سنت‌های دیرینه، انسجام نوین

 از ویژگی‌های بارز جامعه ایران تنوع فرهنگی، جفرافیایی و قومیتی است. ایرانیان البته با پذیرش تمام این تنوع‌ها، هزاره‌ها و قرن‌های بسیاری را در کنار هم و تحت لوای دو فرهنگ عظیم زیسته‌اند؛ فرهنگ ملی و فرهنگ مذهبی. در مطالعه تاریخ اجتماعی ایران دو جریان البته همواره تلاش کرده‌اند یکی از این دو فرهنگ را از ریشه بخشکانند که البته تلاشی نافرجام بوده است. جریان و تلاشی که گویا همچنان ادامه دارد و ازجمله آنها می‌توان به هجمه و حمله عده‌ای کوته‌نظر به برخی آیین‌های ایرانی در سال‌های اخیر اشاره کرد. علوم ارتباطات اجتماعی البته از جایگاهی فراتر از تعصبات و دگم‌اندیشی‌ها به موضوع سنت‌ها و آیین‌ها توجه دارد. جایی که از آن به‌عنوان ارتباطات آیینی نام برده می‌شود. ارتباطات آیینی به این مسئله می‌پردازد که چگونه آیین‌های فرهنگی در هر جامعه می‌تواند به تقویت سلامت اجتماعی و قوام یک جامعه منجر شود. در دنیای پرشتاب امروز، جوامع با چالش‌های متعددی در زمینه انسجام و همبستگی اجتماعی روبه‌رو هستند. دراین‌میان توجه به رسوم و آیین‌های انسانی به‌عنوان قوام‌بخش فرهنگ اجتماعی، اهمیتی فزاینده خواهد داشت؛ تا جایی که اغلب جوامع مدرن به دنبال احیای بخشی از رسوم کهن خود به‌عنوان نماد و سمبل ملیت و هویت خود هستند. اینجاست که نقش ارتباطات آیینی به‌عنوان ابزاری قدرتمند، در حفظ و تقویت این رسوم و آیین‌ها نقشی کلیدی می‌یابد. ارتباطات آیینی به تبادل پیام‌ها و معانی در چارچوب باورها، نمادها و آداب و رسوم یک آیین خاص اشاره دارد. با وجود گسترش روزافزون سکولاریسم در جهان، ارتباطات آیینی همچنان نقشی مهم در زندگی بسیاری از افراد ایفا می‌کند. این نوع ارتباطات، به افراد کمک می‌کند تا با هویت خود و با جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، ارتباط برقرار کنند. این رسوم و آداب، با ایجاد هویت جمعی و مشترک، افراد را به یکدیگر پیوند داده و حس تعلق خاطر به جامعه را در آنها تقویت می‌کنند. در فرهنگ ما، ارتباطات آیینی جایگاهی ویژه دارد. مناسبت‌هایی مانند اعیاد، جشن‌ها، سوگواری‌ها، همایش‌های اجتماعی و... از این دست است. در‌این‌میان عید نوروز به‌عنوان یکی ازمهم‌ترین جشن‌ها، نمادی از انسجام و همبستگی در فرهنگ ایرانی است. این آیین کهن، با مجموعه‌ای از رسوم و سنت‌ها، فرصتی برای تجدید دیدارها، صلح و آشتی و شکرگزاری از خداوند است. ارتباطات آیینی در آیین‌های باستانی، نقشی کلیدی در انتقال پیام‌ها و ارزش‌های این سنت دیرینه ایفا می‌کند. از تبریک عید به یکدیگر گرفته تا دید و بازدید، سفره هفت‌سین و قصه‌گویی، همه و همه در قالب ارتباطات آیینی مفهومی ویژه پیدا می‌کند. «مارسل موس» در کتاب «تئوری هدیه»، معتقد است که تبادل هدایا، نوعی از ارتباط آیینی است که به ایجاد روابط اجتماعی و انسجام گروهی کمک می‌کند؛ رسمی دیرین در آیین نوروز!
توجه به این فرهنگ باستانی و تقویت آن به‌ویژه در عصر پرشتاب تکنولوژی‌های نوین، می‌تواند بخشی از راهبرد ارتباطات آیینی برای تقویت انسجام و سلامت اجتماعی برای جامعه امروز ایران باشد؛ جامعه‌ای که به دلایل مختلف دچار مسئله هویت و فرهنگ است و شاید یکی از مهم‌ترین نیازهای فردای کشور دستیابی به انسجام بیش‌از‌پیش اجتماعی و بازیابی هویت تاریخی باشد.