ترکیه میانجی جدید صلح؟

علی‌اصغر صالحی- هم‌زمان با افزایش فشارها به قطر برای اخراج رهبران حماس از این کشور، نخست‌وزیر قطر گفته است این کشور در حال ارزیابی مجدد نقش خود به‌عنوان میانجی بین اسرائیل و حماس است. قطر همراه با مصر و آمریکا در تلاش برای برقراری آتش‌بس میان اسرائیل و حماس و آزادی گروگان‌‌ها نقش مهمی داشت. اما شیخ محمد بن‌عبدالرحمن آل‌ثانی گفته است دوحه مورد سوءاستفاده کسانی قرار گرفته که سعی در کسب امتیاز سیاسی دارند. او همچنین گفت که مذاکرات صلح کنونی در یک «مرحله حساس» است. تلاش‌ها برای تضمین آتش‌بس، شکننده و تا حد زیادی ناموفق بوده است اما پیوندهایی که قطر با همه طرف‌ها دارد -‌از‌جمله روابط نزدیک با حماس‌- برای دستیابی به هر پیشرفتی، حیاتی تلقی می‌شود. قطر اکنون آشکارا شانس موفقیت این مذاکرات را زیر سؤال می‌برد و می‌گوید در حال ارزیابی مجدد نقش خود به‌عنوان یک میانجی است.

برخی از منتقدان از‌جمله از داخل کنگره آمریکا، از قطر به دلیل «عدم اعمال فشار کافی بر حماس» برای دادن امتیاز انتقاد کردند. ایالات متحده پس از رد علنی آخرین پیشنهاد آتش‌بس، حماس را متهم کرد «مانع آتش‌بس» است. نخست‌وزیر قطر با نگرانی‌های جدید مبنی بر اینکه جنگ مخرب غزه با افزایش تنش‌ها بین اسرائیل و ایران به یک درگیری منطقه‌ای گسترده‌تر تبدیل می‌شود، نسبت به گسترش درگیری هشدار داد و از جامعه بین‌المللی خواست تا مسئولیت‌های خود را بر عهده بگیرد و جنگ را متوقف کند.

در همین حال، هم‌زمان با گمانه‌زنی‌ها درباره اخراج رهبران حماس از قطر و انتقال دفتر حماس از این کشور و بازنگری این کشور در نقش میانجی‌ در بحران غزه، اسماعیل هنیه به دیدار رجب طیب اردوغان در ترکیه رفته است. اسماعیل هنیه، رهبر جنبش مقاومت اسلامی فلسطین، روز گذشته در استانبول با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه که از حامیان سرسخت حماس به شمار می‌رود، دیدار کرد.

به گزارش خبرگزاری فرانسه، رجب طیب اردوغان در این دیدار تلاش کرد تا نقش میانجیگری خود را میان اسرائیل و این جنبش فلسطینی برای پایان‌دادن به درگیری‌های خونین در غزه اعمال کند. این در حالی است که برخی رسانه‌های آمریکایی پیش‌تر از تلاش رهبران حماس برای یافتن میزبانی جدید پس از قطر برای دفتر سیاسی این جنبش فلسطینی هستند. این اولین دیدار رسمی بین این دو رهبر از آغاز جنگ غزه در هفتم اکتبر تاکنون است که در کاخ دلمه‌باغچه برگزار شده است.

اردوغان یک روز قبل از ملاقات با اسماعیل هنیه، انجام این مقالات را مورد تأیید قرار داده، اما در‌خصوص موضوع گفت‌وگوهایش با اسماعیل هنیه در این دیدار بسیار محتاطانه سخن گفت. این در حالی است که حماس در بیانیه‌ای که پس از ورود اسماعیل هنیه به ترکیه منتشر شد، اعلام کرد جنگ غزه در دستور کار مذاکرات دو طرف قرار دارد. رهبر حماس در رأس هیئتی از مسئولان حماس به استانبول، یکی از مکان‌های اقامت خود از سال ۲۰۱۱، سفر کرده است.

اسماعیل هنیه از زمان آغاز جنگ غزه در هفت اکتبر گذشته تنها یک بار در ماه ژانویه به‌طور رسمی از ترکیه دیدن کرده بود. او در آن زمان با هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، دیدار کرده بود. هنیه همچنین روز چهارشنبه گذشته نیز در دوحه با وزیر امور خارجه ترکیه گفت‌وگویی طولانی داشت. هاکان فیدان صبح روز گذشته هم با سامح شکری، وزیر امور خارجه مصر، دیدار کرد و قرار بود این دو مقام ارشد ترکی و مصری ظهر به وقت محلی با خبرنگاران گفت‌وگو کنند. وزیر امور خارجه ترکیه در جریان سفر به دوحه و دیدار با اسماعیل هنیه گفته بود: «نمایندگان حماس بار دیگر به او تأکید کردند که تشکیل یک دولت فلسطینی در مرزهای ۱۹۶۷ را که به‌طور ضمنی به معنای به‌رسمیت‌شناختن دولت اسرائیل است، می‌پذیرند و پس از تشکیل دولت فلسطینی، از مبارزه مسلحانه دست می‌کشند». فیدان که از دریافت چنین پیامی ابراز خرسندی کرده بود، در ادامه مدعی شد: «حماس به‌این‌ترتیب دیگر نیازی به شاخه نظامی نخواهد داشت و به‌عنوان یک حزب سیاسی به حیات خود ادامه خواهد داد».

وزیر خارجه ترکیه همچنین به طرف‌های فلسطینی خود گفته بود‌ «نگرانی کشورهای غربی» را در مورد حماس به گوش آنها رسانده است. ترکیه خود را یکی از پیشگامان حمایت از آرمان فلسطین می‌داند و مدام و قاطعانه از رهبران حماس پشتیبانی می‌کند، اما در‌عین‌حال از میانجیگری بین اسرائیل و جنبش فلسطینی کنار گذاشته شده است. دیدار هنیه و اردوغان در حالی انجام می‌شود که قطر، به‌عنوان کشوری که نقش محوری در مذاکرات بین اسرائیل و حماس ایفا می‌کند، گفته است هم‌زمان با در بن‌بست قرار‌گرفتن مذاکرات برای آتش‌بس و آزادی گروگان‌های اسرائیلی در غزه، درصدد بازنگری در نقش خود است.

مذاکره‌کنندگان قطری از انتقادهای اسرائیل و برخی مقامات دموکرات در آمریکا به‌شدت آزرده‌خاطر شده‌اند. ترکیه می‌تواند از این فرصت برای تلاش به‌منظور از‌سرگیری میانجیگری میان دو طرف با توجه به روابط خوب خود با حماس استفاده کند.

با‌این‌حال، برخی تحلیلگران نسبت به نقش ترکیه در این میان بسیار محتاطانه سخن گفته و پیش‌بینی کرده‌اند که به دلیل تشدید اختلاف‌ها‌ و شدت‌گرفتن لحن تنش‌ها میان اردوغان و مسئولان اسرائیلی، نقش او «بسیار محدود» خواهد بود. رجب طیب اردوغان این هفته در ادامه انتقاد‌ها از کشتار فلسطینیان گفته بود‌ اسرائیلی‌ها «پا را از هیتلر نیز فراتر گذاشته‌اند». فرانس‌پرس در گزارش خود از مذاکرات برای آتش‌بس در غزه، کمک‌های بشردوستانه به آوارگان فلسطینی و مسئله آزادی گروگان‌ها به‌عنوان محورهای اصلی گفت‌وگو میان اسماعیل هنیه و رجب طیب اردوغان یاد کرده است.