«شرق» در گفتوگو با کارشناسان، مصاحبه مسعود پزشکیان با انبیسی و تأکید بر مبانی گفتوگوی بینالمللی را واکاوی میکند
مذاکره شرافتمند و برابر
ساعات اولیه دیروز چهارشنبه شبکه تلویزیونی انبیسی آمریکا، مصاحبه رئیسجمهوری ایران با این رسانه را با اجرای لستر هولت منتشر کرد. طیفی از ناظران و تحلیلگران معتقدند انجام این مصاحبه در فاصله زمانی کمتر از یک هفته تا بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید میتواند یک پالس مثبت و جدی برای آغاز تعامل و مذاکرات با دولت جدید در ایالات متحده آمریکا باشد؛ کمااینکه مسعود پزشکیان هم در این گفتوگو بر آمدگی مذاکرات با دولت ترامپ تأکید داشت.
عبدالرحمن فتحالهی: ساعات اولیه دیروز چهارشنبه شبکه تلویزیونی انبیسی آمریکا، مصاحبه رئیسجمهوری ایران با این رسانه را با اجرای لستر هولت منتشر کرد. طیفی از ناظران و تحلیلگران معتقدند انجام این مصاحبه در فاصله زمانی کمتر از یک هفته تا بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید میتواند یک پالس مثبت و جدی برای آغاز تعامل و مذاکرات با دولت جدید در ایالات متحده آمریکا باشد؛ کمااینکه مسعود پزشکیان هم در این گفتوگو بر آمدگی مذاکرات با دولت ترامپ تأکید داشت. هرچند رئیسجمهور در پاسخ به سؤالی درباره امکان گفتوگوی مستقیم و بیپرده با واشنگتن متذکر شد: «مشکل ما با گفتوگو نیست، بلکه در تعهدی است که از گفتوگو و مذاکره ناشی میشود. ما گفتوگوهای طولانی با ۱+۵ انجام دادیم و به تمام تعهداتمان پایبند بودیم، اما متأسفانه طرف دیگر بود که به تعهدات خود پایبند نبود». البته پزشکیان دیروز هم در پاسخ به سؤال خبرنگاران درباره مذاکره با ترامپ گفته خود را تکرار و تأکید کرد: «ترامپ اول ثابت کند که میخواهد به گفته خودش عمل کند، هر وقت قبول کردند که پایبند هستند، آنوقت [مذاکره میکنیم]».
البته در ادامه مصاحبه با انبیسی، رئیسجمهور در پاسخ به سؤال دیگر لستر هولت درباره واکنش به اقدام نظامی احتمالی اسرائیل و آمریکا برای متوقفکردن برنامه هستهای ایران تصریح کرد: «طبیعتا به هر اقدامی واکنش نشان خواهیم داد. ما از جنگ هراس نداریم، ولی به دنبال آن هم نیستیم». به نوشته ایرنا، مسعود پزشکیان در این گفتوگو و در پاسخ به این پرسش که «یکی از تهدیدهای احتمالی برای دیپلماسی میتواند این باشد که ایالات متحده معتقد است ایران نقشه دارد دونالد ترامپ را ترور کند، آیا چنین نقشهای بوده است؟»، یادآور شد: «همه ترورهایی که در منطقه، اروپا و جاهای دیگر میبینیم، آیا اثری از ایرانیها در آنها هست؟! آیا ارتباطی بوده است؟ هرگز». پزشکیان همچنین در پاسخ به سؤال دیگری مبنی بر اینکه «شما میگویید هرگز نقشهای ایرانی برای کشتن ترامپ نبوده است»، صراحتا قید کرد: «بههیچوجه! آنچه توطئه علیه ترامپ گفته میشود، نقشه اسرائیل و دیگر کشورها برای ترویج دشمنی با ایران است».
ارزیابی رسانههای خارجی از مصاحبه پزشکیان با انبیسی
رسانههای غربی و منطقهای تقریبا به محض انتشار مصاحبه پزشکیان با انبیسی اقدام به پوشش حرفهای رئیسجمهور ایران کردند. این نخستین مصاحبه پزشکیان با یک رسانه خارجی در تهران بود و مورد توجه زیادی قرار گرفت. به نوشته خبرآنلاین، انتظار برای شنیدن پیام مسعود پزشکیان از یک پیام در شبکه ایکس یا همان توییتر آغاز شد. روز سهشنبه سیدمهدی طباطبایی، معاون ارتباطات و اطلاعرسانی دفتر رئیسجمهور، از پخش «پیام مهم» مسعود پزشکیان از شبکه آمریکایی انبیسی خبر داد. این پیام در ایکس باعث شد تا تحلیلهای زیادی درباره آنچه مسعود پزشکیان قصد داشت مقابل دوربین خبرنگاران انبیسی بیان کند، ایجاد شود.
اندیشکده بارونز دراینباره نوشت: «واشنگتن نزدیک به ۴۵ سال است که روابط دیپلماتیک رسمی با تهران ندارد و ترامپ در طول کارزار انتخاباتی اخیر خود تهدید کرده بود که متحد ایالات متحده، یعنی اسرائیل، ممکن است به تأسیسات هستهای ایران حمله کند. پزشکیان درباره احتمال حملات نظامی اسرائیل تحت حمایت ایالات متحده به سایتهای هستهای ایران گفت: ما به هر اقدامی واکنش نشان خواهیم داد. ما از جنگ نمیترسیم، اما به دنبال آن هم نیستیم. وزیر امور خارجه ایران، عباس عراقچی، روز سهشنبه گزارش داد که قدرتهای اروپایی درباره ازسرگیری مذاکرات برنامه هستهای جدی هستند».
همزمان رسانه هندی ویون با اشاره به هشدار پزشکیان به ایالات متحده این ارزیابی را داشت که «رئیسجمهور ایران در مصاحبهای که روز ۱۳ ژانویه پخش شد، به رئیسجمهور منتخب ایالات متحده، دونالد ترامپ، هشدار داد که از خطر «جنگ» با جمهوری اسلامی ایران پرهیز کند. پزشکیان در این مصاحبه به نگرانیهای مربوط به تنشهای بین ایران و ایالات متحده اشاره و بر آمادگی ایران برای گفتوگو تأکید کرد، درعینحال بر لزوم اعتماد متقابل و پایبندی به تعهدات اشاره کرد». رویترز نیز در تحلیل معتقد بود: «در نوامبر، وزارت دادگستری ایالات متحده یک مرد ایرانی را به ادعای ارتباط با یک نقشه ادعایی که از سوی ایران برای ترور رئیسجمهور منتخب طراحی شده بود، متهم کرد. مقامات اجرای قانون این نقشه ادعایی را قبل از هرگونه حملهای خنثی کردند. مسعود پزشکیان در این مصاحبه تأکید کرد که ما هرگز به دنبال ایجاد سلاحهای هستهای یا تسلیحات نیستیم. با این حال، آنها ما را متهم میکنند که به دنبال ساخت بمب هستیم. زمانی که از او درباره احتمال گفتوگو با ترامپ پس از بازگشتش به قدرت سؤال شد، رئیسجمهور ایران ابراز تردید کرد و گفت که مشکل ما در گفتوگو نیست، مشکل در تعهداتی است که ناشی از گفتوگوها و مذاکرات خواهد بود که باید به آنها پایبند باشیم. این مصاحبه اولین تعامل رئیسجمهور ایران با رسانههای بینالمللی پس از انتخابات ریاستجمهوری ایالات متحده است».
محمد مهاجری: دکتر پزشکیان به دنبال مذاکره به هر قیمتی نیست
در تحلیل آنچه مسعود پزشکیان در گفتوگو با شبکه آمریکایی انبیسی عنوان کرد، محمد مهاجری هم بهعنوان عضو شورای اطلاعرسانی دولت و در گپوگفت خود با «شرق»، ابتدا به ساکن متذکر میشود که ارزیابی او از جایگاه حقوقیاش در دولت چهاردهم نیست و صرفا با همان عینک فعال سیاسی و رسانهای به واکاوی مصاحبه دکتر پزشکیان ورود میکند و روی عبارت «مذاکره برابر و شرافتمندانه» متمرکز میشود. به گفته این فعال سیاسی، «تأکید رئیسجمهور بر این کلیدواژهها، به این معناست که دولت چهاردهم به هر قیمتی حاضر به مذاکره با طرف غربی نیست». ضمن آنکه این چهره رسانهای باور دارد «در بُعد دیگر، این گفته دکتر پزشکیان ناظر بر این واقعیت است که دولت چهاردهم به دنبال پیگیری مذاکرات جدی، مؤثر و از موضع برابر است تا با یک سیاست برد-برد، هرکدام از طرفین به اهداف و منافع خود ذیل توافق دست پیدا کنند».
با چنین تحلیلی، این فعال سیاسی نقبی هم به دو برداشت روزهای اخیر درباره امر مذاکره با آمریکا در فضای سیاسی-رسانهای کشور میزند و به گفته او «یک برداشت بر عدم هرگونه مذاکره با غربیها و بهویژه آمریکا تأکید دارد و علیه هرگونه تلاش دیپلماتیک برای آغاز مذاکرات دست به موضعگیری میزند و در نهایت مذاکره را به معنای وادادگی و تسلیم میداند» و در مقابل هم از منظر مهاجری، «طیفی معتقدند جمهوری اسلامی ایران هیچ چارهای جز مذاکره ندارد و هر دو طیف دلایل خاص خود را دارند». اما فارغ از مواضع دو طیف مذکور، فعال سیاسی اصولگرا تصریح میکند: «آن چیزی که دکتر پزشکیان در گفتوگو با شبکه آمریکایی عنوان کرد و در کل دولت چهاردهم به دنبال اجرائیکردن آن است، پیگیری مذاکره برای حصول توافقی با اهداف ملموس و مشخصا لغو تحریمهاست» و به این معنا، مهاجری اساسا «مذاکره برای مذاکره را در دستور کار این دولت نمیداند».
در ادامه این گپوگفت، مهاجری به موضعگیریهای تند چهرههای رادیکال درباره مخالفت با مذاکرات هم میپردازد و از منظر او، «اساسا ایندست موضعگیریها را نباید جدی گرفت»؛ چون به نظر وی «رویکردهای رادیکال وزن چندانی برای تأثیرگذاری در تصمیمگیریهای کلان نظام ندارد». با وجود آنچه گفته شد، این عضو شورای اطلاعرسانی دولت یقین دارد «اگر تصمیم کلان نظام جمهوری اسلامی ایران بر انجام مذاکرات باشد، فعالان رادیکال سیاسی نمیتوانند مانع تحقق این هدف شوند». هرچند به اذعان او، «مخالفان مذاکره میتوانند مزاحمتها و کارشکنیهایی را ایجاد کند؛ کمااینکه هم در دوره روحانی و مذاکرات برجام و حتی در دولت رئیسی که دست قوه مجریه برای مذاکرات باز بود، باز هم نگرانی درباره کارشکنیها و تندرویها وجود داشت و نهایتا در دولت سیزدهم مذاکرات به جای قابل دفاعی ختم نشد». البته جمله پایانی مهاجری، تأکید مجدد بر این واقعیت است که «پارامتر تعیینکننده به اراده و تصمیم نهایی جمهوری اسلامی ایران برای مذاکره بازمیگردد و اگر چنین تصمیمی در سطح کلان نظام گرفته شود، هیچ فرد و جریانی نمیتواند مانع از انجام مذاکرات شود».
شهاب طباطبایی: آمریکا مذاکره را صرفا گرفتن امتیاز یکجانبه میداند
شهاب طباطبایی هم دیگر چهره سیاسی-رسانهای بود که در واکاوی مصاحبه مسعود پزشکیان با شبکه آمریکایی انبیسی از منظری دیگر ناظر به همزمانی این گفتوگو با روزهای منتهی به بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، به موضوع ورود کرده و در گپوگفت خود با «شرق» معتقد است: «انجام این مصاحبه در آستانه روی کار آمدن دوباره دونالد ترامپ، مؤید یک پیام از سوی دولت چهاردهم برای واشنگتن و البته جهان است». پیامی که به نظر عضو شورای اطلاعرسانی دولت، «حاوی صلح و دوستی است» و در تبیین بیشتر این پیام، دبیرکل حزب ندای ایرانیان بر کلیدواژههای به کار رفته رئیسجمهور، ذیل «مذاکره برابر و شرافتمندانه» تأکید دارد. با خوانش طباطبایی، «مذاکره برابر بر انجام گفتوگوهایی بدون هیچ پیششرط از سوی طرف آمریکایی و بدون زیر بار خواستههای غیرمنطقی آنان رفتن، دلالت دارد». ضمن آنکه طباطبایی متذکر میشود «آمریکا، مذاکره را صرفا گرفتن امتیاز یکجانبه میداند، نه یک معادله دوطرفه و همین نگاه غلط، برابری در امر مذاکره را بین طرفین از بین میبرد».
این فعال سیاسی در تشریح «مذاکرات شرافتمندانه» هم بر این وضوع مانور میدهد که «پس از انجام مذاکرات و حصول توافق برجام، دولت ترامپ و دیگر اعضای توافق مانند ادوار گذشته بدعهدی نکرده و از زیر بار مسئولیت و تعهدات خود شانه خالی نکنند و به مفاد آن پایبند و متعهد باشند». در سایه چنین قرائتی، این چهره اصلاحطلب هر دو عبارت «مذاکره شرافتمندانه» و «مذاکره برابر» را که از سوی مسعود پزشکیان مطرح شده، کاملا روشن و شفاف میداند و از این نظر است که تصریح میکند: «نباید برداشتهای سوء سیاسی و جناحی از گفتههای رئیسجمهور داشت».
شهاب طباطبایی در ادامه گفتوگویش با «شرق» از زاویهای موازی هم مصاحبه مسعود پزشکیان با انبیسی را به بوته تحلیل میبرد و با نگاهی کلانتر به موضوع، سخنان رئیسجمهور در این مصاحبه را «تلاش صادقانه پزشکیان برای تنشزدایی و ارسال پیام صلح، دوستی و آشتی برای مردم دنیا قلمداد میکند». پیامی که به گفته او، «فراتر از مناسبات تهران-واشنگتن را دربر میگیرد» و به اعتقاد عضو جبهه اصلاحات، «سخنان دکتر پزشکیان در این مصاحبه به وضوح نشان میدهد که جمهوری اسلامی ایران طبق منویات مقام معظم رهبری، نه در منطقه و نه در جهان به دنبال تنشزایی، آشوب و جنگافروزی نبوده و نخواهد بود». کمااینکه این فعال رسانهای باور دارد «ایران در طول تاریخ، آغازگر هیچ جنگی نبوده است. حتی اگر رژیم صهیونیستی و متحدان غربی او ایرانهراسی راه بیندازند و بر طبل جنگ بکوبند».
دبیرکل حزب ندای ایرانیان، بخش دیگری از گپوگفتش با «شرق» را به تحلیل ضدیت با هرگونه مذاکره از سوی دولت چهاردهم و آنچه مسعود پزشکیان در مصاحبه با شبکه آمریکایی مطرح کرده، اختصاص میدهد و در ارزیابی عمیقتر، به کلیدواژه شنیدهشدن «صدای واحد» از درون کشور اشاره دارد و در تشریح آن یادآور میشود: «اگرچه هر رسانه، جریان سیاسی، حزب، نمایندگان مجلس و تشکلی میتواند از منظر خود و به شکل آزادانه مواضع و آرای خود را مطرح کند»، اما به باور این فعال سیاسی اصلاحطلب، «آن چیزی که تعیینکننده خواهد بود، شنیدهشدن صدای واحد توسط ارکان اصلی نظام و مشخصا سران قواست که باید درخصوص موضوع مهمی مانند مذاکرات به یک تصمیم واحد رسیده و آن را عملیاتی کنند». هرچند شهاب طباطبایی برای هرگونه اظهارنظر و موضعگیری سیاسی، ولو با نگاه انتقادی و مخالف هم احترام قائل است، ولی در پایان گفتوگوی خود با «شرق»، تأکید و تصریح میکند که «باید در جملهبندی و ادبیات به کار رفته نهایت دقت، هوشمندی، ادب و سعه صدر را اعمال کرد تا پیام صلح و دوستی نظام جمهوری اسلامی ایران به منطقه و جهان دچار خدشه نشود».
جلال میرزایی: مصاحبه دکتر پزشکیان در آستانه بازگشت ترامپ، دیپلماسی عمومی هوشمند و یک دیپلماسی پیشدستانه بود
جلال میرزایی هم دیگر کارشناسی بود که در گپوگفت خود با «شرق» و همسو با مواضع محمد مهاجری و شهاب طباطبایی، تأکید مسعود پزشکیان بر «مذاکرات برابر و شرافتمند» را حائز اهمیت میداند و معتقد است: «اگرچه چنین نگاه کلانی میتواند در مقام پالس مثبت برای آغاز مذاکرات در آستانه روی کار آمدن دونالد ترامپ قلمداد شود، اما باید دولت چهاردهم از این کلیگوییها و تکرار مواضع قبلی عبور کرده و برای کلیدزدن مذاکرات با آمریکا، برنامهای جامع، دقیق، جزئی، شفاف و در عین حال واقعبینانه داشته باشد». نماینده ادوار مجلس با چنین ارزیابیای و ذیل نگاهی آسیبشناسانه خاطرنشان میکند: «با وجود آنکه در پنج ماه گذشته همواره دولت چهاردهم از رئیسجمهور تا وزیر امور خارجه و دیگر مقامات بر این موضوع تأکید داشتند که مبنای هرگونه مذاکره ایران با دولت دونالد ترامپ به سیاستهای عملی ایالات متحده بازمیگردد، اما تهران باید به دنبال یک دیپلماسی پیشدستانه باشد و به جای واکنشگری در مقام یک کنشگر عمل کند. به این معنا که پیش از آغاز سیاستهای عملی دونالد ترامپ در قبال تهران، باید ایران گامهای خود را برای ریلگذاری در مذاکرات با واشنگتن برداشته و شرایط را به سمتی پیش ببرد که دونالد ترامپ آغازگر نوع مواجهه با ایران نباشد». البته این تحلیلگر سیاسی، «انجام مصاحبههایی نظیر گفتوگوی دکتر پزشکیان با شبکه انبیسی را با قرائتی از جنس دیپلماسی عمومی، اقدامی هوشمند و مثبت میداند که میتواند یک گام عملی اولیه برای هرگونه تصمیمی درخصوص آغاز مذاکرات قلمداد شود». با این حال، میرزایی باور دارد که «تمرکز و تکیه صرف تهران بر مواضع دیپلماتیک تکراری و کلیگویانه و نیز پیگیری دیپلماسی عمومی از طریق انجام مصاحبه، به تنهایی نمیتواند به آغاز مذاکرات ملموس، جدی و با هدف لغو تحریمها منجر شود».
دولت ترامپ و فرصتی برای دیپلماسی هستهای؛ آیا توافقی پایدار میان ایران و آمریکا ممکن است؟
به موازات همین ارزیابیها از مصاحبه پزشکیان با انبیسی و پیامی که برای مذاکرات احتمالی با دولت ترامپ داده شد، آندره وولف، ژنرال بازنشسته نیروی هوایی آمریکا و استاد دانشگاه آفریقای جنوبی، طی مطلبی در نشریه هیل بر این باور است که «تحولات اخیر در منطقه خاورمیانه و تغییرات در ساختار قدرت جهانی، ایران را در برابر انتخابی سرنوشتساز قرار داده است...
حرکت به سمت واقعگرایی سیاسی یا ادامه مسیر پرمخاطرهای که با پذیرش ریسکهای بزرگ همراه خواهد بود». به اعتقاد او «تجربههای تاریخی نشان میدهد که اتخاذ سیاستهای مبتنی بر کاهش تنش و تعامل سازنده میتواند تأثیر مثبتی بر جایگاه بینالمللی ایران داشته باشد؛ همانگونه که در دوران ریاستجمهوری علیاکبر هاشمیرفسنجانی، سیاست خارجی ایران بر پایه ایجاد فضایی همکاریجویانه با غرب تعریف شد و به تقویت موقعیت کشور در عرصه جهانی انجامید. اکنون نیز با ریاست مسعود پزشکیان بر دولت، این سؤال مطرح است که آیا تهران آماده بازتعریف رویکردهای خود در قالب دیپلماسی و واقعبینی خواهد بود؟».
استاد دانشگاه آفریقای جنوبی در ادامه باور دارد «در طرف مقابل، ایالات متحده با آغاز دوره ریاستجمهوری دونالد ترامپ و ظهور نگرشهای تهاجمی در سیاست خارجی، احتمالات جدیدی را در روابط خود با ایران مطرح کرده است. از سویی، فشارهای خارجی بر برنامه هستهای ایران و از سوی دیگر، چالشهای ژئوپلیتیک منطقهای نظیر حساسیتهای اسرائیل و تغییر معادلات در سوریه، شرایطی پیچیده و حساس را پدید آورده است». به نوشته فرارو، آندره وولف در بخش دیگری از نوشتهاش به ضرورت دستیابی به توافق هستهای پایدار تأکید میکند و معتقد است که «ایران بهخوبی از حساسیتهای آمریکا آگاه است. در چنین شرایطی، خودداری از اتخاذ سیاستی واقعبینانه و عملگرایانه میتواند این حساسیتها را به سطحی برساند که اقدام نظامی را اجتنابناپذیر سازد. بااینحال، اگر دولت ترامپ زمینههای دیپلماتیک مناسبی فراهم کند، ایران این فرصت را خواهد داشت که مسیری سازنده را در پیش بگیرد و روابط دوجانبه مثبتی با غرب ایجاد کند. دستیابی به یک توافق هستهای پایدار، مستلزم فراهمشدن شرایطی است که هر دو طرف را قادر سازد به اهداف خود دست یابند. چنین توافقی میتواند از یک سو، امنیت بینالمللی را تقویت کند و از سوی دیگر، به ایران امکان دهد جایگاه منطقهای خود را بدون تنشهای مخرب حفظ کند». البته از منظر ژنرال بازنشسته نیروی هوایی آمریکا «دولت ترامپ باید مذاکرات مستقیم با ایران، بهویژه با دولت پزشکیان را آغاز کند و نظارت بر برنامه هستهای ایران را از طریق اجرای مفاد معاهده «عدم اشاعه هستهای» (انپیتی) تقویت کند. در مقابل، ایران باید کاهش تحریمها را بهعنوان بخشی از این روند دریافت کند. این توافق میتواند به ایجاد منطقهای عاری از سلاح هستهای در خلیج فارس منجر شود و گامی نخست در جهت تأمین امنیت جمعی منطقه باشد». در بخش دیگری از مطلب نشریه هیل میخوانیم:
«در نهایت، ایالات متحده میتواند تلاشهای دیپلماتیک خود را با مذاکره برای امضای معاهدهای جامع میان کشورهای منطقه تکمیل کند؛ معاهدهای که سازوکاری مشترک برای امنیت و همکاریهای متقابل ایجاد کند. دولت ترامپ در این مقطع زمانی با فرصتهای بینظیری مواجه است، اما این فرصتها با مخاطراتی جدی همراه هستند. اکنون زمان تصمیمگیریهای شتابزده یا بر اساس منافع شخصی نیست. سیاست خارجی ایالات متحده باید با چشمانداز بلندمدت و بر مبنای منافع استراتژیک این کشور هدایت شود؛ سیاستی که هژمونی اقتصادی و سیاسی آمریکا را با مدیریت هوشمندانه حفظ کند، نه رویکردی مصلحتاندیش یا سطحی. در این میان، راهحل نظامی باید همواره بهعنوان یکی از گزینههای ممکن باقی بماند، اما نباید به انتخاب نخست تبدیل شود».