بحران صنعت داروسازی در ایران

شهرزاد همتی: صنعت داروسازی یکی از مهم‌ترین ارکان نظام سلامت هر کشوری محسوب می‌شود و تأمین دارو به‌عنوان یکی از نیازهای اساسی جامعه، نیازمند مدیریتی کارآمد و برنامه‌ریزی بلندمدت است. در ایران اما این صنعت به‌دلیل وابستگی به واردات مواد اولیه، تحریم‌های اقتصادی، کمبود نقدینگی و ناکارآمدی سیستم‌های مدیریتی، با مشکلات جدی مواجه شده است. با وجود تخصیص اعتبارات ویژه از سوی دولت برای حل این بحران، وضعیت داروسازی در کشور همچنان بحرانی است و بسیاری از فعالان این حوزه هشدار می‌دهند که این صنعت در آستانه ورشکستگی کامل قرار دارد.

اعتبار ۵۰ هزار میلیارد تومانی که به جایی نرسید

در میان مشکلات عدیده‌ای که این صنعت را تهدید می‌کند، وعده تخصیص ۵۰ هزار میلیارد تومان اعتبار برای رفع موانع و افزایش نقدینگی شرکت‌های دارویی، روزنه امیدی در میان صنعتگران ایجاد کرد. این اعتبار قرار بود بدهی‌های معوقه داروخانه‌ها به شرکت‌های توزیع و شرکت‌های توزیع به تولیدکنندگان را کاهش داده و از سقوط کامل این بخش جلوگیری کند. اما در حالی که مدت‌زمان قابل‌توجهی از این وعده گذشته، هیچ تغییری در وضعیت بحرانی داروسازی کشور مشاهده نمی‌شود. یکی از بزرگ‌ترین ابهامات موجود، عدم شفافیت در تخصیص این اعتبار است. هیچ اطلاعات دقیقی درباره نحوه تخصیص این مبلغ ارائه نشده و همچنان شرکت‌های داروسازی و توزیع‌کنندگان با مشکلات مالی گذشته دست و پنجه نرم می‌کنند.

همکاری‌نکردن بانک‌ها و بی‌توجهی به مشکلات صنعت دارو

در واکنش به این وضعیت، ستاد تسهیل و رفع موانع تولید در وزارت صنعت، معدن و تجارت چندین جلسه برگزار کرده و بانک‌ها را موظف به ارائه تسهیلات به شرکت‌های دارویی کرده است. اما مشکل اینجاست که بانک‌ها به این بخش‌نامه‌ها عمل نکرده‌اند و در بسیاری از موارد، با کارشکنی و حتی رفتارهای توهین‌آمیز، مانع از دسترسی صنعتگران دارویی به این تسهیلات شده‌اند. این در حالی است که بسیاری از کارخانه‌های داروسازی با مشکلات نقدینگی شدید مواجه هستند و تلاش می‌کنند با وجود موانع موجود، از تعطیلی و بیکاری کارکنان جلوگیری کنند.

سامانه‌های ناکارآمد و پاسخ‌گویی ضعیف نهادهای دولتی

مشکل دیگر این است که سامانه‌های دولتی که قرار بود برای ثبت مشکلات و پیگیری درخواست‌های صنعتگران ایجاد شوند، عملا از کار افتاده‌اند. سامانه ستاد تسهیل و رفع موانع تولید اعلام کرده تا اطلاع ثانوی امکان ثبت درخواست وجود ندارد و در عین حال، تلفن‌های این ستاد نیز پاسخ‌گو نیستند. این وضعیت نشان‌دهنده بی‌توجهی آشکار به مشکلات صنعت دارو و عدم مسئولیت‌پذیری نهادهای مرتبط است.

بحران مطالبات داروخانه‌ها و شرکت‌های پخش دارو

در کنار این مشکلات، یکی دیگر از چالش‌های جدی صنعت دارو، نحوه پرداخت مطالبات شرکت‌های پخش دارو و داروخانه‌ها از سوی سازمان‌های بیمه‌گر و دانشگاه‌های علوم پزشکی است. بسیاری از داروخانه‌ها به دلیل دریافت‌نکردن مطالبات خود از بیمه‌ها، قادر به خرید دارو نیستند و این مسئله باعث شده مردم برای یافتن برخی داروهای ضروری، با کمبودهای جدی مواجه شوند. تأخیرهای چندین ماهه در پرداخت مطالبات بیمه‌ای، علاوه بر ایجاد بحران مالی در داروخانه‌ها، تأمین دارو در سطح کشور را نیز با اختلال مواجه کرده است.

مشکلات تأمین ارز و افزایش هزینه‌های تولید دارو

یکی دیگر از مشکلات اساسی صنعت دارو، عدم تخصیص به‌موقع ارز برای واردات مواد اولیه دارویی است. در حالی که قیمت مواد اولیه دارویی روزبه‌روز در حال افزایش است، دولت روند تخصیص ارز را به‌شدت کند کرده و باعث افزایش هزینه‌های تولید دارو شده است. این مسئله منجر به این شده که برخی شرکت‌های داروسازی مواد اولیه مورد نیاز خود را با قیمتی بالاتر از قیمت فروش دارو تهیه کنند که این روند در نهایت موجب زیان‌دهی و کاهش توان تولیدی صنعت دارو خواهد شد.

نابسامانی در سیاست‌گذاری دارویی و کنترل قیمت‌ها

مشکلات صنعت دارو تنها به تولید و توزیع محدود نمی‌شود، بلکه سیاست‌های نادرست در صدور مجوزهای دارویی نیز یکی دیگر از عوامل بحران‌زا در این حوزه است. در حالی که سازمان غذا و دارو با وسواس شدید قیمت دارو را کنترل می‌کند، افزایش قیمت مواد اولیه، هزینه‌های بسته‌بندی و سربار تولید، بدون درنظرگرفتن اصلاحات لازم در قیمت‌گذاری دارو، باعث ضرردهی مداوم این صنعت شده است.

افزایش بی‌رویه شرکت‌های پخش دارو و داروخانه‌ها

از سوی دیگر، افزایش بی‌رویه تعداد شرکت‌های پخش دارو و صدور مجوزهای داروخانه‌های جدید بدون درنظرگرفتن نیاز واقعی کشور، به بحران موجود دامن زده است. برخلاف بسیاری از کشورها که تعداد شرکت‌های پخش دارو را به‌صورت هدفمند کنترل می‌کنند، در ایران به‌راحتی مجوزهای جدید برای داروخانه‌ها و شرکت‌های پخش صادر می‌شود. این امر موجب افزایش رقابت ناسالم و توزیع نامتوازن دارو در کشور شده است.

احتمال تعطیلی گسترده کارخانه‌های داروسازی و کمبود دارو

مشکلات صنعت دارو در ایران روزبه‌روز در حال افزایش است و به گفته بسیاری از فعالان این حوزه، اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، در آینده‌ای نزدیک باید منتظر تعطیلی گسترده کارخانه‌های داروسازی، بیکاری نیروی انسانی و کمبودهای شدید دارویی در سطح کشور باشیم. به‌نظر می‌رسد راهکارهای بسیاری برای حل این بحران وجود دارد، اما نبود عزم جدی در دولت، ناهماهنگی میان سازمان‌های ذی‌ربط و فساد موجود در برخی نهادهای مرتبط، مانع از اجرای این راهکارها شده است.

لزوم شفاف‌سازی در مدیریت منابع دارویی کشور

آنچه امروز در صنعت دارو مشاهده می‌شود، نتیجه سال‌ها بی‌برنامگی، سوءمدیریت و تصمیم‌گیری‌های غیرکارشناسی است. اگر دولت و نهادهای مربوطه در سریع‌ترین زمان ممکن، اقدامات عملی برای رفع مشکلات داروسازان انجام ندهند، این صنعت استراتژیک که تأمین‌کننده سلامت مردم است، با بحران جدی و جبران‌ناپذیری روبه‌رو خواهد شد. دولت و مسئولان سازمان غذا و دارو باید رویکرد شفافی در قبال اختصاص بودجه، نحوه مدیریت مطالبات داروخانه‌ها، نظارت بر سیاست‌های توزیع دارو و همچنین تأمین ارز مورد نیاز برای خرید مواد اولیه اتخاذ کنند. بدون چنین اصلاحاتی، این روند مخرب ادامه خواهد داشت و در نهایت، مردم، بیماران و تمامی افرادی که نیازمند داروهای حیاتی هستند، بیشترین آسیب را خواهند دید.