تعامل یا تقابل؟

مالک مصدق: از سه شنبه هفته پیش که دونالد ترامپ دستور احیای کمپین فشار حداکثری علیه ایران را امضا کرد و نیز بعد از اقدامات دولت او در پنجشنبه گذشته برای آغاز گام‌های عملی در این مسیر که با تحریم بخشی از فروش نفت ایران به چین همراه شد، اکنون این گزاره در حال تقویت است که اساساً دونالد ترامپ به دنبال «تعامل» با ایران است یا خیر؟ و اگر او در تلاش برای حصول «توافق» با تهران خواهد بود، چه توافقی را مدنظر دارد؟

در پاسخ به این سوال، محمدباقر قالیباف شنبه جاری طی سخنانی اذعان داشت که «دیگر موضوع هسته‌ای نیست. در آن [دستور ترامپ] موضوعات هسته‌ای، موشکی و سلاح‌های نامتقارن و متعارف آمده است؛ این به معنای خلع سلاح کردن جمهوری اسلامی است.»

در پیوست گفته های رئیس مجلس شورای اسلامی و به باور طیفی از ناظران، عملکرد و اقدامات ترامپ مشخصا در یک هفته گذشته، تضاد بسیار زیادی با مواضع مثبت قبلی اش پیرامون مذاکره و توافق با ایران دارد. هرچند این تضاد ذیل سیاست «چماق و هویج» یا به بیان بهتر «فشار از پایین و چانه زنی از بالا» قابلیت بحث و تحلیل خواهد داشت، اما برخی هم اساساً با رد این سناریو و در یک تحلیل بدبینانه، موضوع را فراتر از مذاکره و توافق دانسته و قائل به «برخورد سخت»، «گزینه نظامی» و «تقابل تمام عیار واشنگتن» هستند.

ترامپ: به یک توافق با ایرانی غیرهسته‌ای علاقه‌مندم

در جدیدترین اظهارنظرهای رئیس جمهور آمریکا برای تشریح و تبیین سیاست خارجی دولت خود در قبال تهران، دونالد ترامپ طی گفت وگویی با نیویورک پست مدعی شد که «من می‌خواهم توافقی با ایران درباره مسائل غیرهسته‌ای انجام شود.» وی در ادبیاتی با رنگ و بوی تهدید ادامه داد که « من این (توافق غیرهسته ای) را به بمباران شدید ترجیح می‌دهم. آنها نمی‌خواهند بمیرند. هیچ‌کس نمی‌خواهد بمیرد.»

به گفته ترامپ «اگر ما این توافق را انجام دهیم، اسرائیل آنها را بمباران نخواهد کرد.» رئیس‌جمهور ایالات متحده همچنین اعلام کرد که «درباره مذاکرات احتمالی با تهران صحبت نخواهد کرد.» چون به ادعایش «دوست ندارم به شما بگویم که قرار است چه چیزی به آنها بگویم. می‌دانید، این خوشایند نیست.» کلیددار کاخ سفید افزود «من می‌توانم آنچه را که باید به آنها بگویم، بگویم و امیدوارم که تصمیم بگیرند کاری را که در حال حاضر قصد انجام آن را دارند، انجام ندهند. فکر می‌کنم در نهایت واقعاً خوشحال خواهند شد.»

تغییر لحن و ادبیات یا تغییر سیاست؟!

در تحلیل جدیدترین سخنان دونالد ترامپ پیرامون ایران، وحید بیانی طی گفت وگویی با «شرق» از دو منظر به مصاحبه نیویورک پست ورود می‌کند و ابتدا به ساکن «از تغییر لحن و ادبیات دونالد ترامپ نسبت به مواضع پیشینش» می‌گوید و به اذعان وی «جملات دونالد ترامپ در مصاحبه با نیویورک پست لحنی هشدارآمیز، اما توام با کلمات سنجیده و دقیق بود.» در حالی که این تحلیلگر حوزه امنیتی با ارجاعی به مصاحبه رئیس جمهور آمریکا با فاکس نیوز که «برای ایران احترام بسیار زیادی قائل است» یا آنجا که بیانی به نقل از دونالد ترامپ می‌گوید که «او (ترامپ) به دنبال پیشقدم شدن برای تماس با رئیس جمهور اسلامی ایران است»، اعتقاد دارد که «پس از امضای دستور احیای کمپین فشار حداکثری و برداشتن نخستین تحریم نفتی ایران، به تدریج لحن و ادبیات دونالد ترامپ هم تندتر و سخت‌تر خواهد شد که مبین آن، جمله بندی ترامپ در مصاحبه با نیویورک پست است.»

نکته دیگری که از منظر این تحلیلگر حوزه بین‌الملل حائز اهمیت جلوه می کند، «به تهدید ترامپ پیرامون حمله نظامی به ایران» باز می‌گردد و در تبیین بیشتر این موضوع، مفسر ارشد حوزه سیاست خارجی چنین بیان می‌دارد که «دونالد ترامپ موضوع تقابل یا گزینه نظامی را به شکل غیرمستقیم و از سوی اسرائیلی‌ها دنبال می‌کند. به این معنا که رئیس جمهور آمریکا تمایلی به تقابل نظامی تهران - واشنگتن ندارد و در صورت نیاز به این گزاره(حمله نظامی) در یک تقسیم وظایف، مسئولیت حمله به نتانیاهو و اسرائیلی‌ها محول خواهد شد.»

در سرفصل مهم‌تری از گپ و گفت، بیانی به ارتباط این جمله دونالد ترامپ ناظر بر اینکه «اگر ما توافق [با ایران] را انجام دهیم، اسرائیل آنها را بمباران نخواهد کرد» با اقدامات جدید واشنگتن برای ارسال «مادر همه بمب ها» به «اسرائیل» می پردازد و این همزمانی را بسیار «معنادار» ارزیابی می کند. به همین دلیل تحلیلگر حوزه بین الملل متذکر می شود که «دونالد ترامپ در لایه اول سیاست‌های ترسیمی خود پیرامون ایران به دنبال پیگیری;دیپلماسی توام با فشار ،تعامل همراه با تحریم حداکثری،  مذاکره از موضع بالا و نهایتاً حصول توافقی است که حاوی بیشترین امتیاز برای واشنگتن و کمترین امتیاز برای تهران باشد.» با چنین برداشتی، بیانی تحلیلش را اینگونه ادامه می دهد که «در صورت عدم موفقیت، ترامپ قائل به لایه دوم سیاست‌های خود در قبال ایران، ذیل حمله و گزینه نظامی است.

 موافقت ترامپ با ارسال «مادر همه بمب ها» به اسرائیل

در راستای انچه که وحید بیانی عنوان داشت و بنا به گزارش المیادین، دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا با تحویل بمب هدایت دقیق (MOAB)GBU-43/B معروف به «مادر همه بمب ها» (Massive Ordnance Air Blast) به اسرائیل موافقت کرده است. گفتنی است که «مادر همه بمب ها»، ساخت آمریکا با وزن ۱۱ تنی خود، قوی‌ترین بمب‌های غیرهسته‌ای به حساب می‌آید که هدف از ساخت آن، حمله به استحکامات زیرزمینی است.

این بمب به جای جنگنده با هواپیمای سی-۱۳۰ هرکولس حمل می‌شود. با این حال برخی تحلیلگران نظامی احتمال می‌دهند که مادر همه بمب‌ها توسط جنگنده اف - ۱۵ هم قابلیت عملیاتی شدن را دارد و چون اسرائیل هر دو هواپیما را در اختیار گرفته است، لذا «موافقت ترامپ با ارسال این سلاح (مادر همه بمب‌ها) به اسرائیل می‌تواند به معنای فرستادن پالس تهدید برای تهران» تعبیر شود که در صورت عدم همراهی با ترامپ در مسیر مذاکره و حصول توافق مدنظر آمریکایی‌ها، امکان اجرای گزاره نظامی وجود دارد.»

این نکته‌ای است که وحید بیانی در ادامه گپ و گفتش با «شرق» به آن ورود می‌کند و در کنار آن، ارسال بسته جدید تسلیحاتی دونالد ترامپ به اسرائیل را هم یادآور می‌شود. در این خصوص، ایرنا به نقل از هیل خبر داد که، «ترامپ با دور زدن کنگره یک بسته تسلیحاتی جدید به اسرائیل فرستاد».

وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد که ۶.۷۵ میلیارد دلار مهمات، کیت‌های هدایت، فیوز و مهمات، از جمله ۲۱۶۶ بمب با قطر کوچک (Small Diameter Bomb) GBU- 39 را برای ارسال به اسرائیل تایید کرده است. وزارت امور خارجه آمریکا در حالی از ارسال یک بسته تسلیحاتی هفت میلیارد دلاری به اسرائیل خبر داد که نمایندگان کنگره این اقدام را دور زدن قوانین عنوان می‌دانند.

«در بخش دیگر این بسته، ایالات متحده ۳هزار موشک هلفایر و سایر تجهیزات را با هزینه تخمینی ۶۶۰ میلیون دلار به اسرائیل ارسال می‌کند. قرار است تحویل این موشک‌ها از سال ۲۰۲۸ آغاز شود.» آژانس همکاری امنیتی دفاعی آمریکا (DSCA) در بیانیه‌ای مطبوعاتی اعلام کرد: ارسال این سلاح‌ها قدرت بازدارندگی اسرائیل در مقابل تهدیدات احتمالی را افزایش می‌دهند.

گرگوری میکس، عضو کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا، از دولت ترامپ به دلیل دور زدن کنگره و ادامه ارسال سلاح به اسرائیل انتقاد کرد. کنگره پیشتر ارسال بسته تسلیحاتی یک میلیارد دلاری به اسرائیل را که بنا بر گزارش‌ها شامل ۴۷۰۰ بمب هزار پوندی و بولدوزر‌های زرهی کاترپیلار بود، متوقف کرده بود. این خبر در حالی اعلام می‌شود که بنیامین نتانیاهو به عنوان اولین مهمان خارجی با دونالد ترامپ در واشنگتن دیدار کرد.

ترامپ و تغییر نظام در ایران؟

به دنبال نکات فوق و نیز در تحلیل عمیق تر سیاست مدنظر ترامپ در قبال ایران، موضوع کلیدی تر به کلیدواژه «تغییر نظام» باز می گردد. در این باره برخی با ارجاعاتی به گفته های ترامپ مبنی بر اینکه «بیایید با خودمان صادق باشیم، ما خودمان را هم نمی‌توانیم اداره کنیم، چه برسد که بخواهیم حکومت ایران را تغییر بدهیم.» یا اینکه «خوب خواهد بود اگر بتوان مشکلات با ایران را بدون حمله اسرائیل به تأسیسات نظامی حل کرد» و ...، قائل به «انعطاف سیاست خارجی دولت دوم ترامپ در قبال ایران» هستند و طرح هر گونه گزاره «تقابلی» را رد می کنند. کما اینکه صادق زیبا کلام در گفت وگویی که قبل تر با «شرق» داشت، چنین تصور می‌کند که «دونالد ترامپ اساسا به دنبال جنگ، درگیری و تنش با ایران نیست‌.»

از زاویه‌ای دیگر، صادق زیباکلام به «ناگفته‌های» دونالد ترامپ در دیدار چهارشنبه گذشته با نتانیاهو ورود کرده و چنین می‌گوید: «همین که رئیس‌جمهور آمریکا، چه در زمان امضای دستور اجرائی برای احیای کمپین فشار حداکثری و چه در نشست خبری با نتانیاهو، اشاره‌ای به تلاش در جهت براندازی و تغییر نظام در ایران نکرده و حمایتی از اپوزیسیون جمهوری اسلامی ایران هم نداشته، حکایت از آن دارد که در این مقطع، دونالد ترامپ سر ستیز و رویارویی تمام‌عیار با تهران را ندارد‌». به اعتقاد این تحلیلگر، «رئیس‌جمهور آمریکا حتی بدون اشاره به توان موشکی، پهپادی و نفوذ منطقه‌ای ‌یا موضوع مذاکرات جامع، صرفا بر عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای اشاره داشت» که به گفته این استاد دانشگاه «مورد قبول تهران است و مقامات هم بارها گفته‌اند که جمهوری اسلامی ایران به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست». از این‌رو، این فعال سیاسی ‌ارزیابی امیدوارانه و مثبتی دارد که هرچه زودتر بستر برای آغاز مذاکرات فراهم شود‌‌.

در همین رابطه، پیشتر مقامات آمریکایی مدعی بودند که «برخی از اعضای نزدیک به ترامپ با ایده حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران مخالفند و خود ترامپ نیز نسبت به این ایده «احساس تردید» دارد و ترامپ ترجیح می‌دهد «به توافقی بسیار سخت‌گیرانه دست یابد که مانع از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای شود و معتقد است که می‌تواند با ایران به تفاهم برسد.»

در مقابل این نگاه امیدوارانه و مثبت زیباکلام، برخی تحلیلگران دیگر چون مهدی مطهرنیا اذعان دارند که «با بازگشت ترامپ به کاخ سفید ‌ترامپ، ایران و اسرائیل وارد جنگ‌ می‌شوند.» اما این آینده پژوه ارزیابی بدبینانه‌تری هم دارد و معتقد است که «دونالد ترامپ اساساً برای تغییر نظام در ایران آمده است.» چرا که به زعم این استاد دانشگاه، «سیاستمداران هیچگاه راهبرد نهایی و کلان خود را علناً و رسماً اعلام نمی‌کنند.» اما مطهرنیا هشدار می دهد، «فارغ از آنچه که دونالد ترامپ طی مصاحبه‌ها و سخنرانی های خود پیرامون ایران می‌گوید، باید به عملکرد، تصمیمات، اقدامات و ترکیب تیم سیاست خارجی، نظامی، امنیتی و دفاعی دولت دوم او (ترامپ) نگاه کرد که با اهداف خطرناکی انتخاب و چیده شده است.»