چرا سیلاب مشهد خسارت‌بار شد؟

 اگرچه بارندگی در بسیاری از نقاط ایران کم و بسیار پراکنده است اما در برخی مناطق، بیشترین میزان بارندگی سالانه تنها در یک روز یا در یک دوره کوتاه اتفاق می‌افتد که منجر به سیلاب می‌شود. سیلاب مشهد از حدود نیم‌ساعت بارندگی در کوه‌های جنوب مشهد در بعد‌از‌ظهر چهارشنبه 26 اردیبهشت 1403 آغاز شد. به دلیل ساختار زمین‌شناختی و تخریب اکوسیستم، آب‌های سطحی در هنگام سیل عمدتا به صورت رواناب بسیار آلوده‌ای شد که با حمل رسوبات زیاد خسارات ناشی از سیلاب گسترده‌تر نیز شد. منطقه جنوب مشهد عمدتا در‌ 30 سال گذشته توسعه‌ای بسیار ناپایدار یافته و تمامی زهکش‌های طبیعی در این محدوده با شهرک‌های سیدی و محدوده میدان انقلاب و در نهایت طی 20ساله اخیر با احداث بلوار نماز کاملا تخریب و مسدود شده است. آنچه در سیلاب 26 اردیبهشت 1403 در مشهد رخ داد، علاوه بر بارش شدید و گسترده در محدوده کوه‌های جنوبی مشهد، نفوذناپذیری کل دامنه‌های جنوبی شهر تا محدوده فرودگاه بود که با سیلاب ناگهانی موجب تلفات هفت نفر و تعدادی مفقودی شد. برای کاهش خسارت سیلاب‌های بعدی باید شهرسازی سازگار با محیط زیست و تاب‌آور با مخاطرات طبیعی و اکولوژیک در دستور قرار گیرد. پیش‌بینی سیل و جلوگیری از خسارات آن با توسعه سامانه‌های هشدار سریع سیلاب نیز ممکن است. با مطالعه ارتفاع و شیب حوضه، جهت شیب، شاخص رطوبت، توپوگرافی، شاخص خشک‌سالی، فاصله از آبراهه‌ها، زمین‌شناسی، کاربری اراضی، تراکم آبراهه‌ها و حداکثر میانگین بارندگی سالانه به مدل‌سازی خطر سیلاب می‌انجامد.

در روز چهارشنبه 26 اردیبهشت 1403 به مدت حدود 30 دقیقه حدود ۳۸.۵ میلی‌متر باران بارید. یکی از مناطق مشهد که بیشترین خسارات به آن وارد شد، منطقه سیدی بود. آب‌گرفتگی میدان انقلاب، سیدی و بلوار نماز عمدتا به دلیل بارش در ارتفاعات مجاور جنوب بلوار نماز بود که به ورود رسوبات به منطقه سرافرازان و نماز منجر شد. بارندگی موجب سیلاب ناگهانی‌ -flash flood- و آب‌‌گرفتگی در زیرگذر میدان جهاد، بلوار نماز و پل شهید عباسپور شد. حجم عظیمی از آب پشت دیوارهای باغی متعلق به آستان قدس رضوی جمع شده بود که تخریب بخشی از دیوارهای این باغ به علت فشار شدید آب باعث هجوم آب به صورت ناگهانی به یکی از کوچه‌های منطقه سیدی و در نتیجه غافلگیری مردم شد. ورود این حجم از آب به خانه‌های ساکنان منطقه تا ارتفاع ۱.۵ تا دو متر، خسارات زیادی را به مردم وارد و مشکلات فراوانی ایجاد کرد. به همراه این سیل، انبوهی از گل‌ولای، شن و ماسه به خانه‌های مردم وارد شد. هواشناسی خراسان اعلام کرد سامانه ناپایدار همچنان در استان فعال است و به تناوب تا اواخر وقت یکشنبه 30/2/1403 در استان بارندگی انتظار می‌رود. بارش ۳۸ میلی‌متری باران در بازه زمانی کوتاه در مشهد، در ۳۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است. نقش بلوار نماز در مسدودسازی زهکش و آبراهه‌های جنوب مشهد بسیار چشمگیر است. عملیات اجرائی ساخت بلوار نماز در محدوده ارتفاعات جنوبی مشهد اوایل سال 1390 آغاز شد. 21 خرداد 1394 فاز دوم بلوار نماز به طول هفت کیلومتر به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های عمرانی شهرداری مشهد به بهره‌‌برداری رسید. بلوار نماز به‌عنوان یکی از پروژه‌های بزرگ شهرداری از پارک خورشید شروع و پس از تقاطع با بلوارهای هاشمیه، سرافرازان، دلاوران، خاقانی و بلوار شهید کاوه به بزرگراه شهید کلانتری متصل می‌شود که با بهره‌برداری از فازهای اول و سوم آن در سال‌های 90 تا 93 و فاز دوم این پروژه خرداد 1394 به بهره‌برداری رسید. پروژه احداث بلوار نماز با هدف کاهش بار ترافیکی در محورهای موازی از‌جمله بلوار فکوری و بلوار پیروزی و زیباسازی شهری و تردد در سه فاز وارد مرحله اجرا شده است. بیشترین درصد تغییر کاربری در انتهای هاشمیه و اوایل بلوار نماز مربوط به تصاویر سال ۱۳۹۴ یعنی زمان اجرای عملیات بلوار نماز بوده است.

این پروژه با ۶۰ متر عرض دارای دو باند سواره‌رو هر‌کدام به عرض ۱۳ متر و با سه لاین حرکت و مسیر دوچرخه و فضای سبز با عرض ۱۲ متر در هر دو طرف است. 9 اسفند 1397 فرمانده قرارگاه شمال شرق نیروی زمینی ارتش در مراسم بازگشایی بلوار نماز مشهد گفت: «افتتاح بلوار نماز سرآغاز اتفاق شهری بزرگی و گام اول این رویداد است و در گام‌های بعدی و با توجه به مصوبه شورای عالی معماری، فضای سبز 72 هکتاری با درختان قدیمی و سوله‌های صد‌ساله برای موزه در اختیار شهرداری قرار خواهد گرفت.‌ با تعیین تکلیف زمین‌های آبشار و پادگان لشکر 77 فضاهایی با کاربری‌های بهداشتی در اختیار مدیریت شهری قرار می‌گیرد‌... شهردار مشهد گفت: مجموعه سلسله‌مراتب ارتش در این مدت تلاش کردند که قفل بلوار نماز مشهد گشوده شود و رسانه‌ها نیز در‌خصوص منافع مردم پیگیر این برنامه‌ها باشند تا نسبت به خروجی شورای عالی معماری و شهرسازی اجحاف نشود. رئیس کمیسیون عمران و شهرسازی شورای اسلامی شهر مشهد نیز گفت سرانجام با مصوبه این هفته شورای عالی معماری و شهرسازی 400 هکتار از زمین‌های لشکر 77 و آبشار تعیین تکلیف شد. امروز شاهد افتتاح و بازگشایی بلوار نماز به مساحت سه‌و‌نیم کیلومتر هستیم و در گام‌های بعدی باید شاهد تحویل‌گیری پادگان باشیم تا این زمین‌ها با کاربری‌های مختلف در اختیار مردم قرار گیرد». در جلسه ششم اسفند‌ماه 1397 شورای عالی معماری و شهرسازی طرح زمین‌های آبشار و پادگان لشکر 77 مصوب شد و وزیر راه و شهرسازی در پایان دستور بازگشایی بلوار نماز مشهد را که به علت اختلاف میان مدیریت شهری مشهد و برخی ارگان‌ها بسته شده بود، صادر کرد. ابتدای این بلوار پارک خورشید قرار دارد و این بلوار پس از عبور از تقاطع بلوارهای هاشمیه، سرافرازان، دلاوران، خاقانی، شهید کاوه و شهید ناصری در نهایت به بزرگراه شهید کلانتری متصل می‌شود.