«شرق»، آینده روابط ایران با غرب و همچنین واکنش برخی کشورهای غربی به پیروزی پزشکیان را واکاوی می‌کند
از سکوت تا پالس منفی
این روزها چند انتخابات مهم به تغییر دولت‌ها و به تبع آن شکل‌گیری سطح جدیدی از سیاست خارجی منجر شده است. انتخابات ریاستجمهوری ایران که مسعود پزشکیان را راهی پاستور کرد؛ فردی که شعار مذاکره با غرب، احیای برجام و لغو تحریم‌ها را داده است. انتخابات پارلمانی بریتانیا هم که پیروزی کم‌نظیر حزب کارگر و روی کار آمدن کی‌یر استارمر را به‌همراه داشت. در فرانسه نیز مکرون با انتخابات پارلمانی و قدرت‌گیری جریان راست افراطی خود را در یک قدمی خروج از کاخ الیزه می‌بیند و از همه مهم‌تر انتخابات ریاستجمهوری آمریکاست که در آبان سال جاری تکلیف مستأجر کاخ سفید را روشن خواهد کرد. هرچند درخصوص تداوم حضور جو بایدن در این انتخابات اما‌و‌اگرهای فراوانی وجود دارد و برخی خبرها از تلاش برای جایگزینی دیگر افراد در حزب دموکرات حکایت دارد، اما در طرف مقابل جمهوری‌خواهان حمایت تمام‌‌عیاری را از دونالد ترامپ شکل داده‌اند.
عبدالرحمن فتح‌الهی: این روزها چند انتخابات مهم به تغییر دولت‌ها و به تبع آن شکل‌گیری سطح جدیدی از سیاست خارجی منجر شده است. انتخابات ریاستجمهوری ایران که مسعود پزشکیان را راهی پاستور کرد؛ فردی که شعار مذاکره با غرب، احیای برجام و لغو تحریم‌ها را داده است. انتخابات پارلمانی بریتانیا هم که پیروزی کم‌نظیر حزب کارگر و روی کار آمدن کی‌یر استارمر را به‌همراه داشت. در فرانسه نیز مکرون با انتخابات پارلمانی و قدرت‌گیری جریان راست افراطی خود را در یک قدمی خروج از کاخ الیزه می‌بیند و از همه مهم‌تر انتخابات ریاستجمهوری آمریکاست که در آبان سال جاری تکلیف مستأجر کاخ سفید را روشن خواهد کرد. هرچند درخصوص تداوم حضور جو بایدن در این انتخابات اما‌و‌اگرهای فراوانی وجود دارد و برخی خبرها از تلاش برای جایگزینی دیگر افراد در حزب دموکرات حکایت دارد، اما در طرف مقابل جمهوری‌خواهان حمایت تمام‌‌عیاری را از دونالد ترامپ شکل داده‌اند.
سکوت معنادار قاره سبز
در چنین شرایطی نکته جالب سکوت کشورهای غربی در‌برابر پیروزی پزشکیان است و تا لحظه تنظیم این گزارش هم سکوت قاره سبز نسبت به پیروزی پزشکیان شکسته نشد. این در‌حالی بود که تصور می‌شد این اتفاق (به قدرت رسیدن پزشکیان) با واکنش مثبت و پیام‌های تبریک کشورهای اروپایی و ایالات‌متحده همراه باشد؛ خاصه آنکه پزشکیان بارها در مناظره‌ها، مصاحبه‌ها و نشست‌های کارشناسی بر مذاکره با غرب تأکید داشت. با این وجود، تنها «نبیلا مسرلی»، سخنگوی اتحادیه اروپا، پیروزی «مسعود پزشکیان» در انتخابات ریاستجمهوری را تبریک گفت و از آمادگی این نهاد برای تعامل با دولت جدید ایران خبر داد.
به‌نوشته یورونیوز، نگاهی گذرا به حساب‌های مقامات اروپایی در شبکه‌های اجتماعی هم نشان می‌دهد که هیچ‌کدام به پیروزی پزشکیان، دست‌کم تا غروب شنبه واکنشی نداشته‌اند. هرچند روز شنبه در اکثر کشورهای غربی حالت نیمه‌تعطیل دارد، ولی باز هم نگاهی گذرا به حساب جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا یا شارل میشل، رئیس شورای اتحادیه اروپا ثابت می‌کند آنها درباره مسائل سیاسی دیگری موضع‌گیری داشته‌اند. مثلا شارل میشل، انتخاب رئیس‌جمهور موریتانی را تبریک گفته یا جوزپ بورل درباره مسائل امنیتی اروپا اظهار‌نظر کرده است. رهبران قدرت‌های نخست اروپایی نظیر امانوئل مکرون و اولاف شولتس هم تاکنون واکنشی شخصی به پیروزی مسعود پزشکیان نداشته‌اند. آخرین پست ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان، در شبکه اجتماعی ایکس که کشورش ریاست دوره‌ای اتحادیه اروپا را بر‌عهده دارد نیز مربوط به دیدار سرزده‌اش با ولادیمیر پوتین و تلاش برای برقراری صلح در جنگ اوکراین است. برخلاف سکوت اروپایی‌ها، ایالات‌متحده به پیروزی پزشکیان واکنش نشان داد، اما واکنش کاخ سفید برخلاف ارزیابی‌ها کاملا منفی و با ادبیات ضد‌ایرانی همراه بود. در این‌باره وزارت امور خارجه آمریکا در نخستین واکنش به نتایج انتخابات ریاستجمهوری ایران، با تکرار اظهارات مداخله‌جویانه و با ادعای اینکه انتخابات در ایران آزاد و عادلانه نبوده است، عنوان کرد: «نتیجه انتخابات تأثیر قابل توجهی در رویکرد آمریکا به ایران نخواهد داشت». آن‌طورکه ایرنا نقل کرده، یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز شنبه به‌وقت‌محلی در نخستین واکنش به نتایج انتخابات ریاستجمهوری ایران ادعا کرد «انتخابات ریاستجمهوری ایران آزاد یا عادلانه نبود و به تغییر اساسی در مسیر ایران منجر نخواهد شد».
پالس مخرب واشنگتن
این سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در گفت‌وگو با رسانه‌های آمریکایی به عدم‌مشارکت پرداخت و ادعا کرد: «در نتیجه، تعداد قابل‌توجهی از ایرانی‌ها تصمیم گرفتند به‌هیچ‌عنوان در آن شرکت نکنند و دولت آمریکا انتظار ندارد که این انتخابات به تغییرات اساسی در مسیر ایران یا احترام متقابل بیشتر به حقوق شهروندان منجر شود». این سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در پیام خود به رسانه‌های آمریکایی که به‌نظر پالس مخربی برای شروع کار با دولت پزشکیان باشد مدعی شد: «انتخابات تأثیر قابل‌توجهی در رویکرد ما به ایران نخواهد داشت. نگرانی‌های ما درباره رفتارهای ایران تغییری نکرده است». این مقام آمریکایی در‌عین‌حال اشاره کرد «تا زمانی که دیپلماسی منافع آمریکا را پیش می‌برد، ما همچنان به دیپلماسی متعهد هستیم». پیش از این نیز ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، در نشستی با خبرنگاران و در پاسخ به سؤال خبرنگاری درباره نظر وزارت خارجه آمریکا پیرامون انتخابات ریاستجمهوری ایران و میزان مشارکت مردم در این انتخابات گفته بود: «ما در موقعیتی نیستیم که هرگونه سطح مشارکت در انتخابات ایران را تخمین بزنیم». این مقام وزارت خارجه آمریکا در ادامه ادعاهای خود افزود: «ما هیچ انتظاری نداریم، هرگونه نتیجه این انتخابات منجر به تغییر اساسی در مسیر ایران یا احترام به حقوق بشر و حقوق مردم خود نخواهد شد». در‌حالی کشورهای اروپایی در‌برابر پیروزی مسعود پزشکیان سکوت پیشه کرده‌اند و دولت بایدن هم پالس مخربی به تهران ارسال کرده است که ولادیمیر پوتین که چند روز پیش با محمد مخبر، کفیل ریاستجمهوری ایران، در قزاقستان دیدار کرده بود، بلافاصله پیروزی پزشکیان را تبریک گفت. پکن نیز از رئیس‌جمهوری مسعود پزشکیان استقبال کرد. قدرت‌های اقتصادی شبه‌قاره و شرق آسیا از هند تا ژاپن و کره‌‌جنوبی هم انتخاب پزشکیان را تبریک گفتند. اینها علاوه‌بر پیام تبریک همسایگان و کشورهای منطقه‌ای ایران است.
تحلیل‌ها از آینده سیاست خارجی ایران پس از پیروزی پزشکیان
با توجه به سکوت کشورهای اروپایی و واکنش تقریبا منفی و تقابلی دولت بایدن به پیروزی مسعود پزشکیان، رسانه‌های فرامنطقه‌ای هم سعی کردند تحلیل و ارزیابی خود را از آینده روابط ایران با غرب پس از شکل‌گیری دولت چهاردهم داشته باشند. کمااینکه نیوزویک اذعان کرد: «پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات ریاستجمهوری ایران بر سعید جلیلی، رقیب محافظه‌کار (اصولگرا) او، در سطح بین‌المللی با خوش‌بینی محتاطانه‌ای درمورد اینکه این پیروزی چه معنایی برای روابط سرد تهران با غرب دارد، مواجه شده است». آن‌طورکه ایرنا گزارش داده، این نشریه آمریکایی به نقل از یک کارشناس منطقه‌ای نوشت: «پزشکیان می‌تواند تغییرات مهمی در سیاست خارجی ایران ایجاد کند». این نشریه آمریکایی ادامه داد: «پیروزی پزشکیان در شرایطی رخ می‌دهد که توسعه برنامه هسته‌ای ایران با توجه به انتخابات آتی آمریکا که می‌تواند بر چگونگی احیای توافق هسته‌ای ایران و واشنگتن تأثیر بگذارد، انجام می‌شود». تریتا پارسی، معاون مؤسسه کوئینسی وابسته به نهاد رسپانسیبل استیت‌کرافت به نیوزویک گفت: «بعید است که پزشکیان و تیمش تغییر زیادی در سیاست‌های منطقه‌ای ایران ایجاد کنند. اما او ممکن است استراتژی دیپلماتیک قابل‌مشاهده‌تر و متمایل در منطقه را اتخاذ کند که می‌تواند شامل جنگ غزه بین اسرائیل و گروه حماس باشد که تهران از آن حمایت می‌کند». پارسی به این نکته هم اشاره کرد که «پزشکیان همچنین احتمالا تیم سیاست خارجی را که در دوره ریاستجمهوری حسن روحانی رئیس‌جمهور وقت، بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۱ درمورد برجام مذاکره کرده بود، باز‌خواهد گرداند». پارسی افزود: «اما حتی اگر نتوان برجام را احیا کرد، باز هم ممکن است ترتیبات دیگری وجود داشته باشد که آمریکا و ایران بتوانند آن را دنبال کنند». به‌نوشته خبر آنلاین، سی‌ان‌بی‌سی نیز پیروزی پزشکیان را غیرمنتظره دانست و این‌گونه ارزیابی کرد که «رئیس‌جمهور جدید ایران باید با رئیس‌جمهور جدید آمریکا که در ماه نوامبر انتخاب می‌شود روبه‌رو شود». واشنگتن‌پست هم در تحلیلی عنوان کرد: «پیروزی پزشکیان بر محافظه‌کاران (اصولگرایان) ایران در زمان حساسی برای این کشور صورت می‌گیرد، زیرا ایران با تشدید تنش‌های منطقه‌ای و بن‌بست با غرب بر سر برنامه هسته‌ای (صلح‌آمیز) خود مواجه است». این رسانه آمریکایی ادامه داد: «به نظر می‌رسد پزشکیان توانسته است حمایت گسترده‌تری را به دست آورد و محافظه‌کاران (اصولگرایان) میانه‌روتر را جذب کرده و مشارکت بیشتری را در پایگاه خود ایجاد کند». البته واشنگتن‌پست به‌نقل از مهرزاد بروجردی، تحلیلگر ایرانی و رئیس دانشگاه علم و صنعت میسوری، مدعی شد: «پزشکیان آزادی چندانی نخواهد داشت و برای او مانع ایجاد خواهند کرد». نیویورک‌تایمز هم به‌نقل از نادر هاشمی، استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه جورج واشنگتن به این جمع‌بندی رسید که «یک رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب، با وجود همه محدودیت‌ها و ناکامی‌های گذشته، هنوز به‌طور معنی‌داری گزینه بهتری است». این روزنامه آمریکایی همچنین به‌نقل از علی واعظ، تحلیلگر ارشد گروه بین‌المللی بحران، نوشت: «بخش‌هایی از رأی‌دهندگان شاید نمی‌توانند در مقابل همه امیدهای موجود به آینده‌ای بهتر امیدوار باشند، اما حداقل می‌توانند از تشدید وضعیت فعلی جلوگیری کنند». همچنین روزنامه نیویورک‌تایمز به این نکته اشاره کرد که «برخی از حامیان محافظه‌کار آقای جلیلی در شبکه‌های اجتماعی گفتند که صرف‌نظر از اینکه چه‌کسی برنده شده، حضور بیشتر در انتخابات یک پیروزی برای جمهوری اسلامی بوده و امیدوارند که دولت جدید برای پرکردن شکاف‌ها میان جناح‌‌های سیاسی تلاش کند. بسیاری از محافظه‌کاران فارغ از دسته‌بندی‌های سیاسی به پزشکیان رأی دادند». پیش از این، خبرگزاری آمریکایی آسوشیتدپرس نیز در این زمینه نوشت: «پزشکیان در شرایطی برنده انتخابات می‌شود که ایران در برهه حساسی قرار دارد و منطقه خاورمیانه بر سر جنگ اسرائیل و حماس با تنش‌های شدیدی روبه‌روست، برنامه هسته‌ای ایران در‌حال پیشرفت است و انتخابات قریب‌الوقوع آمریکا می‌تواند هرگونه احتمال تنش‌زدایی بین تهران و واشنگتن را با خطر روبه‌رو کند».
شبکه خبری سی‌ان‌ان وابسته به دموکرات‌های آمریکا نیز گزارش داد که «کارشناسان بر این باورند یک چهره معتدل‌تر در ریاستجمهوری می‌تواند گفت‌وگو بین ایران و کشورهای غربی را تسهیل کند. پزشکیان ممکن است در داخل کشور نیز برخی تغییرات اجتماعی‌ای را که در جریان مبارزات انتخاباتی بر آنها پافشاری کرده بود، اجرا کند هرچند کارشناسان هشدار می‌دهند هیچ تضمینی در عملی‌شدن چنین اقدام‌هایی نیست. پزشکیان در زمانی عهده‌دار ریاستجمهوری می‌شود که ایران در پی جنگ غزه و پیشرفت برنامه هسته‌ای، درگیر تشدید تنش‌ها با اسرائیل و متحدان غربی آن است». به گفته کارشناسان «انتظار نمی‌رود پزشکیان مسیر کنونی سیاست تهران درقبال اسرائیل را تغییر دهد، در‌حالی‌که کشورهای غربی انتظار ندارند این انتخابات روابط آنها با ایران را تغییر دهد، پزشکیان مطمئنا کاندیدای مورد نظر آنهاست».
