیه و اوکراین برای غرب خط‌و‌نشان کشید. اشاره او به سخنان امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، است که اوایل هفته گذشته اعلام کرده بود اعزام نیروهای زمینی غرب به اوکراین نباید «منتفی شود». با اینکه در واکنش به سخنان مکرون، دیگر رهبران غرب از‌جمله آلمان، بریتانیا و ایالات متحده احتمال اعزام نیرو به جبهه اوکراین را بی‌درنگ رد کردند اما نگرانی‌ها در کرملین همچنان ادامه دارد. رهبر روسیه با اشاره به حمله‌های نافرجام ناپلئون و هیتلر افزود: «ما سرنوشت کسانی را که نیروهای نظامی خود را به خاک کشورمان فرستادند، به یاد داریم. اینک عواقب برای مهاجمان بالقوه فاجعه‌بار‌تر خواهد بود». پیش‌تر روسیه در واکنش به امضای «پیمان امنیتی» بین بریتانیا و اوکراین هشدار داده بود هرگونه اقدام بریتانیا در اعزام نیروهای نظامی به اوکراین را «اعلام جنگ» به روسیه تلقی می‌کند. پوتین در ادامه سخنانش، رهبران غربی را «بی‌پروا و غیرمسئول» خواند و اعلام کرد‌ غرب باید در نظر داشته باشد که «ما سلاح‌هایی در اختیار داریم که می‌تواند اهدافی را در قلمرو آنها هدف قرار دهد». به گفته رئیس‌جمهوری روسیه، «هر‌آنچه غرب مطرح می‌کند، خطر واقعی درگیری با استفاده از سلاح‌های هسته‌ای و در نتیجه نابودی تمدن را به‌ همراه دارد». پوتین که گمان می‌رود در انتخابات ریاست‌جمهوری ماه مارس بار دیگر برای یک دوره شش‌ساله انتخاب شود، از «آمادگی کامل» زرادخانه گسترده تسلیحات هسته‌ای «مدرن» روسیه سخن گفت و افزود ارتش این کشور سلاح‌های جدید قدرتمندی را وارد میدان نبرد کرده که برخی از آنها در اوکراین آزمایش شده‌اند. اشاره او به موشک بالستیک قاره‌پیمای سنگین سارمات (Sarmat)، موشک کروز هسته‌ای بوروستینک (Burevestnik) و پهپاد هسته‌ای پوزئیدون (Poseidon) است که آزمایش‌های نهایی روی آنها انجام می‌شود. رئیس‌جمهوری روسیه در تلاش برای جلوگیری از حمایت نظامی غرب از کی‌یف، بارها قدرت هسته‌ای مسکو را برجسته کرده است. به گزارش رویترز، پوتین در بخش دیگری از سخنانش اظهارات رهبران غربی درباره تهدید «حمله روسیه به متحدان ناتو در اروپا» را رد کرد. او همچنین ادعای واشنگتن را مبنی بر اینکه مسکو در‌حال بررسی استقرار سلاح‌های هسته‌ای در فضا‌ست، رد کرد و آن ‌را ترفند ایالات متحده برای حفظ چیرگی خود در مذاکرات بر سر کنترل تسلیحات هسته‌ای دانست. پوتین افزود: «غرب در تلاش است ما را به رقابت تسلیحاتی بکشاند. آنها سعی می‌کنند ما را فرسوده کنند تا ترفندی را که در دهه ۱۹۸۰ با اتحاد جماهیر شوروی سابق موفق به اجرای آن شدند بار دیگر تکرار کنند‌». پوتین گفت که نیروهای روسی در میدان نبرد در اوکراین ابتکار عمل را در دست دارند و در چندین نقطه در‌حال پیشروی هستند. او افزود: «پس از تصمیم فنلاند و سوئد برای پیوستن به ائتلاف نظامی ناتو، روسیه همچنین باید نیروهای خود را در امتداد مرزهای غربی خود با اتحادیه اروپا مستقر کند‌». رهبر 71‌ساله کرملین ادعای غرب مبنی بر این را که نیروهای روسیه ممکن است فراتر از اوکراین بروند و به کشورهای اروپایی حمله کنند، «پوچ» خواند و آن را رد کرد. او همچنین گفت که مسکو اشتباه اتحاد جماهیر شوروی را تکرار نخواهد کرد و به غرب اجازه نخواهد داد که آن را به یک مسابقه تسلیحاتی بکشاند که بیش از حد بودجه‌اش را مصرف می‌کند. جنگ در اوکراین بدترین بحران را در روابط مسکو با غرب از زمان بحران موشکی کوبا در سال ۱۹۶۲ ایجاد کرده است. پوتین قبلا از خطرات رویارویی مستقیم بین ناتو و روسیه صحبت کرده بود‌ اما هشدار هسته‌ای اخیر او یکی از صریح‌ترین پیام‌‌‌ها به ناتو بود. 

حاشیه‌های سخنرانی پوتین

ولادیمیر پوتین تنها دو هفته قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری در روسیه، این سخنرانی شبه‌مبارزاتی را ایراد کرد؛ هر‌چند‌ با اوضاع و احوال سیاست در روسیه، مطمئنا او باز هم پیروز خواهد شد. تحلیلگران غربی نگران بودند اما سخنرانی بیش از دو‌ساعته رئیس‌‌جمهوری روسیه چندان نگران‌‌کننده نبود؛ اگرچه‌ پوتین چشم‌اندازی از شاخ‌و‌‌شانه هسته‌ای و وعده‌های بزرگ اجتماعی را برای مردم کشورش ترسیم کرد. نگرانی اصلی این بود که آیا پوتین از فرصت به‌دست‌آمده برای دامن‌زدن به تنش در منطقه جدایی‌طلب «ترانس‌نیستریا» در شرق مولداوی استفاده خواهد کرد یا خیر. منطقه ترانس‌نیستریا با اوکراین هم‌مرز است و جمعیتی عمدتا طرفدار روسیه دارد. روسیه نیز حدود هزارو ۵۰۰ سرباز در ترانس نیستریا مستقر دارد که از آنها به‌عنوان «حافظان صلح» یاد می‌‌کند. به نوشته یورونیوز، مقامات مسکو در هفته‌های اخیر لفاظی‌های خود درباره نیاز به حفاظت از شهروندان روسیه در ترانس‌نیستریا را افزایش داده‌اند؛ موضوعی که به موازات تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین می‌تواند به اتفاق دیگری از جانب کرملین تبدیل شود. در گرماگرم نگرانی‌ها از اینکه کرملین ممکن است جنگ خود را به سمت نواحی غربی گسترش دهد، مقامات محلی ترانس‌نیستریا برای اولین بار بعد از سال ۲۰۰۶ در ساختمان به‌اصطلاح کنگره نمایندگان خود گرد‌هم آمدند و از روسیه خواستند تا به آنها در برابر «فشارهای اقتصادی» دولت مرکزی در کیشیناو، پایتخت مولداوی کمک کند. دولت مرکزی در مولداوی طرفدار سیاست‌های اتحادیه اروپا‌ست. پوتین در سخنرانی خود به‌صراحت از ترانس‌نیستریا نامی نبرد‌ و گزارش‌ها را مبنی بر برنامه‌ریزی روسیه برای حمله به اروپاست یا استقرار تسلیحات هسته‌ای در فضا رد کرد و آن را «نوعی مزخرف» خواند. سخنرانی پوتین نه‌تنها در تلویزیون دولتی بلکه در سینماها و بیلبوردها نیز نمایش داده شد؛ چنانچه دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین در توضیح گفت که این موضوع پاسخ طبیعی به درخواست بینندگان برای دیدن محتوای «جالب» است. اما عکس‌هایی که رسانه‌های مستقل به اشتراک گذاشته‌اند، سالن‌های نیمه‌خالی را در سراسر روسیه نشان می‌دهد و برخی رسانه‌ها گزارش می‌دهند‌ دانشجویان روسی برای تماشای این خطابه تحت فشار قرار گرفته‌اند. جای تعجب نداشت که پوتین هیچ اشاره‌ای به درگذشت الکسی ناوالنی، دشمن شماره یک سیاسی خود که در اوایل ماه جاری میلادی در یک زندان دورافتاده در قطب شمال به طرز مشکوکی درگذشت، نکرد. پوتین که تمایلی به عقب‌نشینی از اوکراین نشان نداد، این ادعا را تکرار کرد که روسیه جنگ را آغاز نکرده است‌ اما افزود که برای «ریشه‌کن‌کردن نازیسم و دفاع از حاکمیت شهروندانمان» هر کاری انجام خواهد داد. نیمه دوم سخنرانی پوتین به مسائل داخلی اختصاص داشت و رئیس‌جمهوری روسیه آمار و ارقام، برنامه‌های دولتی و کمک‌های اجتماعی برای خانواده‌ها را از حفظ و پشت سر هم برمی‌شمرد و سعی کرد از نگرانی‌هایی که روس‌ها ممکن است در زمان عدم اطمینان از شرایط اقتصادی و سیاسی داشته باشند، اجتناب کند. ولادیمیر پاستوخوف، تحلیلگر سیاسی مستقر در لندن نوشت: «او به همه وعده داد که تا سال ۲۰۳۰ همه چیز حتی بهتر از آنچه قبل از جنگ بود، خواهد شد‌». پوتین در سخنرانی خود و درحالی‌که به نظر می‌رسید چهره آرامی به خود گرفته است، خواستار حفظ «ارزش‌های سنتی خانواده» شد. او گفت: «ما می‌بینیم که در برخی از کشورها چه اتفاقی دارد می‌افتد، چه‌بسا در آن کشورها هنجارهای اخلاقی و نهادهای خانواده عمدا نابود می‌شوند و کل مردم را به سمت انقراض و انحطاط سوق می‌دهند. ما زندگی را انتخاب می‌کنیم». او همچنین از روس‌ها خواست‌ «نوشیدن الکل را کنار بگذارند و سوار چوب اسکی‌های خود شوند» تا امید به زندگی در روسیه افزایش یابد. در همین حال‌ او مشخص نکرد چه تعداد سرباز روسی در خط مقدم اوکراین کشته شده‌اند، در عوض به احترام آنها یک دقیقه سکوت اعلام کرد که پس از حدود ۳۰ ثانیه به پایان رسید. او همچنین از کهنه‌سربازان روسیه خواست نقش محوری‌تری در تجارت و آموزش روسیه داشته باشند. پوتین در اظهاراتی که به نظر برای آرام‌کردن نیروهای نظامی طراحی شده بود، گفت: «نخبگان واقعی کسانی هستند که به روسیه خدمت می‌کنند، کارگران و نظامیانی که با اقدامات خود وفاداری به روسیه را ثابت کرده‌اند‌». رسانه‌های حکومتی روسیه گزارش دادند که سخنرانی طولانی‌مدت پوتین در مجلس فدرال روسیه بیش از ۸۰ بار با تشویق حضار قطع شد.

وداع با ناوالنی

سخنرانی امسال پوتین یک روز پیش از برگزاری مراسم تشییع جنازه الکسی ناوالنی، منتقد و مخالف سرسخت پوتین، انجام شد. الکسی ناوالنی، شناخته‌شده‌ترین رهبر اپوزیسیون روسیه که تلاشش برای رقابت با پوتین در سال ۲۰۱۸ به نتیجه نرسید، در میانه ماه جاری در‌حالی‌که محکومیت ۱۹ سال حبس خود را سپری می‌کرد، به طرز مشکوکی در زندان در سیبری درگذشت. مرگ او واکنش تند رهبران کشورهای غربی را به‌ همراه داشت؛ آنها کرملین را به دست‌داشتن در مرگ ناوالنی متهم می‌کنند. پس از تأخیر در تحویل جسد الکسی ناوالنی به خانواده‌اش، مقامات روسیه سرانجام در آخر هفته گذشته به این کار رضایت دادند و امکان برگزاری مراسم تشییع جنازه برای او فراهم شد. مراسم تشییع پیکر الکسی ناوالنی روز گذشته در کلیسای واقع در نزدیکی محلی که پیش‌تر در زمان آزادی آنجا زندگی می‌کرد، برگزار شود. طبق آیین ارتدکس، پیکر الکسی ناوالنی در تابوتی باز در کلیسا به نمایش گذاشته می‌شود تا بستگانش قبل از دفن در قبرستان بوریسوو که در دو‌کیلومتری محل برگزاری مراسم تشییع واقع شده است، با او وداع کنند. از زمانی که پیکر الکسی ناوالنی به مادرش تحویل داده شد، حامیان این مخالف سیاسی حکومت روسیه در تلاش برای یافتن مکانی برای برپایی مراسم «وداع عمومی» با او بوده‌اند‌ اما همه درخواست‌های آنها با مخالفت همراه شد. آنها مقامات دولتی و مسئولان کرملین را به اعمال فشار بر صاحبان مکان‌ها برای جلوگیری از برگزاری این مراسم متهم می‌کنند. حامیان الکسی ناوالنی در حالی به شرکت در مراسم تشییع پیکر او فراخوانده شدند که نزدیک به ۴۰۰ نفر در روزهای پس از مرگ مشکوک این چهره اپوزیسیون در جریان تجمعات خودجوش در اعتراض به مرگ و نیز بزرگداشت یاد او توسط پلیس دستگیر شدند.