دهمین سالگرد معاهده تجارت تسلیحات

‌‌محمود فاضلی-دیپلمات پیشین و تحلیلگر امور بین‌‎الملل: مقامات فلسطینی در کنفرانس سه‌روزه ژنو در دهمین نشست کشورهای عضو معاهده تجارت تسلیحات (ATT)، از همه کشورهای امضاکننده معاهده تجارت تسلیحات خواستار توقف ارسال سلاح به اسرائیل شدند و عرضه مداوم تسلیحات به اسرائیل توسط آمریکا و کشورهای اروپای غربی را «گلوله‌هایی به قلب عدالت» در خاورمیانه توصیف کردند. این اظهارات در جلسه‌‎ای بیان شد که یک دهه پیش توسط 155 کشور در مجمع عمومی سازمان‌ ‎ملل به عنوان اولین توافق‌نامه الزام‌آور قانونی در جهان برای تنظیم تجارت تسلیحات متعارف تصویب شد. معاهده تجارت تسلیحات، تنها سند قانونی بین‌المللی در زمینه تجارت تسلیحات در چارچوب سازمان‎ ملل است که در دسامبر 2014 به اجرا درآمد. امسال دهمین سالگرد اجرائی‌شدن این معاهده است.

برغوثی از هیئت ناظر دائمی دولت فلسطین در دفتر سازمان‎ ملل در ژنو گزارش‌های مبنی‌بر انتقال تسلیحات اضافی آمریکا به اسرائیل به ارزش 20 میلیارد دلار (18 میلیارد یورو) را «تکان‌دهنده» توصیف کرد. او در سخنانش تأکید کرد: «این در حیطه قدرت شماست که عرضه تسلیحات را که باعث طولانی‌شدن این اشغال غیرقانونی وحشیانه می‌شود، قطع کنید. این مسئولیت شماست که در کنار قربانیان بایستید و پیامی واضح بفرستید که استفاده از زور را برای تسلیم‌کردن و نابودی تحمل نخواهید کرد».

در ماه ژوئن، دادگاه اداری برلین شکایتی که مدعی بود آلمان به‎ دلیل صادرات به اسرائیل، ATT را نقض کرده است، رد کرد. دادگاه در تصمیم خود به ارقامی اشاره کرد که نشان می‌داد صادرات تسلیحات آلمان به اسرائیل در عمل متوقف شده است. آلمان از ژانویه تا می‌ِ سال جاری مجوز صادرات تسلیحات برای اسرائیل را به ارزش بیش از 10 میلیون یورو صادر کرد. از این مجموع فقط 32449 یورو برای تسلیحات و مابقی مربوط به تجهیزات نظامی مانند کلاه ایمنی و جلیقه‌های محافظ بود. نیکاراگوئه در دادخواست خود به دیوان بین‎‌المللی دادگستری اعلام کرده است که به‎‌ زعم این کشور، حمایت تسلیحاتی آلمان از اسرائیل موجبات نقض موارد گسترده‎ای از هنجارهای حقوقی بین‎‌المللی از جمله کنوانسیون ژنو را فراهم آورده؛ چراکه این تسلیحات ممکن است در ارتکاب جنایت علیه بشریت و جنایت جنگی مورد استفاده قرار گیرد. نیکاراگوئه استدلال کرد که صادرات تسلیحات آلمان به اسرائیل به میزان 326.5 میلیون یورو در سال گذشته، این کشور را در جنایات جنگی ادعایی اسرائیل شریک می‌کند. دادگاه درخواست نیکاراگوئه برای اعمال ممنوعیت صادراتی بر صادرات تسلیحات آلمانی به اسرائیل را رد کرده است.

در گردهمایی ژنو، کمیته بین‎‌المللی صلیب سرخ مدعی شده بود «ATT» وفادارانه اجرا می‌شود و از نقض جدی قوانین بین‌‎المللی بشردوستانه و حقوق ‎بشر جلوگیری می‌کند. میرجانا اسپولیاریک، رئیس کمیته بین‌المللی صلیب سرخ گفت: «از شما می‌خواهم صادقانه نگاه کنید که چگونه اقدامات و بی‌عملی در انتقال تسلیحات باعث تداوم رنج می‌شود‌».

اگرچه محدودیت‌های شدید برای قانونمند‌کردن تجارت و جریان انتقال سلاح در سطح بین‌المللی وضع شده است، تجارت جهانی اسلحه همچنان رو به افزایش است و ‌همچنان به نقض حقوق ‎بشر دامن می‌زند. این نتیجه عدم تصویب این معاهده توسط کشورهایی است که بزرگ‌ترین صادرکنندگان سلاح در جهان‌اند؛ یعنی حتی کشورهایی که آن را تصویب کرده‌اند هم در رعایت مفاد آن ناموفق بوده‌اند و سلاح و مهمات را به کشورهایی ارسال کرده‌اند که در آن خطر استفاده از این سلاح و مهمات برای ارتکاب اعمال ناقض قوانین بشردوستانه وجود دارد. هر ‌کشوری که عضو معاهده باشد باید از قوانین سخت‌گیرانه آن در مورد انتقال بین‌المللی تسلیحات پیروی کند. این معاهده طراحی شده تا از ارسال سلاح‌های مرگ‌بار برای ارتکاب نقض حقوق‎ بشر، از جمله نسل‌کشی، جنایات علیه بشریت و جنایات جنگی، جلوگیری کند.

بخش عمده‌ قربانیان منازعات مسلحانه را غیرنظامیان تشکیل می‌دهند. سلاح‌هایی همچون موشک‌، خمپاره و بمب‌های هدایت‌شده باعث نابودی بیمارستان‌ها، خانه‌ها، مراکز تجاری، و شبکه‌ حمل‌و‌نقل می‌شو‌د. تجارت غیرمسئولانه اسلحه، هم زندگی ساکنان مناطقی را تحت تأثیر قرار می‌دهد که درگیری‌های نظامی و بی‌ثباتی سیاسی در آنجا جریان دارد، و هم زندگی کسانی که خارج از این مناطق زندگی می‌کنند. خشونت مسلحانه یک فاجعه روزمره است که زندگی مردم را در همه‌جای دنیا تحت تأثیر قرار داده است.

هر‌سال، شرکت‌ها حجم زیادی از تجهیزات نظامی را به برخی از پرخشونت‌ترین نقاط جهان عرضه می‌کنند. این تجهیزات اغلب به‎ صورت غیرقانونی در درگیری‌های مسلحانه و در ناآرامی‌های سیاسی که با نقض جدی حقوق‎ بشر همراهند استفاده می‌‎شود. بسیاری از شرکت‌های دفاعی همچنان از فروش اسلحه که در نقض جدی حقوق ‎بشر یا پایمالی دیگر قوانین بشردوستانه به کار می‌روند، سود بسیار هنگفتی می‌برند.

کنترل تجارت و انتقال تسلیحات می‌تواند با اهداف اجتناب از جنگ و منازعات نظامی، محدود‌کردن خسارات ناشی از جنگ در صورت وقوع‌ و کاهش هزینه‎‌ها و خسارات ناشی از جنگ برای غیرنظامیان انجام شود. جنگ غزه موجی از کمک‎‌های تسلیحاتی به اسرائیل را به راه انداخته است و حملات به غیرنظامیان در غزه به‎‌شدت تداوم دارد که آخرین نمونه آن موافقت با فروش تجهیزات مختلف نظامی آمریکا به اسرائیل به ارزش ۲۰ میلیارد دلار شامل جت‌های جنگنده 15-F و حدود 33 هزار مهمات تانک خواهد شد. آمریکا، فرانسه، بریتانیا، کانادا و استرالیا بزرگترین صادرکنندگان محموله‎‌های تسلیحاتی هستند که از 7 اکتبر 2023 تاکنون به اسرائیل ارسال شده‌اند.