گفت‌وگو با همایون اسعدیان درباره شرایط اکران سال آینده سینمای ایران
نمی‌توان سینمای اجتماعی را از بخش خصوصی مطالبه کرد
«به کلیت روال موجود در سینمای ایران خوش‌بین هستم. زمانی که سینمای ایران را تحویل گرفتیم تقریبا یک بدن نیمه‌جان بود و شرایط ایدئالی نداشت که الان بخواهیم با سال‌های قبل‌تر مقایسه شویم. در این شرایط بیشترین هدف ما احیای سینمای ایران و بازگشت رونق، اشتیاق، بحث تولید، اشتغال، حضور سرمایه‌گذارها و زیرساخت‌ها به سینما بود.
«به کلیت روال موجود در سینمای ایران خوش‌بین هستم. زمانی که سینمای ایران را تحویل گرفتیم تقریبا یک بدن نیمه‌جان بود و شرایط ایدئالی نداشت که الان بخواهیم با سال‌های قبل‌تر مقایسه شویم. در این شرایط بیشترین هدف ما احیای سینمای ایران و بازگشت رونق، اشتیاق، بحث تولید، اشتغال، حضور سرمایه‌گذارها و زیرساخت‌ها به سینما بود. امروز تا حدودی موفقیت‌هایی داشتیم و یک‌سری نقصان‌ها در بعضی از زمینه‌ها داریم که در سال ۱۴۰۳ مرتفع خواهند شد. سال ۱۴۰۳ حضور پررنگ کارگردان‌های سینمای اجتماعی و سایر ژانرها را می‌بینم. از همین حالا درخواست‌هایی که برای پروانه ساخت آمده، نوید این را می‌دهد که چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر جشنواره خوبی به لحاظ حضور کارگردان‌ها خواهد بود. با توجه به اینکه فیلم‌های جشنواره فجر و دیگر فیلم‌ها را دیده‌ام، به نظرم به لحاظ اکران هم سال ۱۴۰۳ سال خوبی خواهد بود، اگر شرایط و استقبال مردم از سینما مانند سال ۱۴۰۲ باشد». این جملات بخشی از صحبت‌های محمد خزاعی رئیس سازمان سینمایی با خبرگزاری مهر، درباره شرایط حال حاضر و آینده نزدیک سینماست. نکته شایان تأمل صحبت‌های او درباره سامان‌گرفتن سینمای اجتماعی است. اتفاقی که بیشترین اظهار نظرها را در سال 1402 از سوی اهالی سینما به خود اختصاص داد. کم‌رنگ‌شدن سینمای اجتماعی در حالی که سهم زیادی از تولید و اکران به فیلم‌های کمدی اختصاص پیدا کرده، نقدهای بسیاری را متوجه عملکرد مدیران فرهنگی و سینمایی کرده است. به همین بهانه با همایون اسعدیان، دبیر شورای صنفی نمایش، هم‌کلام شدیم تا پیش‌بینی او را در مورد اکران سال آینده سینمای ایران و سهم سینمای اجتماعی پس از رکودی طولانی جویا شویم.
مدتی قبل محمد خزاعی رئیس سازمان سینمایی در اظهار‌نظری اشاره کردند سال آینده سال حضور پررنگ کارگردانان سینمای اجتماعی است. به این وعده خوش‌بین هستید؟
اگر نظر من را بخواهید، در حال حاضر ملاکم می‌تواند فیلم‌های حاضر در جشنواره چهل‌ودوم فیلم فجر باشد. آنچه در جشنواره شاهدش بودم، جز یک مورد فیلم اجتماعی چیز دیگری به خاطرم نمی‌آید که فکر کنم می‌توان از این جشنواره برای سال آینده رونق سینمای اجتماعی را ترسیم کرد. تا جایی هم که اطلاع دارم، فیلم اجتماعی از تولیدات سال قبل نبوده که از جشنواره جا مانده باشد. فقط چند فیلم کمدی هست که به جشنواره راه پیدا نکردند. اما شاید آقای خزاعی با اطلاعاتی که از شورای پروانه ساخت دارند و فیلم‌هایی که پروانه می‌گیرند و احتمالا حمایتی که از آنها خواهد شد، به رونق فیلم‌های اجتماعی در سال آینده امید دارند. اینکه این فیلم‌ها به اکران برسند و در فضای اکران سهم بیشتری داشته باشند نکته مهمی است. چیزی که الان می‌دانم این است که ظاهرا آقای خزاعی نیت کردند و نیتشان هم خیلی جدی است که اگر سال گذشته به دلایلی به خاطر اوضاع نابسامان اقتصادی سینما و بازگشت رونق به سینماها، حمایت‌هایی از فیلم‌های کمدی شد تا بتوانند فضای رونق را حداقل به سالن‌های سینما برگردانند، با توجه به اینکه سال آینده هم پنج، شش فیلم کمدی برای اکران وجود دارد، می‌خواهند حمایتشان را از فیلم‌های اجتماعی در اکران بیشتر کنند و درواقع در آیین‌نامه اکران سال آینده شورای صنفی هم این موضوع دیده می‌شود که فضا برای فیلم‌های جدی و اجتماعی بازتر و گسترده‌تر از سال قبل شود. احتمالا نیت ایشان هم همین است.
این صحبت تا چه حد می‌تواند منوط به تصمیمات شورای پروانه ساخت باشد. به هر حال در یک سالی که پشت سر گذاشتیم بسیاری از فیلم‌سازان از تصمیمات سخت‌گیرانه این شورا در تأیید فیلم‌نامه‌ها صحبت کردند.
اینکه صرفا بگوییم شورای پروانه ساخت در این شرایط سهم بیشتری دارد خیلی واقع‌بینانه نیست. واقعیت این است که هزینه تولید فیلم به‌شدت بالا رفته است. الان ساخت یک فیلم متوسط یا یک فیلم خیلی معمولی حدودا 20 میلیارد هزینه برمی‌دارد. این هزینه سرسام‌آور است. اگر کمی هزینه فیلم را بالاتر ببرید و از چند بازیگر معروف در آن استفاده کنید، به بالای 30 میلیارد تومان می‌رسد. حالا اگر 20 میلیارد را ملاک قرار بدهیم، یعنی 60 میلیارد فروش که برای فیلم‌های اجتماعی به این سادگی به دست نمی‌آید. در این شرایط خود به خود سرمایه بخش خصوصی سوق پیدا می‌کند به سمت فیلم‌های کمدی که امنیت برگشتش ظاهرا بیشتر است. البته بشخصه معتقدم وقتی این نوع کمدی‌ها تکرار شود، قطعا به مرور با شکست روبه‌رو می‌شوند. این‌طور نیست که فکر کنیم هر نوع کمدی می‌تواند 300 یا 250 میلیارد تومان فروش داشته باشد. وقتی تهیه‌کنندگان ما از ترس اینکه فیلم اجتماعی ممکن است در گیشه جواب ندهد، به سمت ساخت فیلم کمدی می‌روند، اینجا با یک بن‌بست روبه‌رو می‌شویم. شورای پروانه ساخت که نمی‌تواند پروانه ساخت فیلم اجتماعی خلق کند. باید متقاضی وجود داشته باشد. متقاضی‌اش هم یک بخش کارگردان‌ها هستند، یک بخش هم تهیه‌کنندگان و سرمایه‌گذاران هستند. به نظر من اگر ارشاد و دولت در این زمینه قصد کمک‌کردن داشته باشند، به جای اینکه بودجه‌هایی را صرف ساخت فیلم‌های ارگانی کنند، می‌توانند سرمایه‌گذاری بهتری انجام بدهند. از 29 فیلم حاضر در جشنواره، 19 فیلم ارگانی داشتیم. فیلم‌هایی که قطعا در اکران هم پاسخی نخواهند گرفت. اگر این بودجه‌ها را به کارگردان‌های کاربلد یا جوان‌ترها که قصد دارند در حوزه سینمای اجتماعی کار کنند اختصاص بدهند، عرصه برای آنها باز خواهد شد. در غیر این صورت نمی‌توان از بخش خصوصی در این شرایط اقتصادی انتظار داشت به سراغ سینمای اجتماعی برود. شورای پروانه ساخت هم که خودش نمی‌تواند تولید محتوا کند.
صحبت از تغییر آیین‌نامه اکران در سال پیش‌رو و عدم حضور طولانیمدت فیلم‌ها در اکران نقدهایی را به همراه داشته است. به زعم بسیاری دلیل فروش برخی فیلم‌ها در سال جاری اکران طولانیمدت آنها بوده است. به نظر می‌رسد رکوردشکنی فیلم‌های کمدی در سال جدید با این شرایط تکرارناشدنی است.
به نظر من که باز هم می‌توانیم شاهد فروش خوب فیلم‌ها باشیم. آیین‌نامه جدید اکران نمی‌خواهد جلوی فروش فیلم‌ها را بگیرد. صحبت از این است که به جای اینکه یک فیلم یک سال روی پرده باشد، در مدت‌زمان مشخصی اکران شود. واقعیت این است که اگر سه هزار پرده سینما داشتیم، شرایط فرق می‌کرد. در حال حاضر ما محدودیت پرده سینما داریم. فکر می‌کنم در حال حاضر حدود 900 پرده سینما داریم. این تعداد نمی‌تواند تمام سال در اختیار گونه‌ای از فیلم‌ها قرار بگیرد. این برای ما محدودیت به همراه دارد. اولا که باید دوستان تهیه‌کننده اکران را به عرض ببرند نه اینکه لزوما در طول زمان حرکت کنند. بهتر است طی سه ماه اثرشان را درست عرضه کنند. اگر به فروش فیلم‌هایی مثل «هتل» یا «فسیل» هم نگاه کنید، عمده فروش آنها در سه ماه اول اکرانشان بوده است و از آن به بعد حرکت بسیار کندی داشتند. مثلا در سه ماه اول 250 میلیارد تومان فروخته و بعد طی هفت، هشت ماه 50، 60 میلیارد به آن اضافه شده است. در آیین‌نامه جدید اکران شرایط به گونه‌ای است که در مدت مشخص اکران باید سعی کنیم بهترین بهره را ببریم و بعد جا برای فیلم‌های دیگر هم بماند. اگر سه فیلم کمدی هم‌زمان با سالن‌های محدود روی پرده باشد، یک فیلم متوسط جدی جرئت اکران پیدا نمی‌کند؛ چراکه فکر می‌کند شانسی برای فروش نخواهد داشت. باید به آرایش اکران دقت کنیم. این فرصت را برای اکران فیلم‌های اجتماعی هم قائل باشیم. فقط از فیلم اجتماعی صحبت نمی‌کنم. ما فیلم‌های کودک و انیمیشن خوبی هم داریم. بچه‌های ایران پیشرفت‌های خوبی در تولید انیمیشن دارند و در جشنواره هم چند انیمیشن خوب داشتیم. قطعا این فیلم‌ها هم فرصت اکران می‌خواهند. نمی‌توانیم همه فرصت‌ها را در اختیار تعدادی فیلم کمدی بفروش یا خوب قرار بدهیم.
برخی معتقدند زمان بین جشنواره تا اکران نوروز سینما دچار رکود شد و بهتر بود فیلم‌هایی به چرخه اکران اضافه می‌شدند که ریتم فروش فیلم‌ها در گیشه حفظ شود. نگاه شما چیست؟
در سال‌های قبل هم با این شرایط روبه‌رو بودیم. اکران نوروزی لزوما از عید نوروز آغاز نمی‌شود. سال‌هایی بود که بلافاصله بعد از جشنواره فیلمی اکرانش رآ آغاز کرده و بعد در اکران نوروزی هم حضور داشته. اکران فیلم‌ها از اول اسفند را می‌توان اکران نوروزی حساب کرد. به‌خصوص که امسال ماه رمضان را هم پیش‌رو داریم. همین امسال قرار بود فیلم‌ها از 23 اسفند اکران شوند، ولی طبق مذاکره‌ای که با ارشاد شد، تصمیم گرفته شد هر فیلمی که آمادگی اکران دارد، از 16 اسفند نمایشش را آغاز کند. به نظرم اسفند هم ماه کم‌درآمدی برای گیشه سینما نیست.
شما به فروش خوب فیلم‌های نوروز امیدوار هستید؟
فکر می‌کنم یکی، دو فیلم فروش خوبی خواهند داشت. یکی، دو فیلم فروش‌های متوسط و دو مورد هم موفق نخواهند بود. یک موضوع مهم هم در این بین وجود دارد. وقتی در سینما با فروش 300 میلیارد تومانی یک فیلم روبه‌رو می‌شویم، توقع ما از فروش عجیب و غریب بالا می‌رود. در ذهن من اگر یک فیلم 30 یا 40 میلیارد بفروشد، فروش خوبی انجام داده است. شاید باقی هزینه‌های فیلم را بتواند با اکران آنلاین جبران کند، اما چون ذهن بسیاری به سمت فروش200-300 میلیاردی رفته است، فروش 40 میلیاردی به چشم نمی‌آید و این خودش یک آسیب است و به فیلم‌ها لطمه می‌زند. واقعیت این است که در سال باید 50 فیلم 30 میلیارد تومانی داشته باشیم که به هزار‌و 500 میلیارد تومان فروش برسیم، نه اینکه با چند تا فیلم به این رقم فروش برسیم.
