تلاطمات جدید در روابط ایران و آمریکا

‌‌روابط ایران و آمریکا که در پی نوعی «تفاهم نانوشته» در ماه‌های منتهی به جنگ غزه وارد یک دوره ثبات و عاری از نوسانات شدید شده بود، دوباره در معرض تلاطماتی قرار گرفته است. جنگ غزه و درگیری کنترل‌شده برخی بازیگران منطقه‌ای مانند حزب‌الله و حشدالشعبی و حوثی‌ها در جنگ شرایط خطرناکی را ایجاد کرده است که اگرچه تاکنون تحت کنترل باقی مانده‌؛ اما همچنان نگرانی از گسترش جنگ باقی است. اسرائیل در پی عملیات حماس در 15 مهر مایل بود که جنگ گسترش نیابد تا بتواند صرفا بر غزه متمرکز بماند. آمریکا نیز در این راستا در ابعاد دیپلماتیک و نظامی از طریق برخی موضع‌گیری‌ها و ارسال برخی پیام‌ها و ‌نیز اعزام دو ناوگروه به شرق مدیترانه و خلیج فارس برای پیشبرد چنین سیاستی کوشید. اگرچه با درایتی که مقامات جمهوری اسلامی نشان داده‌اند، تاکنون از گسترش جنگ و به میان کشده‌شدن پای ایران اجتناب شده؛ اما جنگ غزه لایه دیگری از تنش را بر روابط دو کشور افزوده است.

یکی از عوارض تنش زیرپوستی جدید فعال‌تر‌شدن جریان‌های تندرو در آمریکا است. این جریان‌ها در آخرین مورد طرحی را پنجشنبه گذشته از تصویب مجلس نمایندگان آمریکا گذراندند که در صورت تبدیل‌شدن به قانون می‌تواند ازجمله دسترسی ایران به شش میلیارد دلاری را که از کره جنوبی به قطر منتقل شده‌ بود، متوقف کند. این طرح که با 307 رأی در برابر 119 رأی در مجلس نمایندگان تصویب شد، باید در مجلس سنا نیز به تصویب برسد و سپس از طرف رئیس‌جمهور امضا شود. این طرح با وجود اینکه فراحزبی توصیف شده؛ اما 94 دموکرات به آن رأی نداده‌اند. اگرچه دموکرات‌ها اکثریت و کنترل مجلس سنا را با 51 در برابر 49 سناتور در دست دارند؛ اما احتمال اینکه در سنا نیز مانند مجلس نمایندگان تعدادی از دموکرات‌ها به طرح رأی مثبت دهند، وجود دارد؛ اما سؤال اصلی این است که بایدن مصوبه کنگره را وتو خواهد کرد یا خیر و اگر به احتمال زیاد وتو کند، دو‌سوم لازم در کنگره برای شکستن وتوی رئیس‌جمهور وجود خواهد داشت یا خیر. رأی‌گیری در مجلس نمایندگان نشان داد که دو‌سوم لازم در این مجلس وجود دارد؛ اما بعید است دو‌سوم لازم در سنا حاصل شود.

صرف‌نظر از سرنوشت این طرح در کنگره، مسئله این است که دسترسی ایران به شش میلیارد دلاری که در شهریور گذشته و در جریان تبادل زندانیان، از کره جنوبی به قطر منتقل شد، از بعد از جنگ غزه در سطوح دیگر نیز مورد مناقشه جریانات تندرو در آمریکا و در اسرائیل قرار گرفته و مقامات دولت بایدن در این زمینه تحت فشار هستند. بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، در واکنشی به این فشارها در 12 اکتبر در تل‌آویو گفت: «ایران به این زودی‌ها به شش میلیارد دلار دسترسی نخواهد یافت». او مدعی شد که «آمریکا بر این پول نظارت کامل دارد و حق مسدودکردن مجدد آن را حفظ کرده است». مقاماتی نیز بدون ذکر نام تا روزهای اخیر مدعی بوده‌اند که هیچ مبلغی از این وجه موجود در بانک قطری برداشت نشده است. صرف‌نظر از جنبه‌های مالی، نکته‌ای را که داخل پرانتز در این زمینه باید یادآوری کرد، این است که در روابط بین‌الملل هیچ امری قطعیت ندارد و هر توافقی بین کشورها (حتی عهدنامه‌ها) در صورت تغییر شرایط یا تغییر دولت‌ها می‌تواند دستخوش مشکل شود. به دیگر سخن، نه برای برجام 94 می‌توانست تضمینی وجود داشته باشد و نه برای هر توافقی بعد از آن. اینکه گفته شد که برای آزادی شش میلیارد دلار تضمین دریافت شده، در همان زمان نیز مشخص بود که سخن درستی نبوده است.

با وجود اینکه این شش میلیارد دلار که ظاهرا یکی از عناصر «تفاهم نانوشته» بوده است، با دست‌اندازهایی مواجه شده؛ اما به نظر می‌رسد که دولت بایدن همچنان مایل است و نیاز دارد که با توجه به ادامه جنگ اوکراین و جنگ غزه و نیز در پیش بودن انتخابات سرنوشت‌ساز ریاست‌جمهوری در آمریکا، این تفاهم را زنده نگه دارد و مانع فروپاشی آن شود. دیگر عناصر این تفاهم مانند اجتناب از حمله به پایگاه‌های آمریکا در سوریه و عراق و نیز جلوگیری از بروز تهدید علیه کشتی‌رانی بین‌المللی در آب‌های منطقه تحت فشار قرار دارند؛ اما خویشتن‌داری طرفین همچنان مانع گسترش این برخوردها شده است. در همین زمینه اگرچه آخرین گزارش فصلی مدیرکل آژانس و اظهارات اخیر او تندتر از قبل بود؛ اما چهار کشور غربی در نشست هفته گذشته شورای حکام آژانس از ارائه قطع‌نامه‌ای علیه ایران خودداری کردند. همچنین با وجود فشار تندروها، دولت بایدن همچنان از اِعمال سخت‌گیرانه تحریم‌های نفتی علیه ایران خودداری می‌کند و تنش بین گروه‌های نزدیک به ایران و آمریکا در سطح منطقه از محدوده کنترل‌شده فراتر نرفته است. با این حال، در صورت ادامه جنگ غزه و تنش‌های مرتبط به آن، همیشه خطر برخوردهای تصادفی و اشتباه محاسبه وجود دارد و برای عبور از این دوره متلاطم، احتیاط و حساسیتی بیش از هر زمان دیگر ضرورت دارد.