به کودکان دروغ نگوییم

 شرق: اخبار تلخ مرگ کودکان غزه بر اثر گرسنگی، خبر قتل زنی به دست همسرش، اسیدپاشی در یک خیابان و هزاران اتفاق ناگوار دیگر که شنیدن هرکدام از آنها شاید تا روزها ذهن ما را درگیر کند؛ اما دراین‌بین کودکان به دلیل ناکافی‌بودن درک‌شان درباره شرایط، آسیب بیشتری را متحمل می‌شوند. باوجود‌این در دنیایی که هر روز مملو از اخبار و اطلاعات ناخوشایند است، باید در برابر کودکان چه واکنشی داشته باشیم؟ سؤالی که این روزها بسیاری از والدین را سردرگم کرده است. پریسا سلیمی، کارشناس بالینی و فعال در حوزه کودکان، در گفت‌وگو با «شرق» تأکید دارد که در برابر سؤالات کودکان از یک اتفاق ناگوار، با توجه به میزان درک کوک باید موضوع را برایش شفاف کرد و والدین از تکذیب اتفاقی که واقعا رخ داده، خودداری کنند؛ چون سردرگمی کودک در بین اخبار ضدو‌نقیض شرایط را برایش بحرانی‌تر می‌کند.

اطلاعات کنترل‌شده به کودک بدهیم

پریسا سلیمی، کارشناس روان‌شناسی بالینی، بر نوع انتقال اطلاعات به کودک تأکید دارد و به «شرق» می‌گوید: «اولین کاری که باید انجام داد، این است که تا جایی که کودک خود اطلاع ندارد و در مواجهه مستقیم با آن اخبار نیست، باید سعی کنیم میزان اطلاعاتی که به کودک می‌رسد، کاملا کنترل‌شده باشد؛ چون کودکان به طور طبیعی در پس ذهن‌شان این طرز فکر را دارند که هیچ کنترلی بر زندگی خود ندارند؛ ولی از طرف دیگر باور دارند که دنیا جای امنی برای زندگی است؛ ولی وقتی در مواجهه با اخبار منفی قرار می‌گیرند، تمام آن باورشان که دنیا جای امنی است، از بین می‌رود و بابت این موضوع اضطراب بالایی به سراغ کودک می‌آید؛ پس همان‌طور که گفتم، در این شرایط وظیفه ما این است که تا جایی که کودک مواجهه مستقیم با اخبار و وقایع ناگوار نداشته، دسترسی‌اش را به این نوع اخبار محدود کنیم؛ مثلا اگر تلویزیون یا رادیو و حتی روزنامه حاوی این اطلاعات در مجاورت کودکان است، کودکان را از آن فضا دور کنیم یا امکانات اطلاع‌رسانی اطراف‌شان را کم کنیم. کار دیگری که بزرگ‌ترها باید انجام دهند، این است که هر آنچه را که کودک به واسطه آن احساس امنیت می‌کند، پررنگ‌تر کنیم؛ مثلا کودک یک اسباب‌بازی مورد علاقه دارد یا چراغ خوابی دارد که با روشن‌کردن آن خیلی آرام می‌شود؛ ولی چند وقتی است که از آن استفاده نکرده، به او پیشنهاد دهید که دوست داری دوباره با این وسیله وقت بیشتری بگذرانی؟ در واقع یک‌سری وسایل و ابزارها برای کودکان نماد امنیت است و ما می‌توانیم به وسیله آنها، حس امنیت را در آن مقطع زمانی در کودک تقویت کنیم».

 اتفاقات واقعی را در برابر کودکان تکذیب نکنید

سلیمی در پاسخ به اینکه تا چه اندازه اخبار منفی را برای کودکان توضیح دهیم، می‌گوید: «این موضوع کاملا به این برمی‌گردد که خود کودک تا چه اندازه از والدین خود سؤال می‌کند و از وقایع اطرافش باخبر است. باوجود‌این بزرگ‌ترها و به‌ویژه والدین اصلا نباید در برابر اتفاقاتی که کودک از آن خبر دارد و از ما سؤال می‌کند، روش انکار را پیش بگیرند؛ مثلا اگر سیل یا جنگی رخ داده، حتی اگر در جای دوری از ما، نباید در پاسخش به دروغ بگوییم نه اصلا چنین اتفاقی نیفتاده یا به او بفهمانیم که اشتباه شنیده است؛ بلکه تا جایی که می‌دانیم کودک اطلاع دارد، همان را تأیید کنیم؛ مثلا اگر درباره جنگ بین دو کشور سؤال می‌کند، برای او توضیح دهیم که این کشور از کشور دیگر عصبانی شده و به او حمله کرده است».

شاید کودک چند بار از شما سؤال کند

این روان‌شناس درباره روش‌های تربیتی اضافه می‌کند: «درباره مقوله عصبانیت باید برای آنها توضیح دهیم که نباید بروز عصبانیت با خشونت همراه شود، بهتر است این سؤالات کودکان را ابزاری کنیم تا برای آنها توضیح دهیم بهترین واکنش در هنگام بروز احساسات چه باید باشد. یک موضوع مهم که حتما باید در نظر بگیریم، همین است که اصلا هیچ خبر ناگواری را که کودک از آن اطلاع ندارد، جلوتر به او نگوییم. بهترین راه این است که کودک کمترین اطلاعات را داشته باشد. در قدم بعدی که شروع به توضیح می‌کنیم و چیزی را نباید تکذیب کرد، هم برای این است که کودک خودش تا حدی از اتفاق ناگوار مطلع شده است. نکته مهم دیگر این است که توقع نداشته باشیم با یک بار توضیح، کودک توضیح بیشتری نخواهد؛ زیرا امکان دارد چندین بار از ما همان سؤال‌ها را بپرسد. شاید بارهای بار فرزند توضیح بخواهد و ما هم هر بار با توضیحات‌مان باید به کودک احساس امنیت بدهیم. وقتی کودک با مطلع‌شدن از اخبار منفی، دچار اضطراب می‌شود، حتما سعی کنیم روند عادی زندگی را داشته باشیم و بابت یک خبر یا اتفاقی برنامه کل زندگی به هم نخورد. در این شرایط کودک حس می‌کند دنیا همان جای امن همیشگی است».

کودک به دلداری غیرکلامی نیاز دارد

این روان‌شناس درباره نوع برخورد با احساسات منفی کودکان در برابر اخبار ناگوار ادامه می‌دهد: «در همین حین از دلداری‌های غیرکلامی برای او استفاده کنیم. مثل بازی‌کردن با هم‌سالانش یا بازی با اسباب‌بازی‌هایی که دوست‌شان دارد. با همین راهکارها می‌توان روحیه منعطف کودکان را کنترل کرد. حتی می‌توان با یک‌سری از حرکت‌های نمادین به کودک کمک کرد تا حس کند در کاهش آن اتفاق ناگوار می‌تواند کمک کند؛ مثلا تصور کنید جایی آتش گرفته و بر روحیه کودک ما اثر داشته. در این شرایط می‌توان از کودک‌مان خواست با همراهی ما یک نقاشی از آتش‌نشان‌ها بکشد و آن را به آتش‌نشان‌ها بدهیم یا برای کمک به نیروهای هلال‌احمر که در شرایطی بحرانی مثل سیل هستند، کودک ما نامه بنویسد و آن را به دست نیروهای هلال‌احمر برسانیم. این کارها خیلی در روحیه کودک ما اثر خواهد گذاشت؛ پس تأکید می‌کنم که در حد درک کودک باید همه چیز را برایش روشن کرد؛ چون حس سردرگمی بین اتفاقات، ناامنی و اضطراب کودک را بیشتر خواهد کرد».